ні́зкі
1. в разн. знач. ни́зкий;
н. дом — ни́зкий дом;
н. лоб — ни́зкий лоб;
н. го́лас — ни́зкий го́лос;
н. рост — ни́зкий рост;
~кія хма́ры — ни́зкие ту́чи;
~кая вада́ — ни́зкая вода́;
~кія цэ́ны — ни́зкие це́ны;
~кая тэмперату́ра — ни́зкая темпера́тура;
~кая я́касць — ни́зкое ка́чество;
2. перен. (бесчестный) ни́зкий, ни́зменный;
н. ўчы́нак — ни́зкий посту́пок;
~кая ду́мка — ни́зкая (ни́зменная) мысль;
◊ н. пакло́н — ни́зкий покло́н;
~кай про́бы — ни́зкой про́бы
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
sense
[sens]
1.
n.
1) пачуцьцё n.
Sight, hearing, touch, taste, and smell are the five senses — Зрок, слых, до́тык, смак і нюх — пяць пачу́цьцяў
2) пачуцьцё n.
a sense of security /of duty — пачуцьцё бясьпе́кі/абавя́зку
3) вычуцьцё n.
sense of humor — пачуцьцё гу́мару
4) разва́жнасьць, інтэліге́нтнасьць f.
common or good sense — здаро́вы ро́зум, глузд
5) адчува́ньне n.
a sense of beauty — адчува́ньне хараства́
a sense of direction — вычуцьцё кіру́нку
6) значэ́ньне n., сэнс -у m.
He was a gentleman in every sense of the word — Ён быў джэнтэльмэ́нам у по́ўным сэ́нсе гэ́тага сло́ва
7) толк -у m.
to speak or write sense — гавары́ць або́ піса́ць разу́мна
8) агу́льная ду́мка
the sense of the assembly — агу́льная ду́мка схо́ду
2.
v.
1) адчува́ць, пачува́ць
She sensed that he was tired — Яна́ адчува́ла, што ён быў сто́млены
2) разуме́ць
•
- in a sense
- senses
- make sense
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
вяне́ц, ‑нца, м.
1. Карона, якую трымаюць над галовамі маладых у час вянчання ў царкве. [Вашыновіч:] — Я сам за шафера быў, вянец трымаў. Чорны. // Вянчанне. Малодшая ж [дачка] хітрэйшай, Відаць, была, — махнула ў Кустанай І там сышлася з камбайнерам, Па сэрцу, без вянца. Корбан.
2. Уст. Каштоўны галаўны ўбор, які надзяваўся ў знак высокага звання або асаблівых заслуг. Царскі вянец.
3. чаго, перан. Апошняя, вышэйшая ступень, верх чаго‑н. [Дзянісаў:] — Думка застаецца думкай. Вянцом яе заўсёды з’яўляецца справа. Гамолка. Чалавек — ён цар прыроды. Чалавек — вянец тварэння. Зарыцкі.
4. Радужны круг вакол сонца, месяца, зорак. Мароз на небе ставіць троны, Вянцы на месяц ускладае. Колас.
5. Тое, што і вянок (у 2 знач.). Анупрэй са сваімі сынамі перасыпаў сцены хаты, падняўшы яе на некалькі вянцоў. Бядуля. Бялеюць укопаныя ў зямлю дубовыя слупы вялікай будыніны, у якую пакладзена некалькі вянцоў. Паслядовіч.
•••
Ісці пад вянец гл. ісці.
Стаяць пад вянцом гл. стаяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
поверга́ть несов.
