stíllstehen

* аддз. vi (s)

1) стая́ць, не працава́ць (аб заводзе і г.д.)

2) спыні́цца; спыні́ць рух

◊ da steht mir der Verstánd still — ро́зуму не дабяру́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

stéhen

*

1.

vi (h, рэдка s)

1) стая́ць, знахо́дзіцца (вертыкальна)

auf dem Kópfe ~ — стая́ць на галаве́

Modéll ~ — пазі́раваць (мастаку)

j-m im Wége ~ — стая́ць каму́-н. папяро́к даро́гі

2) стая́ць, знахо́дзіцца (дзе-н.)

Тränen stánden ihr in den Áugen — на яе́ вача́х вы́ступілі слёзы

3) стая́ць (быць у якім-н. стане)

Schlánge ~ — стая́ць у чарзе́

Réde und Ántwort ~ — трыма́ць адка́з пе́рад кім-н.

álles steht auf dem Spiel — усё паста́ўлена на ка́рту

mit j-m im Bríefwechsel ~ — перапі́свацца з кім-н.

im Begríff ~ etw. zu tun — наме́рвацца што-н. зрабі́ць; быць у мі́ласці ў каго-н.

ich stéhe Íhnen zu Díensten — я да Ва́шых паслу́г

er soll kómmen, wie er steht und geht — няха́й ён прыхо́дзіць як ёсць

wie steht es um… (A) — у які́м ста́не знахо́дзяцца спра́вы (з кім-н., чым-н.)

4) стая́ць, ме́цца, прысу́тнічаць, быць у наяўнасці

in der Zéitung steht — у газе́це надрукава́на [напі́сана]

es steht geschríeben… — напі́сана…

5) (für einander, zu D) стая́ць (адзін за аднаго, за каго-н., што-н.)

für j-n, für etw. ~ — руча́цца за каго́-н., за што-н.

6) (zu D) адно́сіцца, ста́віцца (да каго-н., чаго-н.)

7) стая́ць, не ру́хацца; не дзе́йнічаць, не працава́ць

8) быць да тва́ру, падыхо́дзіць, пасава́ць

9) з мадальным адценнем: трэ́ба [мо́жна] чака́ць

es steht zu wünschen — (па)жада́на

~ bléiben* — спыня́цца; застава́цца

~ lássen* — пакі́нуць (на месцы)

álles ~ und líegen lássen* — пакі́нуць усё (рэчы, маёмасць)

10)

séinen Mann ~ — пастая́ць за сябе́

das wird ihm téuer zu ~ kómmen — гэ́та бу́дзе яму́ до́рага каштава́ць

wie steht's, wie geht's? — як ма́ецеся [ма́ешся]

2.

(sich):

hier steht es sich bésser — тут стая́ць ле́пей [зручне́й]

sich müde ~ — стамі́цца ад до́ўгага стая́ння

er steht sich gut — ён ма́е до́бры заро́бак

sich mit j-m gut [schlecht] ~ — [не] ла́дзіць з кім-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

ла́пка ж., в разн. знач. ла́пка;

л. насяко́мага — ла́пка насеко́мого;

дзіця́чая л. — де́тская ла́пка;

яло́вая л. — ело́вая ла́пка;

○ гусі́ная л. — бот. гуси́ная ла́пка;

◊ хадзі́ць (стая́ць) на за́дніх ~ках — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках;

~кі ўго́ру — ла́пки вверх

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

слуп м., в разн. знач. столб;

тэлегра́фны с. — телегра́фный столб;

с. пы́лу (агню́) — столб пы́ли (огня́);

◊ геркуле́савы слупы́ — геркуле́совы столбы́;

паста́віць да гане́бнага слу́па — поста́вить (пригвозди́ть) к позо́рному столбу́;

стаць слу́пам — остолбене́ть;

