прылада для вымярэння ціску газаў, ніжэйшага за атмасферны. Падзяляюцца на абсалютныя (напр., вадкасныя, дэфармацыйныя, кампрэсійныя) і адносныя (радыеметрычныя, цеплавыя, іанізацыйныя). Кожны тып вакуумметра разлічаны на вымярэнні ў пэўных межах ціску. Выкарыстоўваюцца ў энергетыцы, электроніцы, вакуумнай металургіі, хім. і харч. прам-сці.
Абсалютныя вакуумметры вымяраюць ціск непасрэдна; іх паказанні не залежаць ад роду газу. У вадкасных вакуумметрах вымераны ціск (рознасць ціскаў) ураўнаважваецца ціскам слупа вадкасці. Дзеянне кампрэсійных вакуумметраў заснавана на Бойля—Марыёта законе У рэфармацыйных вакуумметрах ціск вымяраецца па дэфармацыі адчувальнага элемента (сільфон, мембрана і інш.). Адносныя вакуумметры вымяраюць фіз. велічыні, залежныя ад ціску газу; градуіруюцца па абсалютных узорных вакуумметрах; іх паказанні залежаць ад роду газу. Прынцып дзеяння радыеметрычных вакуумметрах заснаваны на радыеметрычным эфекце, цеплавых — на цеплаабмене напаленай металічнай ніці, іанізацыйных — на вымярэнні сілы іоннага току; крыніца іанізацыі — паток электронаў ад напаленага катода, α- або β-часціцы.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
напі́саныв разн. знач. напи́санный; см. напіса́ць;
◊ на лбе (не) напі́сана — на лбу (не) напи́сано;
на раду́ напі́сана — на роду́ напи́сано;
на тва́ры напі́сана — на лице́ напи́сано;
што напі́сана пяро́м, таго́ не вы́сечаш і тапаро́м — посл. что напи́сано перо́м, того́ не вы́рубишь и топоро́м
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
noble
[ˈnoʊbəl]1.
adj.
1) высо́кага пахо́джаньня, ро́ду
2) высакаро́дны (і пра мэта́лы)
a noble deed — высакаро́дны ўчы́нак
Silver is a noble metal — Срэ́бра — высакаро́дны мэта́л
3) выда́тны; ве́лічны, велікапы́шны; імпаза́нтны
2.
n.
чалаве́к высо́кага пахо́джаньня або́ ра́нгу
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
pedigree
[ˈpedɪgri:]1.
n.
1) радаво́д -у m.
2) генэалёгія f.; про́дкі, пра́шчуры pl.
3) пахо́джаньне n. (напр. сло́ва)
4) выда́тнае, зна́тнае пахо́джаньне
a man of pedigree — чалаве́к зна́тнага ро́ду
2.
adj.
паро́дзісты
a pedigree cat — паро́дзісты кот
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
генера́цыя
(лац. generatio = нараджэнне)
1) члены аднаго роду або аднаго віду жывёл, раслін, аднолькава аддаленых у роднасных адносінах ад агульных продкаў; пакаленне;
2) перан. сукупнасць людзей, аб’яднаных агульнай сферай дзейнасці, што ажыццяўляецца ў адпаведнасці з патрабаваннямі часу (напр. г. новых палітыкаў).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
дво́е, дваіх, ліч.зб.
Два (падліковага значэння не мае, ужываецца з назоўнікамі мужчынскага, ніякага або агульнага роду, якія абазначаюць асоб, маладых істот, а таксама з назоўнікамі, якія маюць толькі мн. лік, і з асабовымі займеннікамі ў мн. ліку). Двое братоў. Двое ягнят. Двое саней. Нас было двое. □ Двое рабочых разбілі на кавалкі даўжэзны прэнт.Чорны.//толькіНіВ. Дзве пары (з назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы). Двое панчох. Двое вачэй.
•••
На сваіх дваіх (жарт.) — пехатой, пешшу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Туля́ка ‘бадзяга, валацуга’ (Нас., Некр. і Байк., Янк. 3.), ‘палахлівец’ (Ф. Янкоўскі), ст.-бел.тулакъ ‘бадзяга’ (ГСБМ). Параўн. польск.tułák ‘тс’ (з чэш., Басай-Сяткоўскі, Słownik, 401), дыял.tulak ‘балван, дурань’, в.-луж.tulak ‘праныра’, чэш.tulak ‘бадзяга, валацуга’. Відаць, незалежныя ўтварэнні ад *tulati sę, гл. туляга, туляцца, акрамя старабеларускага, якое, хутчэй за ўсё, праз польскую мову з чэшскай. Варыянтнасць канца слова адлюстроўвае сінанімію суфіксаў у беларускай мове, што датычыць назоўнікаў агульнага роду на ‑яка і ‑яга, гл. Сцяцко, Афікс, наз., 176–179.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэміе́жнік ‘прыгнятальнік’ (Сл. ПЗБ), тэміе́жыті ‘знішчаць, высякаць’ (там жа), ст.-бел.тямяжити ‘прыгнятаць’ (1598 г., ГСБМ). З польск.ciemiężca ‘тс’ з падляшскай фанетыкай і заменай арыгінальнага суфікса на рэгулярны для беларускай мовы суфікс ‑нік са значэннем ‘асоба мужчынскага полу па роду дзейнасці ці па схільнасці да чаго-небудзь’ або ўтвораны непасрэдна ад запазычанага дзеяслова. З польск.ciemiężyć ‘прыгнятаць, прыціскаць’, што да прасл.*temati ‘прыціскаць, душыць’ (Борысь, 80), гл. тамі́ць. ЕСУМ (5, 544) для адпаведнага запазычанага ўкр.темя́жити дапускае сувязь з тімʼя ‘цемя’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
месіяні́зм
(фр. messianisme, ад лац. messias < ст.-яўр. māšiāch = памазанік)
1) рэлігійнае вучэнне аб прыходзе на зямлю пасланца бога (месіі) для выратавання роду чалавечага;
2) гісторыка-філасофскае вучэнне аб збавіцельнай ролі якога-н. народа ў лёсе чалавецтва.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ígel
m -s, - во́жык
so ein ~! — які́ ўпа́рты!
stáchelig [bórstig] wie ein ~ — калю́чы, як во́жык =igkeitсуф. назоўнікаў жан. роду, утварае назвы якасцей, характарыстык стану: Müdigkeit сто́мленасць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)