Смо́ква ‘плод смакоўніцы; інжыр, вінная ягада’, ‘смакоўніца’ (ТСБМ, Ласт.), смо́квы ‘ірга, ягады іргі’ (капыл., люб., Трухан, вусн. паведамі), ст.-бел. смоква ‘інжыр, вінная ягада’: смоква созрѣла (Альтбаўэр). Укр., рус. смо́ква, серб.-харв. смо̏ква, славен. smókva, балг. смо́ква, макед. смоква, ст.-слав. смокы, смокъва. У заходнеславянскіх мовах слова лічыцца запазычаннем з іншых славянскіх моў, параўн. Варш. сл., 6, 243; Махэк₂, 561; Шустар-Шэўц, 1321. Слова спрэчнага паходжання. Паводле традыцыйнага погляду, які ўзыходзіць да Капітара (гл. Машынскі, Этимология–1997–1999, 120; гл. таксама Фасмер, 3, 689), прасл. *smoky запазычана з гоц. smakka ‘смоква, фіга’ або *smakko ‘смачны плод’, менавіта з балкана-германскага; яно роднаснае нова-в.-ням. schmecken ‘прыходзіцца да смаку’, літ. smaguriai мн. л ‘прысмакі’ або, як мяркуе Скок (3, 293–294), запазычана з даіндаеўрапейскай міжземнаморскай мовы. Па іншай версіі, гэта спрадвечнаславянскае слова, якое параўноўваюць з славац. smokva ‘чырвоная ягада’, smokvica ‘суніцы’, чэш. smok ‘сок раслін’, славен. smȏk ‘прыправа да хлеба’, ‘ялавічына’, серб. смо́к ‘прыправа; масла, сыр; ператопленыя сала і тлушч, якімі запраўляюць ежу’, балг. смок ‘пасоленае мяса’. Ілліч–Світыч (ЭИРЯ, 1962, 2, 73 і наст.) узнаўляе прасл. *smokъ ‘сакавітае вільготнае рэчыва, галоўным чынам расліннага паходжання’ (гл. смактаць), пры гэтым гоцкае слова лічыцца запазычаннем з славянскіх моў або незалежным запазычаннем з трэцяй крыніцы, гл. Бязлай, 3, 272–273; Скок, 3, 294. Аналагічна Сной₁, 585; Рэйзак, 585; Шустар-Шэўц, 1321–1322. Агляд версій гл. Глухак, 566.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

brand

[brænd]

1.

n.

1) гату́нак -ку m.

a good brand of butter — до́бры гату́нак ма́сла

2) гандлёвая ма́рка

of the best brand — найле́пшае ма́ркі

3) кляймо́ n.

4) Figur. пля́ма га́ньбы, кляймо́

5) галаве́шка f.

6) са́жа f. (хваро́ба збо́жжавых расьлі́наў)

7) Poet. меч, мяча́ m.

2.

v.t.

1) кляймі́ць

2)

клеймава́ць, кляймі́ць

He has been branded as a traitor — Яго́ закляймі́лі як здра́дніка

3) вылуча́ць, адро́зьніваць, рабі́ць

Her hairstyle brands her as oldfashioned — Е́йная фрызу́ра ро́біць яе́ старамо́днай

4) Figur. урэ́звацца (ў па́мяць), рабі́ць вялі́кае ўра́жаньне

events branded on one’s memory — падзе́і ўрэ́заліся ў па́мяць

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

schmíeren

vt

1) зма́зваць, ма́заць, нама́зваць; прама́зваць

éine Sálbe auf die Hand ~ — зма́заць руку́ ма́ззю

Bútter aufs Brot ~ — нама́заць ма́сла на хлеб

2) дава́ць ха́бар

er hat ihm geschmíert — ён падма́заў яго́ [даў яму́ ха́бар]

3) пля́каць, бру́дзіць

◊ sich (D) die Gúrgel [die Kéhle] ~ — разм. прамачы́ць го́рла, вы́піць

j-m Hónig [Brei] ums Maul [um den Mund] ~ — разм. ліслі́віць каму́-н.

dir muss man álles erst ins Maul ~ — разм. табе́ ўсё трэ́ба спача́тку разжава́ць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

біць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Удараць, стукаць.

    • Б. кувалдай.
    • Святло б’е ў вочы (пераноснае значэнне).

  2. у што. Ударамі ўтвараць гукі.