стая́ць як слуп — стоя́ть столбо́м

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Апу́ліцца ’стаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую курыцу’ (Янк. II), апуліць ’аслабець’ (Гайдукевіч, Працы IM, 6, 58). Балг., мак. опули ’вытрашчыць (вочы)’, опулено ’пільна’ (глядзець), чэш. pouliti, славац. púliť, ’вытрашчаць (вочы)’, укр. випулити ’вытрашчыць’. Параўн. бел. пуля́ты такі, што мае вялікія вытрашчаныя вочы’ (Янк. Мат., 79). Праслав. *puliti, відаць, азначала ’высоўвацца, выпірацца, вытрашчацца’ і звязана з і.-е. коранем *pu‑, *pou‑, *peu‑, *phu‑ ’набухаць, надувацца, уздувацца’ (Покарны, 847), які быў пашыраны дэтэрмінатывам Бернекер, 1, 100; Махэк₂, 62, 76, 341; Фасмер, 1, 240; Супрун, Веснік БДУ, 1974, 2, 20–25.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прата́ліна ’месца, дзе растаў снег і агалілася зямля’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), прата́лка, прота́лка ’тс’, ’агрэх (пры сяўбе)’ (Шчарб., ТС; Жд. 1), прота́лак ’тс’ (Касп.), ’паляна’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ’лапіна, дзе вымакла збожжа’, ’вузкі праход паміж будынкамі’ (астрав., Сл. ПЗБ), ’пропуск, зроблены пры сяўбе’ (Сцяшк.). Рус. прота́лина, прота́лок, укр. прота́лина, прота́лка ’праталіна’, польск. przetalina ’тс’. Дэрываты ад *прата́ць ’растаць, утварыўшы праталіну’, *прата́лы ’расталы (снег, лёд)’, што адлюстроўвае варыянтнасць та́яць/‑таць (параўн. пата́ць, адта́ць (Стан.), аналагічную да стая́ць ста́ць, гл. таяць. Банькоўскі (2, 915) бачыць кантракцыю ў польск. przetalina < *przetajalina. Гл. таксама тал, талона.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рамі́знік ’фурман наёмнага экіпажу’ (ТСБМ), ’лёгкая фурманка для перавозкі пасажыраў’ (Варл.). Відаць, ад ням. Remise, якое можа азначаць ’сховішча для пэўнага транспарту’, што з франц. remise ’тс’ < re‑mettre ’адкладаць, захоўваць’, звязанае з лац. mitto/mittere ’кідаць’ і ’пасылаць’. Хутчэй за ўсё праз польск. remiza ’вазоўня’, параўн. чэш. remiz ’карэтня’, ’месца, дзе стаяць вазы’. Адсюль рамізнік — ’той, хто працаваў у вазоўні, абслугоўваў экіпажы’. Больш позняе ўтварэнне рамі́знік ’чалавек, які званіў у час пажару’ ад польск. remiza ’пажарнае дэпо’: былі такія рамізы… рамізнік быў напагатове і званіў (чэрв., Жд. 3).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сты́рыць ‘стаяць, прысутнічаць, дыжурыць’ (Варл.), ‘украсці’ (Яўс., Мат. Гом.), сту́рыць, сты́рыць ‘тс’ (Сцяшк. Сл.), магчыма, сюды ж стыря́тысь ‘здохнуць, памерці (пра пчол)’ (драг., Жыв. св.). Параўн. рус. сты́рить ‘дражніць; украсці; спрачацца, сварыцца’, сты́ра ‘хто любіць спрачацца’, ‘сонная гультаяватая кабета’, укр. дыял. сти́ра ‘напасць; спакуснік’, а таксама каш. stořëc ‘хваліць, маніць, ашукваць’. Няясна; ненадзейныя параўнанні з ісл. styr ‘вайна’ (Шымк. Собр.), с.-н.-ням. stûr ‘неслухмяны, непакорлівы’ і інш. Гл. Фасмер, 3, 789; ЕСУМ, 5, 416. Хутчэй за ўсё, звязана чаргаваннем з настырны (гл.). Борысь (SEK, 4, 364–365) мяркуе пра сувязь з *strčati, гл. стырчаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

служы́ць, служу́, слу́жыш, слу́жыць; незак.

