пазна́чыцца, ‑чыцца; зак.
1. Прыкметна змяніцца. [Марынчук:] — Нешта не разбяруся, — еў я той хлеб ці не еў? Нічога не пазначылася. С. Александровіч.
2. Зрабіцца бачным; зрабіцца прыкметным. Маршчыны пазначыліся. □ Наўкол палыхалі пажары, а ў лесе скрозь усю ноч было цёмна, і толькі пад ранне патроху пазначылася пад нагамі дарога. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры́мы, ‑аў; адз. няма.
Пасяленне, пражыванне мужчыны пасля жаніцьбы ў сям’і жонкі; прымацтва. Маці кажа, што трэба сыну ісці куды-небудзь у прымы, да багатай дзеўкі, а бацька пярэчыць: «Прымачы хлеб сабачы»... Пестрак. Прымы .. [Лапінкі] нясытыя: морг поля і хата на курынай ножцы. Брыль.
•••
Прыстаць (пайсці) у прымы гл. прыстаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скары́начка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
Памянш.-ласк. да скарынка (у 1 знач.). Берагчы хлеб, шанаваць самы маленькі кавалачак, кожную скарыначку — прывучалі дзед і бацька. Грамовіч. Да чаго ж мне хацелася свежай хрумсткай скарыначкі! Пальчэўскі. [Мышка] знайшла дзесь скарыначку хлеба і барабаніла ёю аб падлогу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
счарсцве́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Стаць чэрствым, страціць першапачатковую мяккасць. Хлеб счарсцвеў. // перан. Стаць бяздушным, нячулым. І як тут вытрымаць, каб не паехаць да сябра, каб не пераканацца, ці сапраўды ён счарсцвеў, агрубеў, ці не. Лойка.
2. Зацвярдзець, агрубець. Рукі сталі вялыя; счарсцвелі пальцы, патаўсцелі, пахлі глінай. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тук, ‑у, м.
1. Мінеральнае ўгнаенне. Глебу добра заправілі арганікай, мінеральнымі тукамі, старанна апрацавалі. «Звязда».
2. Растоплены тлушч. Павел, з’еўшы каўбасы і сала, зліў сабе на талерку з патэльні тук і апетытна ма[ча]ў бульбай. Шамякін. Ах, які духмяны тук цячэ на хлеб ад гэтай задымленай смачнай скваркі! Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыле́га ’прэласць’: хлеб аддае прыле́гаю (ваўк., Арх. Федар.). Бяссуфікснае ўтварэнне ад прыле́глы ’які сапсаваўся ад доўгага ляжання’, запазычанага з польск. przyległy ’тс’. Адтуль і ўкр. приле́глий ’прэлы’. Аднак нельга выключыць і адваротны дэрыват ад прыляжа́лы ’прагніўшы ад доўгага ляжання’ (Нас.), параўн. рус. дыял. прилежа́ться ’сапсавацца (ад доўгага ляжання, дрэнных умоў захоўвання і да т. п.)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Свяцілка, свеці́лка, свецёлка ‘дружка; дзяўчына з боку маладога, якая несла вясельны хлеб з свечкамі’ (ТС, Ян.), свяці́ліца ‘дзяўчына, што трымае запалёную свечку, калі ўбіраюць нявесту’ (Нар. Гом.), укр. світилка ‘дзяўчына, што выконвае абрад трымання шаблі з прывязанай да яе свечкай’. Падрабязна аб семантыцы гл. Гура, С і БФ, 1995, 318–321. Да свяціць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
но́вы, -ая, -ае.
1. Упершыню створаны або зроблены; які ўзнік, з’явіўся нядаўна.
Новыя самалёты.
Н. горад.
2. Адкрыты, вынайдзены нядаўна.
Новая планета.
3. Незнаёмы, малавядомы.
Новыя мясціны.
Н. чалавек.
4. Які прыйшоў на змену ранейшаму, замяніў сабой тое, што было; чарговы, наступны.
Н. дырэктар.
Радавацца новаму дню.
5. Які мае адносіны да нашай эпохі, часу.
Новая гісторыя.
6. Не той, што раней; іншы.
Н. сэнс.
7. Гэтага года, апошняга ўраджаю.
Н. хлеб.
8. у знач. наз. но́вае, -ага, н. Навіна.
Што ў вас новага?
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
тады́, прысл.
1. У той час, у мінулым, не цяпер.
Т. дзеці яшчэ не ўмелі чытаць.
2. Пры пэўных умовах, абставінах.
Сходзіш у магазін па хлеб, т. толькі можаш ісці гуляць.
3. Ужыв. як суадноснае слова ў галоўным сказе пры дадан. часу са злучнікам «калі».
Калі мне прынясуць кнігу, т. прачытаю.
4. у знач. злуч. Выкарыстоўваецца ў спалучэнні са злучнікам «як» у даданых часавых супастаўляльных сказах са знач.: у той час як, нягледзячы на тое што.
Мы толькі снедалі, т. як яны ўжо садзіліся абедаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Мякі́на, мекі́на ’адходы пасля абмалоту і ачысткі зерневых, бабовых культур і льну’ (ТСБМ, Яруш., Грыг., Маш., Бяльк., Бір. Дзярж., Сл. ПЗБ, ТС; бабр., Воўк-Лев.; КЭС, лаг.), ’бесхарактарны чалавек’ (ТС); мякі́нка, мякінны хлеб’, ’хлеб з сумесі жыта, аўса і ячменю’ (Нік. Очерки; ТСБМ), мсцісл. мякі́ніць ’забруджваць мякінай’ (Юрч., Полымя, 7, 1987). Укр. мʼяки́на, рус. мяки́на, польск. miękiny, славен. mekíną ’мякіна’, серб.-харв. мѐкиње ’вотруб’е’, балг. мекина ’мяккая салома’, мʼъки́на, мики́на, мекенице (паўн.-усх.) ’мякіна’. Прасл. mękyna, якое з прыметніка mękъ‑kъ ’мяккі’ (Бернекер, 2, 43; Фасмер, 3, 29; Бязлай, 2, 176). Аб суфіксе ‑ina (< ‑ynʼi) гл. Слаўскі, SP, 1, 140. Сюды ж мякі́ннік (мякы́ннык, мнякэ́ннік); мякі́нніца ’адгароджанае месца на таку, засек у застаронку гумна, куды ссыпаюць мякіну’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС; КЭС, лаг.; драг., КЭС; бяроз., Шатал.; ашм., Бел. хр. дыял.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)