ці́снуць ​1, ‑ну, ‑неш, ‑не; незак.

1. каго-што і на што. Налягаць сваім цяжарам на каго‑, што‑н. [Паранены:] — Здыміце процівагаз, ён цісне плячо мне. У процівагазе бінт, дастаньце яго... але раней вы можа дасталі б вады мне... — ціха гаварыў ён засмаглымі, пачарнелымі ад пылу губамі. Лынькоў. // З сілай налягаць на каго‑, што‑н.; націскаць. Жанчыны аднастайна згіналі нагу ў палене, з усёй сілы ціснулі ёю на тупы, загнуты край рыдлёўкі, потым увішна пераварочвалі чорны пласт зямлі. Асіпенка. Мікалай Сямёнавіч не стаў адразу ціснуць на запалую ў гняздзе кнопку званка. Пінчук. // Спец. Дзейнічаць сілай напружання. Газ цісне на сценкі пасудзіны. // Сілаю, цяжарам набліжаць да чаго‑н.; прыціскаць. Рэчавы мяшок з акрайцам хлеба і адной бляшанкай кансерваў ціснуў.. [Адама] да зямлі, як каменная гара. Паслядовіч. Да Міколы падсаджваецца тоўсты чалавек, і Мікола адчувае, як нахабна цісне ён яго да сцяны. Гаўрылкін. // перан. Прыгнятаць, выклікаць адчуванне цяжкасці. А сум цісне і цісне сэрца, і я супастаўляю створаныя мною характар і вобраз жанчыны з вобразам тае, з якой мы апынуліся на розных берагах. Дуброўскі. Надвор’е неяк цісне на цябе, псуе настрой. Васілёнак. // перан. Аказваць уплыў на каго‑н., звычайна непажаданы. — Ты ж ведаеш, што на мяне таксама ціснулі. Таму і кажу: самае вернае — нейкі разумны кампраміс. Савіцкі.

2. каго-што. Сціскаць, мяць. Насця Закрэўская.. ціснула ў пальцах крэйду, глядзела на слупок выпісаных ёю на дошцы лічбаў. Чорны. // Моцна абнімаць. Сябры ціснулі адзін аднаго ў абдымках. Кухараў. І ціснуў да сябе Пятрусь дзяўчыну. Нікановіч. // Перашкаджаць дыханню (пра адчуванне болю ў грудзях, сэрцы). Цісне кашаль грудзі — Маці занядужала. Глебка. / у безас. ужыв. Нясцерпна ціснула ў грудзях, калола пад лапаткай. Кандрусевіч.

3. што і без дап. Быць цесным, сціскаць цела (пра адзежу, абутак). Новыя чаравікі ціснуць. □ Каўнер ціснуў горла, замінаў гаварыць. Мележ.

4. што. Выціскаць (сок). Ціснуць сок з яблыкаў. // Разм. Рабіць (віно, гарэлку) саматужным спосабам; гнаць. Насадзіўшы вінаград, [Ной] Ціснуў сам і піў віно. Крапіва.

5. каго-што. Наступаючы, прымушаць здаваць свае пазіцыі, адступаць (пра войскі). — Зводка — цуд! — радасна ўсклікнуў Косця. — На ўсіх франтах нашы ціснуць фашыста. Курто.

6. Павялічвацца, узмацняцца (пра холад, мароз). Ціснуў мароз, і па ўсім было відно, што зіма, не ў прыклад мінулым, будзе суровая. Лупсякоў.

7. Разм. Ужываецца для абазначэння інтэнсіўнага, энергічнага руху або дзеяння. Цяпер наш дзядзька не чытае, А больш пад ногі паглядае Ды кіне вока, ці не блісне Жаданы шнур, ды далей цісне. Колас. [Марат:] — А ты сябруеш з ім [Санеевым]. Давай, Алег, не адкладвай. Цісні да яго. Ярашэвіч.

8. каго-што. Разм. Змяшчаць у якім‑н. выданні, друкаваць. Ціснуць артыкул. // Канчаць, завяршаць якую‑н. творчую работу. Ціснуць дысертацыю.

•••

Ціснуць капейку — а) зарабляць грошы. [Буднік:] — Казённай службы саромецца не трэба. Служы, Мікіта! Цісні капейкі! Галавач; б) збіраць грошы, не траціць.

Ціснуць на (усе) педалі — прыкладаць усе намаганні для дасягнення, выканання чаго‑н.

Ціснуць руку — а) націскаць руку пры сустрэчы, развітванні. Я матулю сваю абдымаю, Свайму бацьку я цісну руку. Астрэйка; б) віншаваць. Кастуся віншавалі. Давалі яму хто што мог. Прыходзілі камандзіры, ціснулі руку. Ваданосаў.

