ускользну́ть сов.

1. (скользя, вырваться) вы́слізнуць, вы́слізнуцца;

ры́ба ускользну́ла из рук ры́ба вы́слізнула (вы́слізнулася) з рук;

2. разг. (внезапно уйти откуда-л.) вы́шмыгнуць; разг. (куда-л.) шмы́гнуць; (скрыться) уцячы́; (исчезнуть) зні́кнуць;

ускользну́ть из ко́мнаты вы́шмыгнуць (уцячы́) з пако́я;

он ускользну́л к себе́ в ко́мнату ён шмы́гнуў да сябе́ ў пако́й;

неприя́тель ускользну́л от пресле́дования во́раг уцёк ад прасле́давання;

он куда́-то ускользну́л ён не́куды знік (уцёк);

3. разг. (уклониться) ухілі́цца; (увильнуть) увільну́ць;

ускользну́ть от прямо́го отве́та ухілі́цца (увільну́ць) ад прамо́га адка́зу;

4. (остаться незамеченным) разг. вы́пасці з-пад ува́гі, прайсці́ па-за ўва́гай;

э́то ускользну́ло от моего́ внима́ния гэ́та вы́пала з-пад маёй ува́гі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

то́лькі, часціца, прыслоўе, злучнік.

1. часціца вылучальна-абмежавальная. Не больш як, усяго. Служыў салдат .. дваццаць пяць гадоў, выслужыў сіні білет і пайшоў дамоў. І меў ён пры сабе толькі тры капейкі грошай. Якімовіч. Стасі — дзесяць, Галюсі — шэсць, Юзіку — пяць гадкоў, а малодшай, Ірэнцы ўсяго два .. Калі памерла іх маці, Ірэнцы быў толькі годзік. Лось. Ты [Дзед Мароз] скажы нам толькі слова, Мы з табой на ўсё гатовы. А. Александровіч. / У спалучэнні з часціцамі: «усяго», «адно». Алесь пазнаёміўся з .. [Макарам Сяргеевічам], калі браўся на партыйны ўлік. Тады перакінуліся ўсяго толькі некалькімі словамі. Шыцік.

2. часціца абмежавальная. Не раней чым. Дадому Аня дабралася толькі пад вечар. Мележ. Спраўляючы свой карагод, Зямля вакол Сонца імчыцца І жджэ, але толькі праз год Яна прычакае гасцінца. Крапіва.

3. часціца абмежавальная. Выключна, адзіна; нічога, акрамя гэтага. На плечы .. [стрэльбу] і — праз Дуброўку .. у Лаўскі лес ідзём, будзе там аблава на ваўкоў .. У той час я хацеў быць толькі паляўнічым. Бялевіч. Са сваімі мы трымалі сувязь толькі па радыё і самалётамі. Няхай. [Якаўлеў:] — Пераправу без рызыкі можна зрабіць толькі ў такую [навальнічную] ноч. Анісаў. / У спалучэнні з часціцамі: «хіба», «адно». [Дзямід:] — Небяспечны для .. [дзікоў] хіба толькі воўк ды рысь. В. Вольскі. Адно толькі віхор над ілбом, колькі я яго ні прыгладжваю, усё роўна круціцца на свой манер, нібы па ім от толькі што пахадзіў вецер і раскідаў валасы на ўсе бакі. Сабаленка. // (у спалучэнні з часціцай «што»). Больш нічога, акрамя гэтага. Міжвольна ўспаміналіся словы падання, якое казала, што мядзведзі — гэта людзі, толькі што аброслыя. Караткевіч.

4. часціца ўзмацняльная (пры займенніках і прыслоўях звычайна ў адмоўных сказах). Узмацняе ўяўленне аб вялікай колькасці, аб’ёме і пад. чаго‑н. Каго там толькі не было! Чаго толькі дзеці не вытваралі! □ Але мала што выдумаюць бабы. Чаго толькі не зложаць. Баранавых. // Узмацняе ўяўленне аб пажаданасці, магчымасці якіх‑н. з’яў. «Толькі каб сур’ёзна не [за]кахацца ў яе. Нешта ж бярэ-такі мяне за сэрца. І [за]кахаўся б, каб не была яна нашай парабчанкай», — разважаў з сабою Лявон. Галавач.