1. уст. (валить) зва́льваць, валі́ць; (бросать) кі́даць; (класть) кла́сці; (свергать) звярга́ць, зрына́ць;
2. перен. (побеждать) перамага́ць, адо́льваць;
3. перен. (приводить в тяжёлое состояние) прыво́дзіць (у ця́жкі стан); (бросать) кі́даць; (нагонять) наганя́ць (што); (погружать) аго́ртваць (чым);
эта мысль поверга́ет её в отча́яние гэ́та ду́мка прыво́дзіць (кі́дае) яе́ ў ро́спач;
поверга́ть в скорбь прыво́дзіць у сму́так, засмуча́ць;
◊
поверга́ть к стопа́м уст. кла́сці (кі́даць) да ног;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ни́зкий
1. в разн. знач. ні́зкі;
ни́зкий дом ні́зкі дом;
ни́зкий лоб ні́зкі лоб;
ни́зкий го́лос ні́зкі го́лас;
ни́зкий рост ні́зкі рост;
ни́зкие ту́чи ні́зкія хма́ры;
ни́зкая вода́ ні́зкая вада́;
ни́зкие це́ны ні́зкія цэ́ны;
ни́зкая температу́ра ні́зкая тэмперату́ра;
ни́зкое ка́чество ні́зкая я́касць;
ни́зкий покло́н ні́зкі пакло́н;
2. (подлый, бесчестный) ні́зкі; по́длы; гане́бны;
ни́зкая душо́нка ні́зкая (по́длая) душа́;
ни́зкий посту́пок ні́зкі (гане́бны) учы́нак;
ни́зкая мысль ні́зкая (гане́бная) ду́мка;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
cry
[kraɪ]
1.
v., cried, crying
1) пла́каць
2) крыча́ць; го́ласна клі́каць (на дапамо́гу)
2.
n.
1) плач, ля́мант -у m.
2) крык -у m., клі́каньне m. (на дапамо́гу)
3) за́клік, кліч -у m.; во́кліч, вы́крык -у m.
4) Figur. агу́льная ду́мка, дамага́ньне
5) про́сьба f., мале́ньне n.
•
- cry down
- cry for
- cry off
- cry one’s eyes out
- cry one’s heart out
- cry out
- cry up
- in full cry
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
spokój, ~oju
spok|ój
м.
1. спакой;
ta myśl nie dawała mi ~oju — гэтая думка не давала мне спакою;
2. мір; парадак;
3. цішыня;
proszę o ~ój! — калі ласка, цішэй!; цішыня!;
dać spokój czemu — пакінуць што ў спакоі; перастаць рабіць што;
daj ~ój! — адчапіся ад мяне!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Аві́н ’будынак для сушкі снапоў’ (ДАБМ, Касп.), авин, аввинь (Лысенка, СПГ) ’тс’, овин ’будоўля для захоўвання і малацьбы снапоў’ (Мат. Смал.), ovinʼ ’будынак для сушэння збожжа (паўд.-бел.)’ (Смул.). Рус. овин, укр. овин, ст.-рус. овинъ. Нельга гаварыць пра генетычныя суадносіны з літ. jáuja ’амбар’, лат. jauja ’гумно’, ст.-іран. yəvīn ’збожжавае поле’, бо літ. jáuja суадносіцца з javai ’збожжа’, ст.-іран. yəvīn з yava‑ ’тс’. Генетычна тоеснай назвы збожжа славянскія мовы не ведаюць: гл. Брукнер, KZ, 45, 307. Арэал слова авін абмежаваны (толькі частка ўсходнеславянскіх дыялектаў). Даводзіцца меркаваць аб запазычанні: авін < ст.-іран. yəvīn. Геаграфія гэтага слова гаворыць таксама ў карысць іранскай крыніцы. Слова пашырылася з тэрыторыі на ўсход ад сярэдняга цячэння Дняпра, дзе, як вядома, існаваў іранскі субстрат. У карысць генетычнай сувязі авін з пералічанымі балтыйскімі і іранскімі словамі выказваюцца Бернекер, 455; Траўтман, 107; Мюленбах-Эндзелін, 2, 97; Фрэнкель, 192; Майргофер, 3, 10. Думка Ільінскага, РФВ, 74, 136; Slavia, 262, пра непасрэдную генетычную сувязь авін з і.