ці́снуць ​2, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.

1. Аднакр. да ціскаць (у 1 знач.).

2. Зак. да ціскаць (у 3, 4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

многа, шмат, багата, нямала, незлічона, нязлічана, безліч, не злічыць, лічыць не злічыць, процьма, маса, вялікая колькасць, незлічоная колькасць; парадкам, ніштавата, бачана-нябачана, навалам, гібель, гіблота (разм.); сіла, моц, хмара, лавіна, бездань, лес, мора, акіян, сто, мільён, мільярд, поўна, горы, рой, цьма (перан.) □ без ліку, не абабрацца, не прабіцца, не перарабіць, аж цёмна, цьма цьмушчая, цьма цьмой, непачаты край, ні канца ні краю, куры не клююць, па вушы, па горла, дай божа, да чорта, да халеры, як бобу, як грыбоў, як сабак, цэлы воз, вазамі вазі, цэлы мех, хоць адбаўляй, хоць заваліся, хоць заліся, хоць засыпся, хоць каўшом бяры, хоць касу закладай, хоць гаць гаці, хоць рэкі прудзі, хоць равы масці, кішмя кішыць, да гібелі

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

усё

1. мест. опред., ср., в разн. знач. всё; см. уве́сь;

ад усяго́ сэ́рца — от всего́ се́рдца;

2. в знач. сущ., мн. нет всё;

я на ўсё гато́ў — я на всё гото́в;

ён усяго́ баі́цца — он всего́ бои́тся;

усяго́ патро́ху (патро́шку) — всего́ понемно́гу (понемно́жку);

3. нареч., в разн. знач. всё;

ён у. злуе́цца — он всё се́рдится;

ён у. яшчэ́ ву́чыцца — он всё ещё у́чится;

спра́ва расстро́ілася, і ўсё з-за вас — де́ло расстро́илось, и всё из-за вас;

у. больш і больш змярка́лася — всё бо́лее и бо́лее сгуща́лись су́мерки;

◊ у. чы́ста — всё, как есть;

перш за ўсё — пре́жде всего́;

скарэ́й за ўсё — скоре́е всего́;

валі́ць у. ў адну́ ку́чу — вали́ть всё в одну́ ку́чу;

плю́нуць на ўсё — плю́нуть на всё;

вось і ўсё — вот и всё;

і ўсё — и всё;

на ўсё го́рла — во всю гло́тку;

усі́м сэ́рцам — всем се́рдцем;

больш за ўсё на све́це — бо́лее всего́ на све́те;

у. ро́ўна як — всё равно́ как;

у. адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;

звані́ць ва ўсе званы́ — звони́ть во все колокола́;

па ўсіх пра́вілах маста́цтва — по всем пра́вилам иску́сства;

на ўсё свой час, усяму́ свой час — всему́ своё вре́мя;

як ваўка́ ні кармі́, а ён у. ў лес глядзі́ць — посл. как во́лка ни корми́, а он всё в лес смо́трит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

tun

*

1.

vt

1) рабі́ць, выко́нваць

nichts ~ — нічо́га не рабі́ць

sein Möglichstes [sein Béstes] ~ — зрабі́ць усё магчы́мае

geságt – getán! — ска́зана – зро́блена!

2) зрабі́ць, даста́віць, прычыні́ць

j-m Böses ~ — зрабі́ць каму́-н. зло

3) пакла́сці (што-н. куды-н.)

etw. beiséite ~ — адкла́сці што-н. убок

Salz in die Súppe ~ — пасалі́ць суп

4)

Ábbitte ~ — прасі́ць прабачэ́ння

Dienst ~ — дзяжу́рыць

séine Pflicht ~ — выко́нваць свой абавя́зак

j-m, éiner Sáche Ábbruch ~ — шко́дзіць каму́-н., чаму́-н.

éiner Sáche (D) Éinhalt ~ — прыпыні́ць што-н.

Éinblick in etw. (A) ~ — пазнаёміцца з чым-н.