    • Б. у бубен.

  3. Ударамі адзначаць што-н., гучаць, вызвоньваць, званіць.

    • Гадзіннік б’е.

  4. Ударамі, гукамі абазначаць што-н.

    • Б. трывогу.
    • Б.адбой.

  5. Наносідь удары, збіваць каго-н.

    • Б. гарэзу дубцом.

  6. Наносіць паражэнне.

    • Б. ворага.

  7. Забіваць каго-н. (жывёлу, птушак і пад.).

    • Б. цюленяў.

  8. Разбіваць, раздрабняць.

    • Б. пасуду.
    • Б. каменне.

  9. Страляць, абстрэльваць.

    • Б’юць гарматы па акопах.
    • Стрэльба добра б’е.

  10. У спартыўных гульнях — накіроўваць у цэль; пазбаўляць удзелу ў гульні.

    • Б. па воротах.
    • Б. ферзя.

  11. пераноснае значэнне: Едка высмейваць, крытыкаваць.

    • Словы паэта б’юць па бюракратызму.

  12. каго (што). Трэсці (пра хваробу, страх і пад. і размоўнае).

    • Кашаль б’е.

  13. Імкліва выцякаць адкуль-н.

    • Струмень б’е.
    • Жыццё б’е (пераноснае значэнне).

  14. Вырабляць пэўным спосабам.

    • Б. масла.
    • Б. валёнкі.

Фразеалагізмы:

  • Бібікі (лынды) біць (размоўнае неадабральнае) — гультаяваць, бяздзейнічаць.
  • Біць крыніцай — бурна развівацца.
  • Біць на што (размоўнае) — імкнуцца да чаго-н.
  • Ногі біць (размоўнае) — натруджваць ногі працяглай і дарэмнай хадзьбою.
  • Біць па кішэні (размоўнае) — уводзіць у страту.
  • Біць (сябе) у грудзі (размоўнае) — клясціся, запэўніваць у чым-н.
  • Біць паклоны (размоўнае) — нізка кланяцца каму-н.
  • Біць у адну кропку — дамагацца аднаго чаго-н.
  • Біць у нос (размоўнае неадабральнае) — патыхаць якім-н. вострым пахам.
  • Як у бубен біць (размоўнае) — гаварыць пра што-н. гучна, адкрыта.

|| закончанае трыванне: пабіць, прабіць і разбіць.

|| назоўнік: біццё, бой і бойка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

залі́ць I сов., в разн. знач. зали́ть; (всплеском влиться куда-л. — ещё) захлестну́ть, заплесну́ть;

рака́ ~ліла́ луг — река́ залила́ луг;

вада́ ~ліла́ ло́дку — вода́ залила́ (захлестну́ла, заплесну́ла) ло́дку;

з. чарні́лам кні́гу — зали́ть черни́лами кни́гу;

з. аго́нь — зали́ть ого́нь;

з. като́к — зали́ть като́к;

з. ма́сла ў мато́р — зали́ть ма́сло в мото́р;

со́нца ~ліло́ пако́й — со́лнце за́ли́ло ко́мнату;

чы́рвань ~ліла́ твар — румя́нец за́ли́л лицо́;

◊ з. во́чы — зали́ть глаза́;

з. го́ра — зали́ть го́ре;

з. за каўне́р (га́льштук) — зали́ть за га́лстук

залі́ць II несов., спец. золи́ть;

з. шку́ры — золи́ть ко́жи

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

бу́хнуць I сов., однокр., разг.

1. (с шумом бросить, выплеснуть, ударить) бу́хнуть, у́хнуть;

б. ка́парам — бу́хнуть (у́хнуть) копро́м;

б. вя́зку дроў на падло́гу — бу́хнуть вя́зку дров на́ пол;

б. вядро́ вады́ ў аго́нь — бу́хнуть (у́хнуть) ведро́ воды́ в ого́нь;

2. (издать сильный, глухой звук) бу́хнуть, гро́хнуть;

~нула гарма́та — гро́хнуло (у́хнуло) ору́дие;

3. (большое количество, всё сразу) бу́хнуть, у́хнуть;

б. усё ма́сла ў кацёл — бу́хнуть (у́хнуть) всё ма́сло в котёл;

