Бабі́нец ’царкоўны цвінтар’, ’бабінец’ (БРС, Нас., Гарэц., Бесар.). Укр.баби́нець ’бабінец, месца, дзе збіраюцца старыя жанчыны’ (рус.бабине́ц, мабыць, запазычана з укр. мовы, але адкуль такі націск?). Вытворнае ад ба́ба1 (суфікс ‑иньць). Першапачаткова — ’месца, дзе збіраюцца бабы’. Параўн. таксама польск.babiniec, чэш.babinec. Можна ставіць пытанне і аб запазычанні з зах.-слав. моў, дзе суфікс ‑inьcь у nom. loci вельмі прадуктыўны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гало́п ’галоп’ (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). Рус.гало́п, укр.гало́п. Запазычанне з зах.-еўрап. моў: ням.Galopp (< франц.) або франц.galop. Параўн. Фасмер, 1, 389. Шанскі (1, Г, 18–19) удакладняе, што запазычанне адбылося (прынамсі, для рус.) з франц. мовы (яшчэ ў Пятроўскую эпоху). Пытанне, адкуль канкрэтна прыйшло гэта слова ў бел. мову (праз якую мову-пасрэднік), пакуль што застаецца адкрытым.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ґлабня́ ’аглобля’ (Шатал.). Зыходным з’яўляецца *глобля ’аглобля’ (з *о‑глобля), якое дысімілявалася ў *глобня́ (л — л > л — н). Аб паходжанні гэтай групы слоў і магчымых этымалагічных версіях гл. Фасмер, 1, 117–118 (пад огло́бля). Няясна, аднак, адкуль у слове ґлабня выбухное ґ. Параўн. і рус.огло́бень. Гэта можа сведчыць не аб дысіміляцыі, а аб іншай суфіксацыі ад адной і той жа асновы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жы́га ’надта хуткі чалавек’, ’чалавек, які ўмешваецца ў чужыя справы’ (Нас.). Параўн. рус.дыял.жи́га ’агонь’, ’бізун’, ’ваўчок’, польск.дыял.żega, żyga ’хуткі чалавек’. Параўн. жыг, жэг і іх іншаслав. адпаведнікі. Бязафіксны наз. утворан ад жыгаць ’бліскаць’ шляхам усячэння афіксальнай часткі з абагульненнем семы хуткасці. У далейшым ’хуткі чалавек’ атрымлівае значэнне ’неспакойны’, адкуль і ’такі, што ўмешваецца ў чужыя справы’. Параўн. жыгун.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Збрэзь ’так поўна, што пераліваецца’ (Юрч. Фраз. 3). Рус. бранёй, збрэзь ’з верхам’. Няясна. Да кораняў бераг, берагчы? Параўн. польск.дыял.zbereź (< усх.-слав.?): zberezie wyprawiać ’даказваць’, «chowajcie mi go przy malej zberezie» (Карловіч), літ.išbrė́žti ’начарціць, правесці лінію’, užьrėžti ’намеціць’. Параўн. бранск.брэзко́тка ’невялікая конусападобная торбачка са званочкам для збору грошай у царкве’, адкульбрэзкальные деньги ’грошы, сабраныя такім чынам’ (Растаргуеў, Бранск.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ням, ням‑ням ’есці (у размове з дзецьмі)’ (ТС), ня́маць ’тс’ (Юрч. НВС), ня́маць, ня́мняць ’тс’ (ТС), ням, нямачкі, ня́мы ’пабуджэнне дзіцяці да яды’ (мсцісл., Нар. лекс.). Гукапераймальнае, параўн. рус.ням‑ням, што перадае шум жавання (у дзіцячай мове), адкульнямкать ’есці, жаваць’ (Фасмер, 3, 94), параўн. ня́мкаць ’жаваць (пра бяззубага)’ (ТС), (г)амкаць ’есці’ ад (г)ам і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трусы́, тру́сікі ‘прыналежнасць мужчынскай або жаночай бялізны’, ‘спартыўныя кароткія штаны, трусы’ (ТСБМ), trusy ‘тс’ (Брасл. сл.), трусэ́ (шчуч., Сл. ПЗБ). Новае запазычанне праз рус.трусы выводзяць са старога франц.trousses ‘кароткія шаравары’ (ЕСУМ, 5, 658; Арол, 4, 109). Трубачоў у Фасмера (4, 110) выводзіць рускае слова з англ.trousers ‘штаны’, што дало першапачатковае рус.тру́сики, адкуль другаснае трусы (Ніканаў, Этимология–1967, 100).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Іро́нія. Крыніца запазычання: грэч.εἰρωνεία ’пытанне’, потым ’пытанне, якое ставіць у тупік’, ’тонкая насмешка’, адкульлац.ironia. У бел. мову слова трапіла праз рус. (Крукоўскі, Уплыў, 77). У рус. з 10‑х гадоў XVIII ст. (Біржакова, Очерки, 365) з польск., улічваючы націск (Фасмер (2, 139) не выключае магчымасці французскага ці нямецкага пасрэдніцтва, Шанскі (2, I, 114–115) называе французскую крыніцу).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зла́зіць
1. (спусціцца адкуль-н) hinúnterklettern vi (s), hinúntersteigen* vi (s) (у напрамку ад таго, хто гаворыць); herúnterklettern vi (s), herúntersteigen* vi (s) (у напрамку да таго, хто гаворыць);
2. (выйсці – пра пасажыра) áussteigen* vi (s);
3. (пра скуру, фарбу) ábgehen* vi (s), ábfallen* vi (s) (адваліцца)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
1. Зняць адкуль‑н. усё, многае або ўсіх, многіх. Пазнімаць каструлі з агню. Пазнімаць дзверы з завесаў. □ [Мацвей:] — А як Цімоша кілбасы ў Несцера пазнімаў, ты помніш?Лобан.Людзі .. патушылі печы і нават паздымалі бялізну, што вісела на вяроўках, нацягнутых між дрэвамі.Сіняўскі.// Прыбраць усё, многае. Пазнімаць рыштаванні.// Здзець з сябе ўсё, многае. Хлопцы зразумелі ўчынак свайго настаўніка і таксама саскочылі з павозкі ды пазнімалі шапкі.Якімовіч.[Рыбаловы] паздымалі кашулі і пазавязвалі рукавы.Броўка.// Адазваць адкуль‑н. усіх, многіх. Пазнімаць вучняў з заняткаў. Пазнімаць дывізіі з фронту.