5)

zu ~ háben — быць заня́тым

er hat álle Hände (voll) zu ~ — у яго́ спраў па са́мае го́рла

es mit j-m, mit etw. (D) zu ~ háben — мець спра́ву з кім-н., чым-н.

ich hábe damít nichts zu ~ — я не ма́ю да гэ́тага ніцкага дачыне́ння, гэ́та мяне́ не ты́чыцца

6)

des Gúten zu viel ~ — перабо́льшваць

lésen tut er óhne Brílle — ён чыта́е без акуля́раў

2.vi

1)

es ist ihm sehr darúm zu ~ — ён ве́льмі хо́ча…, яму́ гэ́та ве́льмі ва́жна…

es ist ihm nicht ums Geld zu ~ — гро́шы яго́ не ціка́вяць, для яго́ спра́ва не ў граша́х

2)

böse ~ — прытвары́цца [прыкі́нуцца] сярдзі́тым

tu nicht so! — не прыкі́двайся

tu nicht so beléidigt — не раздгрывай з сябе́ пакрыўджанага

3)

es tut mir Leid — мне шкада́

j-m (nichts) recht ~ — (не) дагадзі́ць каму́-н.; (не) задаво́ліць чые́-н. патрабава́нні

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

hand​1 [hænd] n.

1. рука́ (кісць);

shake hands віта́цца за руку́, рука́цца;

at hand пад руко́й;

hands off! ру́кі прэч!

2. infml дапамо́га;

give smb. a hand дапамагчы́ каму́-н.

3. ро́ля, удзе́л, до́ля;

have a hand in smth. прыма́ць удзе́л, прыкла́сці руку́ да чаго́-н.

4. стрэ́лка (гадзінніка)

5. рабо́чы (на заводзе, ферме)

6. dated по́чырк

♦ (close/near) at hand блі́зка, пад руко́ю;

at the hands of smb./at smb.’s hands ад рукі́ каго́-н.;

be good with one’s hands быць ма́йстрам на ўсе ру́кі;

bind/tie smb. hand and foot звяза́ць каго́-н. па рука́х і нага́х;

by hand ручны́м спо́сабам, уручну́ю;

fall into smb.’s hands fml тра́піць у ру́кі да каго́-н.;

(at) first hand (ба́чыць) на свае́ во́чы, (ве́даць) на ўла́сным до́сведзе;

get one’s hands dirty выко́нваць фізі́чную пра́цу;

hand in glove (with smb.) у це́снай су́вязі (з кім-н.), у це́сным супрацо́ўніцтве;

hand in hand узя́ўшыся за ру́кі; ра́зам, суме́сна;

(get/take one’s) hands off (smth./smb.) infml не чапа́ць (не́шта/не́кага) (звыч. у загадных ск.);

have one’s hands full мець кло́пату па ву́шы/па го́рла;

have one’s hands tied не мець магчы́масці рабі́ць (што-н.) з-за пра́вілаў, абяца́нняў і да т.п.;

hold smb.’s hand падтрыма́ць каго́-н. у ця́жкім стано́вішчы;

in smb.’s capable/safe hands у чыі́х-н. уме́лых/надзе́йных рука́х;

in hand у рука́х; у ная́ўнасці; у чыі́м-н. распараджэ́нні;

in the hands of smb. пад чыі́м-н. кантро́лем; пад чыі́м-н. нагля́дам;

keep one’s hand in рабі́ць (што-н.) зрэ́дку, каб не згубі́ць на́вык;

lay/get one’s hands on smth. знайсці́ або́ атрыма́ць што-н.;

many hands make light work у калекты́ве рабо́та ідзе́ спарне́й;

not do a hand’s turn dated ≅ па́льцам не паварушы́ць;

off one’s hands ≅ з плячэ́й дало́ў;

on either/every hand lit. па або́два бакі́/з усі́х бако́ў;

on hand на рука́х; у ная́ўнасці;

(it’s) on your hands ты адка́зны за гэ́та;

on the one hand… on the other hand… з аднаго́ бо́ку…, з друго́га/і́ншага бо́ку…;

out of hand бескантро́льна; неадкла́дна, за́раз жа; не до́ўга ду́маючы, без лі́шніх слоў;

(it’s) out of your hands ты больш за гэ́та не адка́зны;

play into smb.’s hands ігра́ць на руку́ каму́-н.;

put one’s hand in one’s pocket BrE тра́ціць гро́шы або́ дава́ць іх каму́-н.;

(at) second/third hand з другі́х/з трэ́ціх рук;

take smb. in hand трыма́ць каго́-н. у рука́х;

take smth. into one’s own hands узя́ць спра́ву ў свае́ ру́кі;

throw one’s hand in infml кіда́ць рабі́ць (што-н.) або́ прыма́ць удзе́л (у чым-н.);

to hand паблі́зу, у ме́жах дасяга́льнасці;

turn one’s hand to smth. узя́цца за спра́ву; быць здо́льным рабі́ць што-н. до́бра

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

узя́ць

1. néhmen* vt; ergréifen* vt (кніжн.);

узя́ць кій éinen Stock néhmen*;

узя́ць наза́д zurücknehmen* vt;