-е. au̯ (au̯es? — параўн. Покарны, 86) ’грэць’ неверагодная, ён, аднак, справядліва аспрэчвае думку Карскага, Белорусы, 133, аб цюркскім паходжанні слова і лічыць, што цюркскае слова (тат. avyn) мае рускае паходжанне. Таксама Фасмер, 3, 114.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Калама́р ’чарнільны’ (Грыг., Др.-Падб.; глус., КЭС; Нас., Шн., Шпіл.). Укр. каламарь, рус. зах., н.-рас., паўдн. каламарь (Даль), польск. kalamarz, чэш. kalamář, славац. kalamár, славен. kalamâriš, серб.-харв. kalàmâr (з XV ст.), балг. каламар. Крыніца гэтых лексем лац. calamārius, calamārium ’скрынка для пісьмовых прылад’, якое ад calamus ’пяро для пісьма і інш.’, а гэта з с.-грэч. καλαμάρί ’чараціна; чараціна, падрыхтаваная для пісьма, пяро і інш.’ Шляхі пранікнення гэтых лексем розныя: для балг. — с.-грэч., н.-грэч. пасрэдніцтва (БЕР, 2, 159), для серб.-харв. — італ. (Скок, 2, 18), для славен. — венгерская (там жа), чэш. і польск. Махэк₂ (236) мяркуе, што слова прынята з вучонай латыні. Адносна бел., укр. і рус. выказваецца думка, што гэта запазычанне з польск. мовы (гл., напр. Слаўскі, 2, 34). На карысць гэтага лінгвагеаграфія ўсх.-слав. фіксацый — больш позні, параўнальна са ст.-польск. (XV ст.), час, калі слова адзначаецца ў ст.-бел. мове (XVI ст.). Значэнне ’чарнільніца’ на ўсходзе (ст.-польск. дэфініцыя ўключае ’скрынка пісара і інш.’). Аднак нельга выключыць, што форма ўсх.-слав. лексемы (‑р‑ на месцы ‑rz‑) магла з’явіцца не толькі ў выніку этымалагічнага падыходу да польск. слова, але і як вынік непасрэднага ўплыву першакрыніцы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нет ’няма; не’ (Сл. ПЗБ, ТС, Пятк.), ст.-бел. нѣтъ ’тс’ (Полацкая грамата 1399 г.), рус. нет ’тс’, укр. дыял. ніт ’тс’, славац. дыял. niet ’тс’, балг. дыял. нет ’не’ (Спис, на Бълг. ак. на науките. Кл. ист.-филол., кн. 8. София, 1914, 99). Зафіксаваную ў Бібліі Скарыны і ў Евангеллі Цяпінскага (1580) форму нѣтъ Карскі (2–3, 7, 260) выводзіць з ne + je + тоу (гл. не, ёсць, тут); параўн. у апошняга ў паралельных тэкстах: ст.-бел. ничого нетъ, ст.-слав. ничегожѣ есть (гл. таксама Сабалеўскі, Лекции, 249; Праабражэнскі, 1, 596; Фасмер, 3, 67); меркаванні адносна рус. і ўкр. нет/ніт: з ne‑je‑tъ (Шлякаў, РФВ, 21, 230–232) або з ně‑tu (дзе ně < něstь, Міклашыч, 3, 320; Зубаты I, 2, 410), параўн. не́ту ’няма’ (Нас.), рус. дыял. нету ’няма’; выказваецца думка, што абедзве зыходныя формы (з часціцай tъ і прыслоўем tu) былі аўтаномныя, што не выключана іх далейшае збліжэнне (ESSJ SG, 2, 483). Балг. нет ’не’ хутчэй за ўсё паралельнае да дыял. ет ’ёсць’, якое лічаць вытворным ад е ’тс’ з ‑т пад уплывам канчаткаў 3‑й ас. адз. л. дзеясловаў тыпу хо́дит, мислит і пад. (БЕР, 1, 512). Гл. таксама Львоў, РР, 1968, 3, 65.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)