5. прысл. Зусім нядаўна (аб завяршэнні якога‑н. дзеяння, наступленні якога‑н. стану). Хлапчук толькі ўстаў з пасцелі. На дварэ яшчэ толькі развіднелася. □ — Малады яшчэ, толькі з інстытута, — цікуючы спадылба на Антона Антонавіча, разважаў Маслабоеў. Каршукоў. / У спалучэнні з часціцамі: «толькі», «што». Тое, што толькі-толькі займала агульную ўвагу, дзесьці знікла, адышло па задні план. Гартны. Сонца толькі што схавалася за лесам. Асіпенка. На дварэ светла, толькі што ўстаў месяц. Лобан.

6. злучнік супраціўны. Злучае члены сказа і сказы з супраціўна-абмежавальнымі адносінамі. Нічога не хочацца, толькі цішыні, адну хвіліну цішыні, такой, каб на ўсё забыцца. Шамякін. Ападала лісце з ліп, бяроз і клёнаў, толькі дубы стаялі нячэпаныя і непаўторныя ў сваёй прыгажосці. Чарнышэвіч. Нашы яшчэ спяць, толькі я ляжу, не сплючы ад поўначы. Брыль. Дрэвы забылі пра буры і страты, Раны свае загаіла зямля. Толькі нічога забыць не змагла ты, Памяць мая! Танк. / У спалучэнні са злучнікам «і». Трывожна шчабятала дробнае птаства, і толькі сонца спакойна ўгравала .. чырвоныя вяргіні пад акном. Лынькоў. // Уваходзіць у склад супраціўных парных злучнікаў: «не толькі..., але (і)», «не толькі..., а (і)». Грукат тым часам мацнеў. Ён ужо не толькі непадзельна панаваў у паветры, але, здавалася, пранік у глыб зямлі. Быкаў. Мужык тупае па хаце, пасміхаецца сам сабе: «Я не толькі зраблю гэту работу, а і выспацца паспею». Якімовіч.

7. злучнік супраціўны. Злучае сказы з адносінамі неадпаведнасць выступаючы ў значэнне аднак, але. Пахавалі Бандароўну У вянку і ў белі, Толькі думак украінцам Пахаваць не ўмелі. Купала.

8. злучнік далучальны. Ужываецца для сувязі членаў сказа і сказаў, якія ўдакладняюць або дапаўняюць папярэднія думкі. Гаспадар ніколі не мяшаўся ў справы, толькі хіба скажа часам, што чай прастыў, што яда прыгатавана нядобра, і то кажа не да Ніны, а ў жончын бок, а яна ўжо дапякала Ніну. Галавач.

9. злучнік часавы. Ужываецца ў даданых сказах часу, калі падзеі, аб якіх гаворыцца ў галоўным сказе, пачынаюцца адразу ж пасля падзей даданага сказа. Толькі я лягу і вочы закрыю, бачу я вас прад сабой. Колас. [Якаў Радзівонавіч:] — Толькі гэта мы разуліся, у кацялках вар гатуем — і раптам та-та-та, кулямі аднекуль як секане! Краўчанка. // Уваходзіць у склад састаўных часавых злучнікаў: «як толькі», «ледзь толькі», «чуць толькі», «толькі што», «адно толькі», «абы толькі», якія ўжываюцца ў сказах з імгненнай зменай падзей. Як толькі спуталі коней, падлеткі пачалі, раскладаць агонь. Чарнышэвіч.

10. злучнік умоўны. Падпарадкоўвае даданыя сказы са значэннем рэальнай умовы. Людзі табе дапамогуць, толькі сам рук не апускай. / Пры наяўнасці суадносных слоў «дык», «так» у галоўным сказе. [Надзя:] — Вось толькі краніце, дык так і плясну [талерку] аб падлогу. Крапіва.