узя́ць пад руку́ каго-н sich bei j-m éinhaken, j-n únterhaken;

узя́ць на буксі́р ábschleppen vt, in Schlepp néhmen*;

2. (з сабой) mítnehmen* vt;

узя́ць рабо́ту дадо́му die Árbeit mit nach Háuse néhmen*;

3. (прыняць) ánnehmen* vt, übernéhmen* vt;

узя́ць што-н на сябе́ etw. übernéhmen*, etw. auf sich néhmen*;

узя́ць на сябе́ адка́знасць die Verántwortung übernéhmen*;

узя́ць шэ́фства над кім-н die Pátenschaft für j-n übernéhmen*;

4. (у пазыку) bórgen vt, (áus)léihen* vt; púmpen vt (разм – грошы);

узя́ць кні́гу ў бібліятэ́цы ein Buch in der Bibliothék áusleihen*;

узя́ць у наём míeten vt;

узя́ць з раху́нку фін (vom Kónto) ábheben* vt;

узя́ць у арэ́нду камерц páchten vt (зямельны ўчастак); míeten vt (памяшканне);

узя́ць у крэды́т auf Kredít néhmen*;

узя́ць патэ́нт на што-н patentíeren lássen*;

5. вайск néhmen* vt, éinnehmen* vt;

узя́ць го́рад [пазі́цыю] éine Stadt [Stéllung] (éin)nehmen*;

узя́ць шту́рмам im Sturm néhmen*, stürmen vt;

узя́ць з бо́ю im Kampf néhmen*;

6. (ахапіць) ergréifen* vt, pácken vt;

мяне́ ўзяў страх ich bekám Angst, die Angst páckte mich;

мяне́ ўзяла́ злосць die Wut páckte mich;

яе́ ўзяла́ ахво́та sie hat Lust bekómmen;

7. (пераадолець) néhmen* vt;

узя́ць перашко́ду ein Híndernis néhmen*;

◊ узя́ць у абцугі́ in die Zánge néhmen*;

узя́ць у ду́жкі éinklammern vt;

узя́ць верх die Óberhand gewínnen*, den Sieg davóntragen*;

узя́ць каго-н за го́рла j-n an [bei] der Gúrgel pácken, j-n an der Kéhle pácken;

узя́ць каго-н за сэ́рца [за душу́, за жыво́е] j-m ans Herz géhen*, j-n im ínnersten tréffen*;

узя́ць курс на што-н Kurs auf etw. (A) néhmen*;

узя́ць пад ува́гу sich (D) mérken;

узя́ць пад караву́л вайск das Gewéhr präsentíeren;

узя́ць пад казыро́к вайск die Éhrenbezeigung erwéisen*, grüßen vt, die Hand an den Mützenschirm légen;

узя́ць пры́клад з каго-н sich (D) an j-m ein Béispiel néhmen*, sich (D) j-n zum Vórbild néhmen*;

узя́ць сваё sich (D) nichts entgéhen lássen*;

узя́ць сло́ва наза́д séine Wórte zurücknehmen*;

узя́ць сябе́ ў ру́кі sich zusámmennehmen*, sich zusámmenreißen*, sich behérrschen;

узя́ць сло́ва das Wort ergréifen*;

узя́ць сло́ва з каго-н j-m das Verspréchen ábnehmen*;

яго́ чорт не во́зьме er ist gégen álles geféit

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

ле́зці несов.

1. в разн. знач. лезть; (об обуви и одежде — ещё) налеза́ть; (о волосах, шерсти — ещё) выпада́ть;

л. на дрэ́ва — лезть на де́рево;

л. ў акно́ — лезть в окно́;

л. ў кішэ́нь — лезть в карма́н;

л. ў чужу́ю кватэ́ру — лезть в чужу́ю кварти́ру;

л. ў бо́йку — лезть в дра́ку;

чаго́ ты ле́зеш да мяне́? — чего́ ты ле́зешь ко мне?;

л. цалава́цца — лезть целова́ться;

кры́гі ле́злі адна́ на адну́ — льди́ны ле́зли одна́ на другу́ю;

з мо́ху ле́зуць грыбы́ — из мо́ха ле́зут грибы́;

ша́пка не ле́зе на галаву́ — ша́пка не ле́зет (налеза́ет) на́ голову;

л. ў нача́льнікі — разг. лезть в нача́льники;

поўсць ле́зе — шерсть ле́зет (выпада́ет);

2. вмеща́ться;

кні́гі не ле́зуць у ша́фу — кни́ги не вмеща́ются в шкаф;

◊ л. на ражо́н — лезть на рожо́н;

л. ў во́чы — а) лезть в глаза́; б) броса́ться в глаза́;