б. усе́ гро́шы на аўтамашы́ну — у́хнуть все де́ньги на автомаши́ну

бу́хнуць II несов. (от влажности) бу́хнуть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Асла́ асялок (БРС, Сцяшк.), асёлак (Сцяшк., Бір. дыс., Выг. дыс., Смул.), усёлак ’мянташка’ (Выг. дыс.). Рус. осла, осёлок, укр. осла, оселок, польск. osła, osełka, палаб. våslă, н.-луж. woslica, славац. osla, славен. ósla, ст.-слав., ст.-рус. осла ’тс’, в.-луж. wósła ’граўвакка (мінерал тыпу пясчаніку)’. У рускай, славацкай яшчэ ’закаліна ў хлебе’, у славенкай ’зацвярдзенне залоз’, у польскай дыял. ’брусок рознага рэчыва’, напр. масла. Параўн. чэш. дыял. мянушка Osla. Паводле Фасмера, 3, 157, сюды ж балг. осил ’восць’, што наўрад ці правамерна без прамежкавых фактаў; Трубачоў (Зб. Курыловічу, 332) лічыць літ. aslà ’земл. падлога, мянташка’ запазычаным з польскай ці іншых славянскіх моў. Не выклікае сумненняў, што прасл. *osla ўтворана ад і.-е. кораня *ăkʼ‑; звычайна пры гэтым звяртаюць увагу на яго значэнне востры’ і супастаўляюць з арм. asełn ’ігла’, грэч. ἀκόνη ’асялок’ (Мейе, Études, 419) ці англ. ail ’асялок’. Аднак наяўнасць верхнялужыцкага значэння дае магчымасць лічыць, што першаснае значэнне тут не ’вастрэнне’, а ’камень’, што звязвае слова з ст.-інд. ásman камень, неба’ і пад. Нельга выключыць, што ў словах асёлак, аселіца ’лугавіна на прысядзібным участку’, аселіна ’неаранае поле, пакінутае для пашы’ адлюстраваліся нейкія старыя сувязі з *os(ь)la ’камень > глеба’ (Міклашыч, — па Безлаю, Vodna im., 2, 65). Зыходнае значэнне ’камень’ дае больш магчымасцей для тлумачэння значэнняў ’закаліна ў хлебе’, ’зацвярдзенне’ і іншых значэнняў слова асла і вытворных побач з ’мянташка’. Нельга быць пэўным у правамернасці сувязі значэнняў ’востры’ і ’камень’ у індаеўрапейскіх мовах, магчыма, тут аманімія кораняў; у карысць адзінства кораня сведчыць хец. aku ’востры камень’ (Іванаў, Общеинд., 45), але санскрыцкае значэнне ’камень’ і неба’ сведчыць хутчэй пра іншыя семантычныя адносіны. Параўн. асялок, асёлка, асілак, востры.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прыкрыць, ‑краю, ‑крыеш, ‑крые; зак., каго-што.

1. Злёгку, няшчыльна закрыць; накрыць. Маці вынесла ў тазе на балкон сала, масла і прыкрыла газетай. Даніленка. [Чалавек] раскурваў люльку, прыкрыў вялікім пальцам тытунь і дробна пацягваў з цыбука. Чорны. «Спі, малы мой», — шапнуў бацька і прыкрыў сына коўдрай. Кулакоўскі.

2. Засланіць, загарадзіць сабой або чым‑н. Цямнела, вячэрнюю зару прыкрылі хмурынкі, дзе-нідзе ў нізінах на лузе ўсплылі сівыя пасмы. Хадкевіч. [Маці] кідалася, каб падставіць сябе пад бізун, прыкрыць сына. Новікаў.

3. Абараніць ваеннымі дзеяннямі. Батарэя, дзе быў Прыбыткоўскі, аставалася на месцы прыкрыць адыход свае часці. Чорны. Пасля нядаўняга пераходу шашы, калі ім давялося прыкрыць рэшткі іх групы, .. [Сотнікаў і Рыбак] неяк паволі зблізіліся і ўсе апошнія цяжкія дні трымаліся разам. Быкаў.

4. перан. Схаваць, не выявіць, не даць распазнаць. [Аўдоля] гаварыла мацней як звычайна, хацела гэтым прыкрыць сваё хваляванне. Крапіва. — Гатоў пабажыцца, аб заклад пабіцца, — пачаў сыпаць Лабановіч словамі, узяўшы жартлівы тон, каб жартамі прыкрыць тое, што ішло ад самага сэрца. Колас. // Схаваць, пакрыць што‑н. нядобрае, заганнае. Прыкрыць сваю віну. ▪ Ворагі савецкіх рэспублік імкнуліся прыкрыць інтэрвенцыю гучнымі фразамі аб нацыянальнай свабодзе, аб абароне правоў маладых народаў. «Полымя».

