wierzch, ~u
м. верх;
wierzch palta — верх паліто;
wierzch pudełka — а) верх скрыначкі;
накрыўка скрыначкі;
na wierzch — наверх!;
moje na ~u! — маё ўзяло!;
znać po ~u — ведаць павярхоўна
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
апрану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што.
1. Адзець каго‑н. [Маці] апранула малую і паставіла за стол на лаву. Брыль. // Адзець, нацягнуць на сябе якую‑н. вопратку. Пад дзень.. [Толіку] стала холадна, і ён апрануў кажух. Чорны. Васіль Дзянісавіч надзеў халат, апрануў паліто, глыбей насунуў кепку і ўзяў у рукі партфель. Мележ.
2. Забяспечыць неабходнай вопраткай. Апрануць сям’ю.
3. Адзець прыгожа, выстраіць. Апрануць як на баль.
4. перан. Пакрыць. Веснавая цёплая ноч толькі што апранула зямлю і раскідала свае таемныя чары. Колас.
5. перан. Увасобіць што‑н. у якой‑н. форме. Апрануць мядзведзем.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
матля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак.
Разм.
1. чым. Тое, што і матаць 1 (у 2 знач.). Жэнька сядзіць у дваровым садку на лавачцы, есць .. хлеб і матляе нагамі. Лужанін. Ззаду фыркалі і матлялі галовамі, адбіваючыся ад камароў, коні. Новікаў.
2. што. Часта рухаць з боку ў бок; хістаць. Вецер матляў мокрыя, цяжкія ад дажджу крысы паліто, зрываў шапкі. Васілеўская. Плуг выскокваў з баразны, матляў.. [Марыйчына] худзенькае цельца, нібы былінку. Місько. / у безас. ужыв. Коні ўсё набіралі бег, усё ляцелі, калёсы кідала, матляла так, што сэрца як не разрывалася. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прапе́ць, ‑пяю, ‑пяеш, ‑пяе; ‑пяём, ‑пеяце; зак., што.
1. і без дап. Утварыць голасам музычныя гукі, выканаць голасам музычны твор. Прапець гімн. Прапець мелодыю. // Вымавіць нараспеў. Дзяўчына тым часам зусім супакоілася і з какецтвам прапела: — Малады чалавек, дазвольце ваш галаўны ўбор і паліто! Карпюк. // Утварыць пявучы гук (гукі). Прапелі пеўні галасіста. Даўно мінуў паўночны час. Танк. // Праляцець з пявучым гукам. Першая куля прапела над галавою, збіўшы з хвоі кару. Лупсякоў.
2. Разм. Страціць голас ад спявання. Прапець голас.
3. і без дап. Пець некаторы час. Прапець увесь вечар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кішэ́нь і кішэ́ня, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Частка адзення (штаноў, паліто, пінжака) у форме прышытага або ўшытага мяшочка для дробных рэчаў.
Сукенка з кішэнямі.
Ушыць кішэні.
2. Асобнае аддзяленне ў партфелі, чамадане і пад.
К. у гаспадарчай сумцы.
3. Паглыбленне, выемка (спец.).
К. тоўстай кішкі.
◊
Біць па кішэні — уводзіць у выдаткі.
За словам у кішэнь не лазіць — быць знаходлівым, дасціпным у размовах.
Класці сабе ў кішэнь — прысвойваць чужыя грошы.
Набіць кішэнь — нажыцца.
Не па кішэні каму — надта дорага.
Пустыя кішэні ў каго — няма грошай.
|| памянш. кішэ́нька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек (да 1 і 2 знач.).
|| прым. кішэ́нны, -ая, -ае.
Кішэнныя грошы.
Кішэнныя расходы.