л. на сцяну́ — лезть на сте́ну;

л. не ў сваю́ спра́ву — лезть не в своё де́ло;

кусо́к не ле́зе ў го́рла — кусо́к не ле́зет в го́рло;

у рот не ле́зе — в рот не идёт;

аж во́чы на лоб ле́зуць (выла́зяць) — глаза́ на лоб ле́зут;

са ску́ры ле́зці (вылу́звацца) — из ко́жи вон лезть;

л. ў галаву́ — лезть в го́лову;

л. ў душу́ — лезть в ду́шу;

хоць у пятлю́ лезь — хоть в пе́тлю лезь;

у галаву́ не ле́зе — в го́лову не ле́зет;

л. ў бутэ́льку — лезть в буты́лку;

л. не ў сваё кары́та — сова́ть нос в чужи́е дела́; сади́ться не в сво́и са́ни;

не ле́зе ні ў я́кія варо́ты — ни в каки́е воро́та не ле́зет;

л. к чо́рту ў зу́бы — лезть чёрту в пасть;

л. сляпі́цаю ў во́чы — пристава́ть как ба́нный лист (как смола́);

не ве́даючы бро́ду, не лезь у во́ду — посл. не зна́я бро́ду, не су́йся в во́ду;

калі́ худ, не лезь на кут — посл. знай сверчо́к свой шесто́к;

назва́ўся груздо́м, лезь у кош — посл. назва́лся груздём, полеза́й в ку́зов

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

спра́ва​II ж

1. (праца, занятак) Árbeit f -, -en, Werk n -(e)s;

у яго́ спра́ў па го́рла er hat vóllauf zu tun;

узя́цца за спра́ву ánpacken vt;

2. (галіна, рамяство) Hándwerk n -(e)s;

ба́нкаўская спра́ва Bánkwesen n -s, Bánkfach n -(e)s;

выдаве́цкая спра́ва Verlágswesen n -s;

будаўні́чая спра́ва Báuwesen n -s;

ве́даць сваю́ спра́ву sein Hándwerk verstéhen*, séine Sáche gut máchen;

3. (прадпрыемства) Unternéhmen n -s, Geschäft n -(e)s;

4. (учынак) Tat f -, -en, Hándlung f -, -en;

до́брая спра́ва éine gute Tat;

Вы зрабі́лі вялі́кую спра́ву Sie háben ein gróßes Werk vollbrácht;

спра́ва чыіх-н рук j-s Werk;

◊ сло́вам і спра́вай in Wort und Tat;

5. (збор дакументаў) канц Ákte f -, -n, Áktenstück n -(e)s, -e;

асабі́стая спра́ва Personálakte f;

сакрэ́тная спра́ва Verschlússsache f -, -n;

архі́ўная спра́ва Archívakte f, Archívstück n;

падшы́ць да спра́вы zu den Ákten héften;

6. (пытанне, якое патрабуе вырашэння) Sáche f, Ángelegenheit f -, -en;

асабі́стая спра́ва persönliche Ángelegenheit;

службо́вая спра́ва díenstliche Ángelegenheit, Díenstangelegenheit f;

прыва́тная спра́ва Privátangelegenheit [-´vɑ:t-] f, Privátsache f;

бягу́чая спра́ва láufende Ángelegenheiten pl;

у мяне́ да Вас спра́ва ich hábe ein Ánliegen an Sie;

гэ́та мая́ спра́ва das ist méine Sáche;

спра́ва яго́ жыцця́ sein Lébenswerk;

7. юрыд Sáche f -, -n, Verfáhren n -s, -, Prozéss m -, -es, -e;

грамадзя́нская спра́ва Zivílsache [-vi:l-] f;

судо́вая спра́ва Geríchtssache f, Geríchtsverfahren n;

крыміна́льная спра́ва Stráfsache f, Kriminálfall m -(e)s, -fälle;

узбудзі́ць спра́ву ein Verfáhren éinleiten, éinen Prozéss ánstrengen;

8. (з’ява, выпадак) Sáche f; Fall m -s, Fälle;

гэ́та і́ншая спра́ва das ist étwas (ganz) ánderes, das steht auf éinem ánderen Blatt;

гало́ўная спра́ва Háuptsache f;

увайсці́ ў спра́ву sich ori¦entíeren, sich zuréchtfinden* аддз, sich áuskennen* (in D);

з ве́даннем спра́вы fáchgerecht, fáchgemäß;

як спра́вы? разм wie geht es?;

спра́вы паляпша́юцца es steht bésser (um die Sáche);

у чым спра́ва? worúm hándelt es sich?, worán liegt es?;