•••

Адкуль толькі ногі ўзяліся; дзе толькі ногі ўзяліся гл. нага.

Адна толькі назва гл. назва.

Гэта яшчэ толькі кветачкі гл. гэта.

Ды і толькі (дый толькі) гл. ды ​1.

Падумаць толькі! гл. падумаць.

Толькі ваўкоў ганяць гл. ганяць.

Толькі залюбавацца гл. залюбавацца.

Толькі і — выражае ўзмоцненае адценне абмежавання. У панядзелак у Берасцянскай школе толькі і гаворкі было, што пра ларок без прадаўца. Скрыпка.

Толькі і бачылі гл. бачыць.

Толькі пыл курыць (закурэў) гл. пыл.

Толькі пяткі заблішчалі гл. пятка.

Толькі (той) бяды гл. бяда.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́явіцца сов.

1. обнару́житься, прояви́ться, обрисова́ться, вы́явиться; вы́разиться; оказа́ться; вскры́ться, обнажи́ться, разоблачи́ться, откры́ться;

~віўся та́лент — обнару́жился (прояви́лся, обрисова́лся, вы́явился) тала́нт;

у гэ́тай карці́не ~вілася заду́ма мастака́ — в э́той карти́не вы́разился за́мысел худо́жника;

~віліся недахо́пы ў рабо́це — вскры́лись (обнару́жились, обнажи́лись, откры́лись) недоста́тки в рабо́те;

~вілася няста́ча гро́шай — обнару́жилась (вскры́лась) недоста́ча де́нег;

~вілася, што гэ́та не так — оказа́лось, что э́то не так;

2. безл. в сочетании с союзом што (стать очевидным) оказа́ться; получи́ться;

~вілася, што я вінава́ты, а не ты — оказа́лось, что я винова́т, а не ты;

~вілася, што мы з табо́й прыйшлі́ да адно́лькавых вы́вадаў — получи́лось, что мы с тобо́й пришли́ к одина́ковым вы́водам;

3. разг. вы́писаться;

в. з дамаво́й кні́гі — вы́писаться из домо́вой кни́ги

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

капе́йка ж.

1. (монета) копе́йка;

2. собир., разг. (деньги) копе́йка;

завяла́ся лі́шняя к. — завела́сь ли́шняя копе́йка;

3. мн. (маленькая сумма) гроши́;

гэ́та кашту́е ~кі — э́то сто́ит гроши́;

◊ све́жая к. — све́жая копе́йка;

жыва́я к. — жива́я копе́йка;

лі́шняя к. — ли́шняя копе́йка;

на ~ку — на копе́йку;

не мець ~кі пры душы́ (за душо́й) — не име́ть копе́йки за душо́й;

к. ў ~ку — копе́йка в копе́йку;

як адна́ к. — как одна́ копе́йка;

як адну́ ~ку — как одну́ копе́йку;

без ~кі ў кішэ́ні — без копе́йки (гроша́) в карма́не;

да (апо́шняй) ~кі — до (после́дней) копе́йки;

узбі́цца на ~ку — разжи́ться на де́ньги;

у бе́лы свет, як у ~ку — в бе́лый свет, как в копе́йку;

абарва́ць ~ку — зашиби́ть копе́йку;

збі́цца з ~кі — оста́ться без де́нег; обезде́нежать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

бале́ць I несов.

1. боле́ть;

у яго́ балі́ць галава́ — у него́ боли́т голова́;

2. перен. (беспокоить) волнова́ть, трево́жить;

гэ́та яму́ не ве́льмі балі́ць — э́то его́ не о́чень трево́жит;

3. в знач. безл. сказ. боле́ть; бо́льно;

балі́ць пад лы́жачкай — боли́т под ло́жечкой;

баля́ць ву́шы — бо́льно уша́м;

балі́ць рука́ — бо́льно руке́;

◊ душа́ (сэ́рца) балі́ць — душа́ (се́рдце) боли́т;

ні свярбі́ць ні балі́ць — ни хо́лодно ни жа́рко;

няха́й яго́ галава́ балі́ць — пусть он ду́мает; э́то его́ забо́та;

гавары́ць язы́к не балі́ць — посл. говори́ть язы́к не боли́т; язы́к без косте́й;

ад цяпло́сці не баля́ць ко́сці — посл. пар косте́й не ло́мит

бале́ць II несов., спорт., разг. (за каго, што) боле́ть (за кого, что);

б. за «Дына́ма» — боле́ть за «Дина́мо»

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

міну́ць сов.

