штурхе́ль,

Разм.

1. ‑хяля, м. Тое, што і штуршок. — Даволі вёрз, нахаба! — У грудзі даў штурхель. Лужанін.

2. выкл. у знач. вык. Ужываецца паводле знач. дзеясл. штурхаць — штурхнуць і штурхацца. Старая, як купчыха, Старога ў бок штурхель. Барадулін. Пасажыраў сыходзіла нямнога. Гляджу, з апошняга вагона нясмела выйшаў смуглявы чалавек з чамаданам у руцэ, спыніўся і глянуў вакол. Мяне быццам хто штурхель у спіну: «Ён». Пальчэўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

лі́нія, -і, мн. -і, -ній, ж.

1. Рыса на плоскасці, паверхні або ў прасторы.

Прамая л.

Ломаная л.

2. Рыса, якая вызначае кірунак, мяжу, узровень чаго-н.

Берагавая л.

Л. гарызонту.

3. Размяшчэнне чаго-н. у адзін рад.

Л. ўмацавання.

4. Шлях (чыгуначны, водны і інш.) зносін, напрамак якіх-н. перадач.

Паветраная л.

Трамвайная л.

Тэлеграфная л.

5. Паслядоўны рад продкаў, нашчадкаў, аб’яднаных кроўнымі сувязямі.

Л. роду.

6. перан. Напрамак, спосаб дзеянняў, думак, поглядаў.

Л. паводзін.

7. перан. Галіна якой-н. дзейнасці.

Працаваць па грамадскай лініі.

8. Старая руская мера даўжыні, роўная 1/10 цалі.

◊

Весці (гнуць) сваю лінію (разм.) — дамагацца свайго.

Ісці па лініі найменшага супраціўлення — выбіраць найбольш лёгкі спосаб дзеянняў, ухіляючыся ад цяжкасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

бо́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

1. Вялікая драўляная або жалезная цыліндрычная пасудзіна з двума плоскімі днішчамі.

Дубовая б.

Саліць агуркі ў бочцы.

2. Старая руская мера вадкіх і сыпкіх цел, роўная сарака вёдрам (каля 490 літраў).

Б. жыта.

3. Фігура вышэйшага пілатажу: поўны абарот самалёта вакол яго падоўжнай восі.

◊

Бяздонная бочка (разм.) —

1) пра тое, што патрабуе вялікіх затрат і не акупляе сябе;

2) пра таго, хто можа выпіць многа спіртнога і не ап’янець (неадабр.).

Бочка з порахам — неадступная пагроза, вялікая небяспека.

Нясе як з бочкі (разм., неадабр.) — моцна патыхае ад таго, хто выпіў спіртнога.

|| памянш. бо́чачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. бо́чкавы, -ая, -ае.

Бочкавое піва.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Ага́ ’так’ (Шат., Гарэц., Нас.), агы ’тс’ (КСТ), укр. ага, рус. ага, польск. aha, чэш. aha, славац. aha, балг. аха, славен. aha. Тлумачэнне інтэрвакальнага г як другаснага (Шанскі, 1, А, 37) не пераконвае. Больш верагодна ага < а‑га. Тут а‑ мае сваю першасную выклічнікавую функцыю, другі элемент выкарыстоўваецца таксама самастойна. Параўн. га? — ага. Параўн. таксама чэш. ano ’так’ (< a‑no). Няпэўнай здаецца старая сувязь з адпаведнымі формамі іншых еўрапейскіх моў (гл. Слаўскі, 1, 23).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Адзе́жа (Касп., Шат., Гарэц.), адзежына (Бяльк., Нас., Шат.), адзенне (Бяльк., Нас., Шат., Касп., КСТ). Слова, быццам, толькі ўсходнеславянскае і стараславянскае (одежда). Параўн. укр. одежа, рус. одёжа. Арэал гэтага слова вельмі цікавы, калі ўлічыць бел. вопратка, укр. одяг. Магчыма, старая ўсходнеславянска-балгарская ізалекса, рэлікты якой слаба захаваліся па ўсёй гэтай тэрыторыі (Фасмер, 3, 121). Форма адзежа < *odedja ад старой рэдуплікаванай асновы дзеяслова děti — dedjǫ (ст.-слав. деждѫ ∼ літ. dedù ’кладу’, ст.-інд. dádhati ’кладзе’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ла́ты 1 ’адзежа’ (Федар. 2) у выніку пераносу < ’старая адзежына’ (г. зн. ’з латкамі, палатаная’) < ла́та 1 (гл.). Тое ж латы ’пасцельныя рэчы: коўдра, падушкі і інш.’ (бяроз., Выг.).