спра́ва не ў гэ́тым das ist nicht der Punkt [nicht entschéidend]; es liegt nicht darán;

спра́ва ідзе́ пра … es geht um (A) …, es hándelt „ sich um (A).,.;

гэ́та спра́вы не даты́чыць das tut nichts zur Sáche;

стано́вішча спра́ў Sáchlage f, der Stand der Dínge;

ход спра́вы Geschäftsgang m -(e)s;

мне няма́ да гэ́тага спра́вы das geht mich nichts an;

памі́ж спра́вай béiläufig, im Vorübergehen, únter ánderem, gelégentlich;

зако́нчаная спра́ва éine ábgeschlossene Sáche;

спра́ва дрэнь разм das ist éine fáule Geschíchte [Sáche];

гэ́та спра́ва гу́сту das ist Geschmáckssache;

спра́ва выгляда́ла так die Sache verhíelt sich so, das ist der Sáchverhalt;

бліжэ́й да спра́вы! zur Sache!

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

брать несов.

1. в разн. знач. браць; (охватывать — о чувствах ещё) аго́ртваць, ахо́пліваць, апано́ўваць; (о рыбе — ещё) бра́цца; (о грибах — ещё) збіра́ць;

брать рука́ми браць рука́мі;

брать те́му для диссерта́ции браць тэ́му для дысерта́цыі;

брать ма́льчика с собо́й браць хло́пчыка з сабо́й;

брать дете́й на воспита́ние браць дзяце́й на выхава́нне;

брать такси́ браць таксі́;

брать биле́ты в теа́тр браць біле́ты ў тэа́тр;

брать уро́ки браць уро́кі;

брать нало́ги браць пада́ткі;

брать це́ну браць цану́;

брать обеща́ние браць абяца́нне;

брать песо́к браць пясо́к;

брать цита́ту браць цыта́ту;

брать приме́р браць пры́клад;

брать в плен браць у пало́н;

меня́ берёт сомне́ние мяне́ аго́ртвае (ахоплівае, апано́ўвае) сумне́нне;

соба́ки бра́ли кабана́ саба́кі бра́лі вепрука́;

по́езд брал подъём по́езд браў пад’ём;

брать не коли́чеством, а ка́чеством браць не ко́лькасцю, а я́касцю;

рабо́та брала́ мно́го си́лы рабо́та бра́ла мно́га сі́лы;

лопа́та не берёт мёрзлой земли́ рыдлёўка не бярэ́ ме́рзлай зямлі́;

брать впра́во браць упра́ва;

брать отве́тственность браць адка́знасць;

брать на учёт браць на ўлі́к;

сего́дня ры́ба хорошо́ берёт сёння ры́ба до́бра бярэ́цца;

брать грибы́ браць (збіра́ць) грыбы́;

2. (в долг) пазыча́ць (у каго); браць на паве́р;

◊

брать нача́ло пачына́цца;

в рот не брать у рот не браць;

брать чью́-л. сто́рону станаві́цца на чый-не́будзь бок;

брать за бока́ браць за бакі́ (шкі́рку);

брать верх браць верх;

брать в оборо́т (в рабо́ту) браць у рабо́ту;

брать быка́ за рога́ браць быка́ за ро́гі;

брать во́лю браць во́лю;

брать своё браць сваё;

брать себя́ в ру́ки браць сябе́ ў ру́кі;

брать го́лыми рука́ми браць го́лымі рука́мі;

брать измо́ром браць змо́рам;

брать в кле́щи браць у кле́шчы;

брать за гло́тку браць за го́рла;

брать за жа́бры браць за жа́бры;

брать за се́рдце браць за сэ́рца;

брать за живо́е браць за жыво́е;

брать на аборда́ж браць на абарда́ж;

брать на букси́р браць на буксі́р;

брать на́ душу браць на душу́;

брать на му́шку браць на му́шку;

брать на себя́ браць на сябе́;

брать с бо́ю браць з бо́ю;

на́ша (ва́ша) берёт на́ша (ва́ша) бярэ́;

брать прице́л браць прыцэ́л;

брать сло́во обра́тно (наза́д) браць сло́ва наза́д;

брать на цугу́ндер браць на цугу́ндар;

брать за ши́ворот браць за каўне́р (за шкі́рку);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

уве́сь, усяго́, м.; уся́, усёй, ж.; усё, усяго́, н.; мн. усе́, усі́х; займ. азначальны.