1. (пройти, проехать мимо) минова́ть;

2. мину́ть, обогна́ть;

мы міну́лі аўто́бус на двана́ццатым кіламе́тры — мы ми́нули (обогна́ли) авто́бус на двена́дцатом киломе́тре;

3. (не задеть) минова́ть, мину́ть;

ку́ля на гэ́ты раз мяне́ міну́ла — пу́ля на э́тот раз меня́ минова́ла (ми́нула);

4. перен. избе́гнуть, избежа́ть;

злачы́нец не міне́ ка́ры — престу́пник не избе́гнет (не избежи́т) наказа́ния;

5. (исполниться) ми́нуть;

яму́ міну́ла два́ццаць год — ему́ ми́нуло два́дцать лет;

6. (о времени, состоянии) минова́ть, мину́ть, пройти́;

міну́ў год — минова́л (ми́нул, прошёл) год;

міну́ў кры́зіс — минова́л (прошёл) кри́зис;

◊ гэ́та не міне́ яго́ (яе́) рук — э́то не пройдёт ми́мо его́ (её) рук;

дзвюм смярця́м не быць, а адно́й не м. — посл. двум смертя́м не быва́ть, а одно́й не минова́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

пацягну́ць сов.

1. в разн. знач. потащи́ть, потяну́ть;

2. (повести за собой) потащи́ть, потяну́ть;

3. безл. (о запахе, ветре) потяну́ть;

4. безл. (почувствовать потребность в чём-л.) потяну́ть;

~ну́ла да му́зыкі — потяну́ло к му́зыке;

5. потяну́ть, дёрнуть;

~ні́ яго́ за рука́ў — потяни́ (дёрни) его́ за рука́в;

6. (иметь вес) потяну́ть;

7. покры́ть;

п. кажу́х сукно́м — покры́ть кожу́х сукно́м;

п. ра́му ла́кам — покры́ть ра́му ла́ком;

8. повле́чь;

гэ́та ~ну́ла за сабо́й шэ́раг злачы́нстваў — э́то повлекло́ за собо́й ряд преступле́ний;

9. разг. (выпить) потяну́ть;

10. (покурить) потяну́ть;

і́ншыя куры́лі, і яму́ захаце́лася п. — други́е кури́ли, и ему́ захоте́лось потяну́ть;

11. разг. уда́рить (ремнём, палкой и т.п.);

◊ чорт ~ну́ў за язы́к — (каго) чёрт дёрнул за язы́к (кого)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

якра́з

1. нареч. как раз; ро́вно;

гэ́та зда́рылася я. апо́ўначы — э́то случи́лось как раз (ро́вно) в по́лночь;

я. кілагра́м — как раз (ро́вно) килогра́мм;

2. нареч. (со словами такі, так) то́чно;

я. така́я кні́га — то́чно така́я кни́га;

я. так — то́чно так;

3. нареч. (со словом як) точь-в-точь;

сын — я. як ба́цька — сын — точь-в-точь оте́ц;

4. в знач. сказ. (по размеру) впо́ру, как раз;

паліто́ мне я. — пальто́ мне впо́ру (как раз);

5. частица (для выделения значения слова) -то, как раз;

гэ́тага я. я і хаце́ў — э́того-то я и хоте́л; э́того я как раз и хоте́л;