К. злодзей.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
*Лудан, ст.-бел. луданъ ’гатунак шаўковай тканіны’ (1710 г.) запазычана (ва ўсх. Беларусі) з рус. лудан (Булыка, Лекс. запазыч., 116), якое з адыг. läudan (роднаснае з чаркеск. loudan), абазінск. laudan, асец. (дзігорек.) laewdanæ ’шаўковая тканіна’, ’шаўковая хустка’ (Абаеў, Этимология–63, 118) і не звязана з рус. луда ’верхняе адзенне, якое лічыцца запазычаннем з герм. моў, параўн. ст.-паўн. герм. loði, ст.-англ. loða ’шарак, плашч’, ст.-в.-ням. lodo, luda ’дзяруга, радно’ (Абаеў, там жа, 117–118; Філін, Происх., 572–573). Аднак Кабылянскі (Мовознавство, 1976, 6, 51), разглядаючы ўкр. лу́дінє ’адзежа, адзенне’, схіляецца да думкі аб супольнасці слав. і герм. праслова і адмаўляе запазычанне яго з герм. Блізкае фанетычна польск. loden ’грубае калматае сукно’, ’паліто з такога сукна’ узыходзіць да с.-в.-ням. lode, ням. Loden ’грубая калматая тканіна’ (Слаўскі, 5, 320–321).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ánhaben
vt
1) насі́ць, мець пры сабе́, быць апрану́тым
er hátte éinen Mántel an — на ім было́ паліто́
2)
(j-m etw.) ~ wóllen — злава́ць (на каго-н. за што-н.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
впо́ру нареч., разг.
1. (об одежде, обуви) якра́з, акура́т, як па ме́рцы; як на мяне́ (на яго́, на яе́) шы́та;
сапоги́ впо́ру бо́ты якра́з (акура́т да нагі́);
э́то пальто́ ему́ впо́ру гэ́та паліто́ яму́ якра́з (гэ́та паліто́ як на яго́ шы́та);
2. в знач. сказ. (только и можно) да тва́ру;
на дере́вья впо́ру мальчи́шкам ла́зить на дрэ́вы да тва́ру то́лькі хлапчука́м ла́зіць;
3. (посильно) пад сі́лу;
э́тот груз впо́ру подня́ть силачу́ гэ́ты груз пад сі́лу падня́ць асі́лку;
4. (пора, своевременно) пара́, у са́мы час;
мне впо́ру е́хать домо́й мне пара́ е́хаць дамо́ў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
line2 [laɪn] v.
1. абіва́ць, абшыва́ць знутры́; высціла́ць чым-н.;
Her coat was lined with silk. Яе паліто было на шоўкавай падкладцы/падбіўцы.
2. выстро́йвацца ў рад, лі́нію; цягну́цца ўздоўж;
Thousands of people lined the streets of the capital. Тысячы людзей стаялі ўздоўж вуліц сталіцы.
♦
line one’s own pockets разбагаце́ць
line up [ˌlaɪnˈʌp] phr. v. ста́віць; станаві́цца; выстро́йваць у рад;
Line up, everybody! Станьце ўсе ў рад!
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
верх, -у, М на вёрсе, мн. вярхі́, вярхо́ў, м.
1. Найбольш высокая, размешчаная над іншымі частка чаго-н.
В. дома.
В. гары.
Жыць на самым версе.
2. Пад’ёмны навес экіпажа, аўтамашыны.
Грузавік з брызентавым верхам.
3. Добры бок адзення, пакрыты, абшыты матэрыяй, а таксама сама матэрыя; верхняя частка шапкі з другой матэрыі; верхняя частка абутку.
Драпавы в. паліто.
Скураны в. (абутку).
4. перан., адз. Перавага (разм.).
Паглядзім, чый тут в. будзе.
Браць в. (перамагаць).
5. перан., чаго, адз. Вышэйшая, крайняя ступень чаго-н.
В. дасканаласці.
В. майго жадання.
6. мн. Вышэйшыя кіруючыя колы грамадства.
Кіруючыя вярхі.
Сустрэча ў вярхах.
7. перан., мн. Неглыбокія, павярхоўныя веды; знешні бок з’явы (разм.).
Нахапацца вярхоў.
Слізгаць па вярхах.
8. мн. Высокія ноты (спец.).
Браць вярхі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)