1. Вызначае што‑н. як непадзельнае, узятае ў поўным аб’ёме; цэлы. Увесь вечар. Усё лета. □ Няма патрэбы ўсяму ўзводу ісці пад Доўгі Брод, як гэта было намечана раней. Колас. Увесь май сушыла. Ні дажджынкі, ні расінкі. Паўлаў. Мінск — сталіца, гордасць наша, Слава ўсёй краіны. Купала. // толькі мн. (усе́, усі́х). Указвае на вычарпальны ахоп асобных аднародных прадметаў, асоб, з’яў; без выключэння, кожны ў сукупнасці з іншымі. З усіх бакоў. Па ўсіх правілах. □ Цяпер ідуць Пад горды сцяг Саветаў Народы ўсе І ўсе мацерыкі. Хведаровіч. За мір і за шчасце змагайцеся, Працоўныя ўсіх краін! Куляшоў. Усе на лузе, ад малога да вялікага. Ваданосаў. // Уваходзячы па сэнсу ў склад выказніка або азначэння, ужываецца ў значэнні: цалкам, поўнасцю, зусім. Быў .. [Мікуць] увесь мокры. Чорны. Сядзіба [Арлоўскага] шырокая і доўгая, уся пад садам. Чарнышэвіч. Са з’яўленнем .. [Соні] мне быццам перадаваўся яе бадзёры настрой, і я ўвесь ажываў. Ракітны. // Пры абстрактных назоўніках указвае на вышэйшую ступень праяўлення якасці, прыметы. Ва ўсю шырыню. Сканцэнтраваць усю ўвагу. □ Каб недавер увесь развеяць, Скажу: тут выдумкі ні-ні... Бачыла.

2. у знач. наз. усё, усяго́, н. Тое, што ёсць, цалкам, без выключэння. Усё для перамогі! Заўсёды ўсім задаволены. □ Усё ў доме цяпер перавернута дагары нагамі. Ус. Вясковыя жанчыны любяць пра ўсё пагаварыць. Чорны. // усё. У спалучэнні з выш. ст. прым. або прысл. і прыназ. «за» паказвае на вышэйшую меру якасці. Лепш за ўсё. Больш за ўсё. Менш за ўсё. □ Успаміны .. [Нічыпара] былі часам і цікавыя і мелі якое-небудзь значэнне. А часцей за ўсё стары гаварыў проста так, што прыходзіла ў галаву. Кулакоўскі. [Іванчанка:] А я думаю, што .. [дзеці] хутчэй за ўсё тут, у вёсцы... Кучар. // у знач. вык. Азначае выключную важнасць, значэнне прадмета, паняцця і пад. [Паддубны:] — Мы разумеем, што сувязь з народам — гэта ўсё. М. Ткачоў. // у знач. наз. усе́, усі́х. У поўным складзе, без выключэння. Усе ў зборы. Адзін за ўсіх і ўсе за аднаго. □ Падалі снеданне. Усе селі за стол. Юрэвіч. Усім спадабалася Балукова выдумка і гурт[ам] прыступілі да распрацоўкі ўсяго плана. Колас. Нізкі пералаз — усім дарога. Прыказка. // усё, усе́. Ужываецца ў якасці абагульняючага слова пры пералічэнні. Вас, землякі мае, Вітаю .. Прастор палёў, лясы — Усё ваша. Чарот. // Р усі́х. У спалучэнні з выш. ст. прым. або прысл. і прыназ. «за» паказвае на вышэйшую меру якасці. Бяздомны музыка, жабрак для .. [Ганны] мілей за ўсіх і вышэй за ўсіх. Гіст. бел. сав. літ. Больш за ўсіх Крумкач стары Набіваў закускай волле. Гілевіч.

3. толькі ў Н. Скончыцца, зрасходавацца цалкам. Соль уся. □ — Рыс ужо ўвесь, — сказала .. [маці] бацьку. Маўр.

4. у знач. вык. усё. Разм. Скончана, канец. Больш не ўбачымся. Усё. □ — Усё, — сказаў Тарас, усміхнуўшыся. Якімовіч. — Не хочам і — усё! — капрызна выкрыкнуў другі, пухлагубы пястун. Ракітны.

5. З некаторымі назоўнікамі з прыназоўнікамі «з», «у» (ва), «на» утварае ўстойлівыя прыслоўныя словазлучэнні, якія паказваюць на паўнату, інтэнсіўнасць, сілу праяўлення якога‑н. дзеяння. Ва (на) ўвесь дух. Ва ўсе вочы. Ва (на) ўсю моц. З усіх ног. З усяго маху. На ўвесь голас. На ўвесь рост. На ўсе застаўкі. На ўсё горла. На ўсю сілу. З усёй сілай. З усіх сіл.

•••

Ад усіх дзірак (бочак) затычка гл. затычка.

Ад усяго сэрца гл. сэрца.

Валіць усё ў адну кучу гл. валіць.

