ра́ніца, -ы, мн. -ы, -ніц, ж.
Час сутак ад канца ночы да пачатку дня, першыя гадзіны дня.
|| памянш. ра́нічка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
◊
Добрай раніцы! — ранішняе прывітанне пры сустрэчы.
|| прым. ра́нішні, -яя, -яе.
Ранішняя зарадка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўно́чы, ж.
Палавіна ночы. Паўночы не спала [Уля], чакаючы раніцы. Паўлаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́зні по́здний; (несвоевременный) запозда́лый;
да ~няй но́чы — до по́здней но́чи;
~няе раска́янне — запозда́лое раска́яние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аддава́ць¹, 1 і 2 ас. не ўжыв., -дае́; незак.
1. чым (разм.). Мець які-н. прысмак, пах і пад.
Бочка аддае рыбай.
2. перан. Нагадваць што-н., мець адценне, рысы чаго-н.
У канцы жніўня ночы аддавалі ўжо восенню.
Думка аддае даўніной.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
night owl [ˈnaɪtaʊl] n. infml паўно́чнік, начні́к; паўно́чніца, начні́ца (пра таго, хто не кладзецца спаць да позняй ночы)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
По́начы ’ноччу, уночы’ (ТСБМ, Касп.), ’апоўначы, сярод ночы’ (Сл. ПЗБ), по́начы ’тс’ (ТС), ’цёмна’ (Клім., Жыв. НС), по́вночы ’тс’ (Жыв. НС). Укр. по́ночі ’цёмна’, ’у цемры’. Ад *па пачы ’ўначы’, з далейшым развіццём семантыкі да ’цёмна’, дзе па/по мае значэнне ’пры’, параўн. по́дню ’ў дзённы час’, г. зн. ’пры дзённым святле’ (Варл.). Цікавую паралель уяўляе серб. дыял. по̏ноћи ’ноччу’, паводле якога ўтворана по̏дне(в)и ’днём’ (Мілеціч, СДЗб, 9, 434); параўн., аднак, по́ноћ ’сярэдзіна ночы’, што адпавядае прасл. *polъnoktь (гл. поўнач), на думку Вукавіча (ЈФ, 17, 77) — другаснае, утворанае ад поноћи. Да ноч (гл.), параўн. яшчэ *паначота (гл.). Інакш Цыхун (Загароддзе–2, 112), за зыходную прымае форму з паў- (пов‑): по́внучэ на улыцэ, першапачаткова ’поўнач, сярэдзіна ночы’, з якога развілося значэнне ’цёмна’, чаму пярэчыць ЕСУМ (4, 470): укр. по́вночі з по́ночі пад уплывам пі́вніч ’сярэдзіна ночы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дабра́нац ’добрай ночы’. Запазычанне з польск. dobranoc ’тс’. Гл. Арашонкава, Бел.-польск. ізал., 10 (карта на с. 13). Параўн. дабра́нач, дабра́нец.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
непару́шнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць непарушнага. Непарушнасць граніц. □ Раніцай пасля доўгай ночы.. [пейзаж] радаваў спакоем, непарушнасцю. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запе́чча, ‑а, н.
Тое, што і запечак. Адазваўся ў запеччы цвыркун — веснік блізкай ночы. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Прададнём ’досвіткам’ (астрав., Сл. ПЗБ). Да приди (гл. прад) і дзень (гл.). Запазычанне або калька польск. przedednie ’канец ночы, час перад світаннем’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)