Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Мяжджы́ ’мазгі’ (Рам. 5). Да мозг (гл.). Пачатковае мя‑ пад уплывам літ.smẽgenys ’тс’. Чаргаваннезг > ждж.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цыклі́чнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць цыклічнага; чаргаванне. У «Гусляры» паэт [Я. Купала] авалодваў таксама кампазіцыяй, у аснове якой была цыклічнасць падзей, звязаных ці з земляробчай працай, ці са зменаю пор года.Лойка.
2. Сістэма арганізацыі вытворчасці, пры якой яна складаецца з вытворчых цыклаў, якія ажыццяўляюцца строга па графіку. Цыклічнасць вытворчасці. Графік цыклічнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трэ́мала
(іт. tremolo)
муз. хуткае паўтарэнне аднаго гуку, а таксама чаргаванне некалькіх не суседніх гукаў асобна або ў акордах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
рата́цыяж.
1.палігр. Rotatiónsmaschine f -, -n;
2.с.-г. Rotatión f -, -en;
3. (замена, чаргаванне) Ábwechseln n -s, -, Ábwechslung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
◎ Пішча́ль ’уюн, Misgurnus’ (докш., віл., ЛА, 1), пішчаль ’тс’ (віл., Сл. ПЗБ). Да пішчаць (гл.), чаргаванне галосных, як у ручай! ручэй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГІСТАРЫ́ЧНЫЯ ЗМЕ́НЫ ГУ́КАЎ у мовазнаўстве, гукавыя змены, якія нельга вытлумачыць фанетычнымі пазіцыямі ў слове, характэрнымі для кожнага гука сучаснай мовы. Адбываюцца на працягу пэўнага гіст. часу, пасля чаго іх дзеянне спыняецца. Вынікам гістарычнай змены гукаў з’яўляецца знікненне асобных гукаў, з’яўленне новых гукаў або супадзенне некалькіх гукаў у адным.
Так у гісторыі бел. мовы, як і большасці інш.слав. моў, зніклі кароткія (рэдукаваныя) галосныя «ь» і «ъ»; у выніку першай палаталізацыі заднеязычных «г», «х» з’явіліся невядомыя раней «ч», «ж», «ш»; гукі «е» і «ѣ» зліліся ў адным гуку «е». У сучаснай бел. мове гістарычныя змены гукаў адлюстраваліся ў гіст. чаргаваннях: пасля падзення кароткіх «ь», «ъ» з’явілася чаргаванне галосных «е», «о» з нулём гука (напр., «дзень — дня», «сон — сну»); першая палаталізацыя заднеязычных дала чаргаванне «к» — «ч», «г» — «ж», «х» — «ш» (напр., «рука — ручка», «нага — ножка», «страха — стрэшка»). Супадзенне «е» і «ѣ» у адным гуку прывяло да таго, што ў тых словах, дзе быў гук «е» (у т. л. і ўзнікшы «ь») назіраецца чаргаванне «е» — «о» (напр., «вясна — вёсны»), а там, дзе быў «ь» такое чаргаванне (за рэдкімі выключэннямі) не назіраецца (напр., «хлябы — хлеб»). Абсалютную храналогію гістарычнай змены гукаў устанавіць цяжка, а то і немагчыма, таму карыстаюцца адноснай. Так, напр., відавочна, што працэс пераходу «е» ў «о» завяршыўся раней, чым «е» і «ѣ» супалі ў адным гуку.
Літ.:
Янкоўскі Ф.М. Гістарычная граматыка беларускай мовы. 3 выд.Мн., 1989;
Vexler P. A historial phonology of Byelorussian. Heidelberg, 1977.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
перапе́ў, ‑певу, м.
1. Паслядоўнае чаргаванне напеўных гукаў. Птушыны перапеў. □ Прынясі мне вечарынай Перапеў крыніцы, Падары ты мне ўсмешку, Што ярчэй зарніцы.Русак.
2.перан. Паўтарэнне вядомага, раней сказанага. Перапевы старых ісцін.// Адлюстраванне чаго‑н. у форме напеўных гукаў. Зыкі зурновыя — зыкі мае вы, — майго сэрца званы, Вы — маіх думак і мар перапевы...Гурло.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Но́хцам ’нагой, выспяткам’ (кап., Жыв. сл.). Да носцам (гл.) з ад’ідэацыяй да нага, параўн. ногцам ’тс’; чаргаваннех‑г гл. у нохаць < ногаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Няхлю́жы, ныхлюжый ’дрэнны, кепскі’ (брэсц., Нар. лекс.), ніўхалюжый ’няўклюды, нехлямяжы’ (Бяльк.). Гл. няўклюда; чаргаванне⇉можа мець экспрэсіўны характар, параўн. няхлюда ’няўклюда’ (Сцяшк. Сл.), формы з дадатковай вакалізацыяй, магчыма, пад уплывам халь ’дрэнь’.