5. перан. Разм. Спыніць, закрыць. Што ж да яго, да Андрэя, дык сувенірна-ювелірна-галантарэйную прамысловасць можна зусім прыкрыць. Мехаў. Але ўлада прыкрыла нэпманаў, і Леўка застаўся пры адным сваім інтарэсе з мянушкай каравачніка. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тэхнічны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да тэхнікі (у 1 знач.), звязаны з ёй. Тэхнічныя праблемы. Тэхнічны прагрэс. Тэхнічная рэканструкцыя народнай гаспадаркі. // Які звязаны з вывучэннем, пашырэннем і навуковай распрацоўкай тэхнікі; які абумоўлівае гэтыя працэсы. Тэхнічныя навукі. Тэхнічныя веды. Тэхнічная літаратура. Тэхнічная інфармацыя. // Які заняты, працуе ў галіне тэхнікі. Тэхнічная інтэлігенцыя.

2. Які мае адносіны да тэхнікі (у 2 знач.), звязаны з абслугоўваннем, захаваннем, выкарыстаннем і эксплуатацыяй яе. Тэхнічныя навыкі. Тэхнічныя прыёмы.

3. Які мае адносіны да работы машын і механізмаў, звязаны з працэсам вытворчасці чаго‑н. Тэхнічныя магчымасці станка. Тэхнічныя патрабаванне Тэхнічная дакументацыя. // Звязаны з абслугоўваннем тэхнікі якой‑н. вытворчасці. Тэхнічная служба. Тэхнічны аддзел. Тэхнічны склад.

4. Які падлягае выкарыстанню або апрацоўцы ў прамысловасці. Тэхнічныя культуры. Тэхнічная вада. Тэхнічнае масла.

5. Які выконвае розныя дапаможныя работы ў якой‑н. справе. Тэхнічны сакратар. Тэхнічныя работнікі сцэны.

6. Які абазначае спецыяльнае паняцце, што адносіцца да якой‑н. галіны тэхнікі і навукі; прафесіянальны (пра слова, выраз). Тэхнічны тэрмін.

7. Які вылучаецца высокай тэхнікай, майстэрствам (пра спорт, мастацтва). Тэхнічны баксёр.

•••

Тэхнічны кантроль — нагляд за якасцю прамысловай прадукцыі, за адпаведнасцю яе ўстаноўленым стандартам.

Тэхнічны мінімум — сукупнасць ведаў у якой‑н. галіне, неабходныя для рабочага адпаведнай спецыяльнасці.

Тэхнічная норма — норма выпрацоўкі, якая ўстанаўліваецца з улікам забеспячэння тэхнікай і ўмоў працы.

Тэхнічны рэдактар — рэдактар, які ведае паліграфічным афармленнем кнігі, газеты і пад.

Тэхнічны савет — кансультатыўны орган па пытаннях тэхнікі (пры міністэрстве, навукова-даследчым інстытуце, канструктарскім бюро).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разойти́сь сов.

1. в разн. знач. разысці́ся, мног. паразыхо́дзіцца, парасхо́дзіцца;

разойти́сь по дома́м разысці́ся (паразыхо́дзіцца, парасхо́дзіцца) па ха́тах (па дама́х);

разойти́сь в ра́зные сто́роны разысці́ся ў ро́зныя бакі́;

морщи́ны на лбу разошли́сь маршчы́ны на лбе разышлі́ся;

де́ньги разошли́сь гро́шы разышлі́ся;

разойти́сь с жено́й разысці́ся з жо́нкай;

дождь разошёлся дождж разышо́ўся;

2. (не встретиться) разміну́цца;

мы с ним случа́йно разошли́сь мы з ім выпадко́ва разміну́ліся;

3. (раствориться) раста́ць, распусці́цца;

ма́сло в ка́ше разошло́сь ма́сла ў ка́шы раста́ла;

4. перен. разысці́ся, усхадзі́цца, обл. завіну́цца;

он так разошёлся ён так разышо́ўся (усхадзі́ўся, завіну́ўся); см. расходи́ться​I.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)