Ва ўсе лапаткі гл. лапатка.

Ва ўсёй (сваёй) красе гл. краса.

Ва ўсіх адносінах гл. адносіны.

Ведаць усе хады і выхады гл. ведаць.

Вось (табе) і ўвесь сказ гл. сказ.

Выматаць усю душу (усе духі, нервы, кішкі) гл. выматаць.

Выціснуць усе сокі гл. выціснуць.

Званіць ва ўсе званы гл. званіць.

З усімі анёрамі гл. анёры.

З усіх канцоў гл. канец.

З усяго свету гл. свет.

Ісці на ўсё гл. ісці.

І ўсё тут — больш нічога; няма чаго гаварыць, размова скончана.

Майстар на ўсе рукі гл. майстар.

Мераць усё (усіх) сваёй меркай гл. мераць.

Мераць усіх адной меркай гл. мераць.

Мераць усіх (усё) на адзін аршын гл. мераць.

На ўсе вякі гл. век.

На ўсе жылы; з усіх жыл гл. жыла.

На ўсе лады гл. лад ​1.

На ўсе чатыры бакі гл. бок.

На ўсім гатовым гл. гатовы.

На ўсю іванаўскую гл. іванаўскі.

Не ўсе дома ў каго — пра дзівака, чалавека ненармальнага, прыдуркаватага. «Ой, Сёма, Сёма! — стары паляпаў пальцам па лбе. — Не ўсе ў цябе, сыночак, дома»... Корбан.

Ну, вось і ўсё! гл. вось ​2.

Па ўсім відаць гл. відаць.

Па ўсіх правілах гл. правіла.

Па ўсіх правілах мастацтва гл. правіла.

Перш за ўсё гл. перш.

Скарэй за ўсё гл. скарэй.

Скланяць на ўсе лады гл. скланяць.

Увесь у каго — пра падабенства да каго‑н. [Галя:] — Ого! Хлопец — увесь у тату. Шамякін.

Увесь час гл. час.

Увесь (уся, усё, усе) чыста — без выключэння, поўнасцю, цалкам. [Паўлюк:] — Ну, і выйшла, што я ўвесь чыста ў .. руках [брата]. Зарэцкі. Сядай! Не хвацкі танец твой! — Крычаць яму [Фаме] з застолля ўсе чыста. Корбан. Выказаць усё чыста — нашто ёй [Ганне] і яму [Сцяпану] цярпець немаведама для чаго! Мележ.

Усе да аднаго; усе (усё) на свеце — ужываюцца з узмацняльным значэннем вычарпальнай паўнаты, поўнага ахопу. І вось падмарозіць. Яблыкі ападуць усе да аднаго. Укрыюць дол пад дзічкаю. Бяспалы. Тэатр засланіў перад .. [Вашамірскім] усё па свеце. Бядуля.

Усе козыры ў руках гл. козыр.

Усё адно — а) аднолькава, няма розніцы. [Тапаркоў:] — А калі за маё старанне такая аддзяка — мне ўсё адно. Навуменка; б) абавязкова, нягледзячы ні на што. Не адступленне — перадышка. Нам выйграць бой, усё адно. А. Александровіч.

Усё адно як — як быццам бы. Стаіш і маўчыш, усё адно як чужы. Скрыган.

Усё гарыць у руках — тое, што і работа гарыць у руках (гл. работа).

Усё кончана — пра цяжкую страту, безнадзейнае становішча.

Усё (усе) на адзін капыл гл. капыл.

Усё роўна — а) аднолькава, няма розніцы. [Насця:] А хіба ж не ўсё роўна вам, Дзе мой каханы, тут ці там? Колас; б) абавязкова, нягледзячы ні на што. Але бацька ўсё роўна пойдзе і вернецца дадому толькі на світанні. Кулакоўскі; в) тым не менш, усё-такі. Як ні ціха Андрэй адчыняў дзверы, як ні ціха распранаўся, а маці ўсё роўна пачула. Ермаловіч.

Усё роўна як — быццам бы. Ён гаварыў сурова, усё роўна як загадваў. Скрыган.

Усё страчана — пра што‑н. канчаткова згубленае, пра беззваротную страту.

Усё як ёсць — літаральна ўсё, поўнасцю. [Няміра:] — Я думаў, што вы адно сёе-тое прадасце, аж вы ўсё як ёсць. Чорны. Гледачы памяркоўныя абмяркоўваюць. Усё як ёсць Нетаропка. Барадулін.

Усімі сіламі гл. сіла.

Усіх масцей гл. масць.

Усяго добрага гл. добры.

Усяго найлепшага гл. найлепшы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)