чужы́, ‑ая, ‑ое.
1. Які належыць каму‑н. іншаму (іншым), з’яўляецца ўласнасцю другога (другіх).
2.
3. Не звязаны сваяцкімі ці блізкімі адносінамі, агульнай працай і пад.
4. Які не з’яўляецца месцам пастаяннага жыхарства, радзімай для каго‑н.
5. Далёкі па сваіх поглядах, інтарэсах ад чаго‑н.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шука́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Старацца знайсці, выявіць (скрытае, схаванае, згубленае).
2. Дабівацца, патрабаваць чаго‑н., старацца атрымаць што‑н.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
при предлог с
стоя́ть при вхо́де стая́ць пры ўвахо́дзе;
при доро́ге пры даро́зе;
бой при Цуси́ме бой пры Цусі́ме;
лаборато́рия при институ́те лабарато́рыя пры інстыту́це;
он находи́лся всё вре́мя при мне ён знахо́дзіўся ўвесь час пры мне;
служи́ть при шта́бе служы́ць пры шта́бе;
име́ть при себе́ спра́вку с ме́ста рабо́ты мець пры сабе́ даве́дку з ме́сца рабо́ты (пра́цы);
при жела́нии всего́ мо́жно доби́ться пры жада́нні ўсяго́ мо́жна дабі́цца;
при ору́жии пры збро́і;
при встре́че пры сустрэ́чы;
при соде́йствии прису́тствующих пры садзе́йнічанні прысу́тных;
при перехо́де че́рез у́лицу пры перахо́дзе це́раз ву́ліцу;
при по́лном молча́нии пры по́ўным маўча́нні;
чита́ть при электри́честве чыта́ць пры электры́чнасці;
сказа́ть при свиде́телях сказа́ць пры све́дках;
э́то случи́лось при мне гэ́та зда́рылася пры мне; кроме того, иногда переводится также иными предлогами, в частности:
жить при ста́нции жыць пры (каля́,
би́тва при Грю́нвальде бі́тва пры Гру́нвальдзе (каля́ Гру́нвальда,
при таки́х зна́ниях пры такі́х ве́дах, з такі́мі ве́дамі;
при тако́м здоро́вье з такі́м здаро́ўем, пры такі́м здаро́ўі;
при часа́х пры гадзі́нніку, з гадзі́ннікам;
де́ньги бы́ли при мне гро́шы былі́ пры мне (са мной);
у него́ при себе́ все бума́ги у яго́ з сабо́й (пры сабе́) усе́ папе́ры; в) (во время, в эпоху) за (каго, што), падча́с (чаго);
при Пари́жской комму́не пры Пары́жскай каму́не, падча́с Пары́жскай каму́ны;
при Миндо́вге пры Міндо́ўгу, за Міндо́ўгам;
при жи́зни пры жыцці́;
при́ смерти пры сме́рці;
при всём том пры ўсім тым;
при э́том пры гэ́тым;
при по́мощи пры дапамо́зе, з дапамо́гай;
при усло́вии пры ўмо́ве; (с условием) з умо́вай;
при зву́ке его́ го́лоса пачу́ўшы яго́ го́лас;
при слу́чае пры вы́падку, калі́ бу́дзе (зда́рыцца) вы́падак;
быть при ме́сте
оста́ться при свои́х заста́цца пры сваі́х;
быть при де́ле быць заня́тым спра́вай.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сло́ва, ‑
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
для,
Спалучэнне з прыназоўнікам «для» выражае:
Аб’ектныя адносіны
1. Ужываецца пры абазначэнні асобы ці прадмета, для якіх што‑н. робіцца, прызначаецца.
2. Ужываецца пры абазначэнні асобы ці прадмета, у дачыненні да якога мае значэнне, сілу тая ці іншая з’ява, якасць, стан і пад.
3. Ужываецца пры абазначэнні неадпаведнасці, несуразмернасці якой‑н. з’явы, падзеі, якасці і пад. з кім‑, чым‑н.
Мэтавыя адносіны
4. Ужываецца пры абазначэнні мэты дзеяння.
Прычынныя адносіны
5. Ужываецца пры абазначэнні прычыны, падставы якога‑н. дзеяння; адпавядае па знач. прыназоўніку «з-за».
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэ́дкі, ‑ая, ‑ае.
1. Недастаткова густы, вадзяністы.
2. Які складаецца з аднародных прадметаў, часцінак, размешчаных не блізка адзін ад другога.
3. Не густы (пра туман і пад.).
4. Які адбываецца праз вялікія прамежкі часу, бывае не часта.
5. Які не часта сустракаецца, незвычайны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адабра́ць 1, адбяру, адбярэш, адбярэ, адбяром, адбераце;
1. Прымусіць каго‑н. аддаць які‑н. прадмет; сілай забраць у каго‑н., што‑н.
2. Пазбавіць каго‑н. якіх‑н. пачуццяў, якасцей, права на што‑н.
3. Выдаткаваць, патраціць нейкую колькасць часу (сілы, сродкаў, здароўя) на выкананне чаго‑н.
4.
5. Выбраць з аднастайных прадметаў асобныя з іх, якія вылучаюцца пэўнай якасцю або прыкметай.
6.
адабра́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каці́цца 1, качу́ся, ко́цішся, ко́ціцца;
1. Верцячыся, рухацца ў адным напрамку (пра што‑н. круглае, шарападобнае).
2. Ехаць, пасоўвацца (пра сродкі перамяшчэння на колах).
3. Цячы, струменіцца (пра ваду і пад.).
4. Плаўна рухацца па небасхіле.
5.
каці́цца 2, ко́ціцца;
Нараджаць дзіцянят (пра авечку, казу і некаторых іншых жывёл).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рад 1, ‑
1. Сукупнасць прадметаў або асоб, размешчаных адзін каля аднаго, адзін за адным у адну лінію.
2. Сукупнасць з’яў, падзей і пад., якія ідуць адно за другім.
3.
4.
5. Размешчаныя ў адну лінію на рынку ларкі або прылаўкі для продажу якіх‑н. аднародных тавараў.
6. Прабор у валасах.
7.
•••
рад 2,
рад 3, ‑
Адзінка паглынутай энергіі радыеактыўнага выпраменьвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цень, ‑ю,
1. Прастора, заслоненая чым‑н. ад сонца.
2. Цёмны адбітак прадмета на чым‑н., пры ўмове асвятлення з процілеглага боку.
3.
4. Невыразныя ў цемры абрысы постаці, фігуры каго‑н.
5. Пра каго‑н. вельмі аслабленага, худога.
6.
7. Здань, дух мерцвяка.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)