Ла́ты 2 ’металічныя даспехі’ (ТСБМ). Да ла́та 1 (гл. Мацэнаўэр, LF, 9, 191).

Ла́ты 3 ’франтон’ (беш., ДАБМ). У выніку пераносу значэння латы ’жэрдкі’: на гэтай тэрыторыі франтоны робяць з тонкіх бярвенняў (а не з дошак), кладучы іх як сцяну аж да вільчыка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

стары́

1. в разн. знач. ста́рый;

с. чалаве́к — ста́рый челове́к;

с. друг — ста́рый друг;

~ро́е пасве́дчанне — ста́рое удостовере́ние;

~ра́я і́сціна — ста́рая и́стина;

~ра́я мане́та — ста́рая моне́та;

с. рэжы́м — ста́рый режи́м;

с. тэкст — ста́рый текст;

2. (доживший до глубокой старости) престаре́лый; ста́рый;

3. (бывший в употреблении) ста́рый; поно́шенный; поде́ржанный;

~ры́я бо́ты — ста́рые (поно́шенные) сапоги́;

~ры́я падру́чнікі — ста́рые (поде́ржанные) уче́бники;

4. (пришедший в ветхость) обветша́лый; ста́рый;

с. дом — обветша́лый (ста́рый) дом;

5. устаре́вший, устаре́лый, ста́рый;

~ры́я по́гляды — устаре́вшие (устаре́лые, ста́рые) взгля́ды;

6. в знач. сущ. стари́к;

○ С. свет — Ста́рый свет;

С. запаве́т — рел. Ве́тхий заве́т;

с. стыль — ста́рый стиль;

◊ і с. і малы́ — и стар и мал (млад), и ста́рый и ма́лый;

па ~ро́й па́мяці — по ста́рой па́мяти;

с. халасця́к — ста́рый холостя́к;

с. верабе́й — ста́рый воробе́й;

~ра́я пе́сня — ста́рая пе́сня;

~ра́я шту́ка — ста́рая шту́ка;

с. воўк — тра́вленый (ста́рый) волк;

с. грыб — пренебр. ста́рый хрыч;

як ~ро́й ба́бе се́сці — (обычно о земельном участке) клочо́к, пятачо́к;

с. вол баразны́ не псуе́ — посл. ста́рый конь борозды́ не по́ртит;

~ро́га вераб’я́ на мякі́не не падма́неш — посл. ста́рого воробья́ на мяки́не не проведёшь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ке́льня 1 ’прылада муляра, тынкоўшчыка ў выглядзе трохвугольнай лапаткі для набірання і нанясення раствору на мур’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Бяльк., Гарэц.). З польск. kielnia ’тс’. На польск. глебе адбылася словаўтваральная інавацыя (суфікс ‑nia), першакрыніца — с.-н.-ням. kelle ’тс’ (Слаўскі, 3, 142).

Ке́льня 2 ’старая невялікая хата, пакойчык’ (Мат. Гом., Бяльк., Нар. словатв.). Да келля (гл.).

Ке́льня 3 ’кузаў у возе ў выглядзе плеценага паўкаўша’ (Нар. словатв.) < польск. kielnia ’тс’, якое з ням. Wagenkelle. Параўн. кельня 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мо́гілкі, ‑лак і ‑лкаў; адз. няма.

Месца, дзе хаваюць памёршых. Слёзы на людскіх тварах мяшаліся з дажджом, і здавалася, што ўсе плачуць, усе сорак тысяч людзей, якія праводзілі забітых на могілкі. Арабей. Пішчыкаў стаяў на краі.. могілак, дзе быў выкананы дол. Алешка. // перан. Месца, куды звозіцца старая або набітая тэхніка. Вось і паравозныя могілкі. Лынькоў. На гэты раз .. [Раманенка] з цікавасцю і здавальненнем некалькі хвілін разглядаў велізарныя могілкі варожай тэхнікі. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кармі́цель, ‑я, м.

Той, хто корміць, забяспечвае пражыткам, харчамі. Галя паціснула плячамі, загаварыла зноў узрушана: .. — А ён ужо не маленькі! Ён — гаспадар у хаце, карміцель дваіх дзяцей... Ваданосаў. Старая Салвесіха прыняла да сэрца тое, што забралі яе меншага сына-карміцеля, і на трэці дзень злягла ў пасцель. Сабаленка. // Пра ўсё тое, што з’яўляецца сродкам для пражыцця, крыніцай даходу. Да едакоў Спяшаецца галоўны Карміцель наш — Дзяржаўны едзе хлеб. Калачынскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)