1. Выконваць службу (у 2, 3 і 5 знач.).

С. у арміі.

С. ютрань.

2. перан., каму-чаму. Рабіць што-н. для каго-, чаго-н., быць адданым каму-, чаму-н., накіроўваць сваю дзейнасць на карысць чаго-н. (высок.).

С. народу.

С. мастацтву.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Выконваць сваё прызначэнне, быць прыгодным для чаго-н.

Канапа служыць пасцеллю.

Здароўе яшчэ служыць.

4. Выконваць абавязкі слугі.

С. у панскім маёнтку.

5. Пра сабак: стаяць на задніх лапах.

Служы!

|| зак. паслужы́ць, -служу́, -слу́жыш, -слу́жыць.

|| наз. слу́жба, -ы, мн. -ы, -аў, ж. (да 1, 2 і 5 знач.) і служэ́нне, -я, н. (да 2 знач.; высок.).

|| прым. службо́вы, -ая, -ае (да 1 знач. паводле 2 і 3 знач. наз. служба).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

слуп, ‑а, м.

1. Бервяно або тоўсты брус, умацаваныя вертыкальна, стаўма. Слуп у плоце. Тэлеграфны слуп. □ Старыя з дзівам паглядалі на свежыя хваёвыя слупы, што ўкопваліся ў зямлю. Бядуля. Адмераўшы дзве вярсты, я спыніўся ля дарожнага слупа. Асіпенка. // Бервяно ці брус, якія з’яўляюцца апорай якога‑н. збудавання. Перад хатаю прасторны ганак на тоўстых слупах. Якімовіч. Пад адной з тэрмічных печаў — вялізных чатырохкутных камер на жалезных высокіх слупах — стаяла нагружаная распаленымі адліўкамі ваганетка. Карпаў. // Тое, што нагадвае слуп. Мора там так прыгожа вуркатала, шумела, удараючы хвалямі аб каменныя слупы. Даніленка.

2. перан.; чаго ці які. Маса чаго‑н. (пылу, дыму і пад.), якая набыла вертыкальна-падоўжаную форму і распасціраецца ўверх. Па дарогах адна за другой бягуць перагружаныя збожжам машыны, ззаду за імі цягнуцца высокія слупы пылу. Дуброўскі. Над ракой ўзняліся велізарныя вадзяныя слупы. Данілевіч. За сеткай дажджу паказаўся зыркі слуп святла. Новікаў. Вялізны, бледна-жоўты слуп агню раптам узняўся ўгору. Самуйлёнак. / Пра насякомых. А над травою звіняць, таўкуцца жаўтаватыя камары, стаяць слупы чорных мошак. Бяспалы.

3. Тое, што і слупок (у 2 знач.). Ртутны слуп.

4. перан. Разм. лаянк. Пра недалёкага, тупога чалавека. [Таццяна:] — Вось утаропіўся, як баран на новыя вароты. Галавы не можа павярнуць, слуп гэткі. Шамякін.

5. перан. Пра таго, хто з’яўляецца вернай апорай чаму‑н. Суд, навучаны выпадкам з Гурыным і асцерагаючыся страціць і другі слуп абвінавачання, палічыў за лепшае слухаць.. [Вабіча] пры зачыненых дзвярах. Машара.

•••

Геркулесавы слупы — а) старажытная назва Гібралтарскага праліва, які паводле ўяўлення старажытных пародаў быў «краем свету», месцам, дзе канчаецца суша; б) перан. граніца, мяжа чаго‑н.

Паставіць да ганебнага слупа гл. паставіць.

Стаяць слупам (як слуп) гл. стаяць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)