ты мне я. і патрэ́бен — ты-то мне и ну́жен; ты-то мне как раз и ну́жен

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Жох 1 ’прайдзісвет’ (ТСБМ). Рус. жох ’тс’. Улічваючы форму жег ’прайдзісвет’, якую Даль прыводзіць у гняздзе жечь, Шанскі (1, Д, Е, Ж, 296), як і Фасмер (2, 62), Праабражэнскі (1, 236), схіляецца да думкі пра сувязь з коранем жьг (гл. жога) і параўноўвае з прожженный, выжига, жиган. Хаця гэта этымалогія патрабавала б падтрымкі як у семантычных, так і ў фармальных адносінах, яна, магчыма, лепей, чым іншыя, напр., сувязь з жокер ’назва карты’ (< англ. ’падманшчык’) ці з цюрк. джок ’бядняк’ (Радлаў, Опыт, 4, 93), альбо шох ’цікавы, гуллівы, жартаўлівы’ (там жа, 1026). Гл. жох 3.

Жох 2 ’костка ў гульні’ (грозд., Нар. словатв., 269). Рус. дыял. жох ’адна са старон, палажэнне косткі ў гульні; сама костка; спіна, край’. Фасмер (2, 62), крытыкуючы няпэўную сувязь з жаць 2, якую адзначыў Гараеў (111), недакладную паралель з польск. żoch ’страўнік’ (магчыма, з чэш. žock, žok < ням. Sack ’мех, мяшок’), выказвае нясмела думку пра магчымасць сувязі з жох 1. Ці не трэба ўлічыць магчымасць сувязі з цюрк. джок, у некаторых мовах (напр., казах.) жок ’не, няма, згубленая рэч’ (Радлаў, Опыт, 4, 92–93)? Параўн. яшчэ Ціцэ (Tietze), Oriens, 10 (1957), 377.

Жох 3 ’выклічнік, што ўказвае на раптоўнасць’ (полац., Нар. лекс., 26). Відаць, звязана з дзеяслоўным коранем *žьg‑ (гл. жага, жгаць). Параўн. укр. прожогом ’хутка, імкліва’. Гл. жох 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Завод 1 ’прамысловае прадпрыемства’. Рус., укр. заво́д, чэш., славац. závod, в.-луж. zawod, балг. заво́д (< рус.), макед. завод ’тс’, ’установа’, серб.-харв., славен. závod ’установа’, ’інстытут, выхаваўчая арганізацыя’, чэш. závod ’інстытут’, бел., рус., укр. заво́д ’гаспадарка па развядзенню жывёлы’. У іншых слав. мовах вядомы яшчэ некаторыя значэнні лексемы: польск. zawód ’прафесія’, ’абман’ (і ў славен.), ’спаборніцтва’ (і ў славац.), ’пары’ (н.-луж.), ’уводзіны’ (в.-луж.), ’запіс, увядзенне’ (серб.-харв.), ’частка лесу’ (славен.), ’звычай’ (рус., укр., чэш.) і інш. Параўн. і завод 2. Прасл. zavodъ (Копечны, Zákl. zásoba, 424), відаць, азначала ’тое, што заведзена’ і ўтворана як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова zaved + ti. Шляхам семантычнай спецыялізацыі замацоўваюцца розныя значэнні. Магчыма, што рус. значэнне ’прамысловае прадпрыемства’ (з пачатку XVII ст.) аказала ўздзеянне на іншыя мовы, але не выключана і паралельнае развіццё. Шанскі, 2, З, 19; БЕР, 1, 567. Пра завод ’звычай’ гл. Бернар, Зб. Раманскаму, 356.

Заво́д 2 ’прыстасаванне ў механізме, што прыводзіць яго ў дзеянне’, ’тэрмін яго дзеяння’. Рус., укр. заво́д ’тс’; ці сюды славен. závod ’частка вадзянога млына, у якую паступае вада’? Як і завод 1, замацаванне асобных значэнняў лексемы, у тым ліку вядомых ст.-рус., прычым для бел., як і для завод 1, не выключаны рус. уплыў на гэта замацаванне. Зыходнае значэнне ў адрозненне ад завод 1 ’тое, што прыводзіць у дзеянне’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)