мятла́, -ы́, мн. мётлы і (з ліч. 2, 3, 4) мятлы́, мёцел і мётлаў, ж.
Прадмет гаспадарчага ўжытку для падмятання ў выглядзе насаджанага на палку пучка звязаных галінак.
◊
Ікаць мятлой (разм.) — груба выдаляць каго-н.
Пад мятлу (вымесці, вычысціць, з’есці) (разм.) — начыста, без астатку.
|| памянш.мяцёлка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
І́кавіца ’ікаўка’ (Мат. Гом.). Балг.ика́вица, макед.икавица. Прасл. утварэнне з суф. ‑vica ад *jьkati (гл. ікаць). Трубачоў, Эт. сл., 8, 216. Параўн. ікаўка, ікотка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Schlúcken
I
m -s і́каўка
(den) ~ háben — іка́ць
II
n -s глыта́нне
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Ік1 прысл. (Бяльк., Шат.), смал.ик. Гл. як.
Ік2 прым. (Шат., Жд. II), зах.-бранск.ик. Пратэтычнае і‑. Гл. к.
Ік3 ’пра іканне’ (мсцісл., Нар. лексіка, 176). Ад ікаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Іко́тка (Нас., Касп., Мат. Гом.). Рус.ико́тка, дыял.смал., пск.ико́тка. Утварэнне з суф. ‑k‑a ад *jьkota, якое Трубачоў (Эт. сл., 8, 216–217) лічыць прасл. вытворным ад *jьkati (гл. ікаць) + суф. ‑ota. Параўн. ікавіца, ікаўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рыга́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Вывяргаць ротам прынятую ежу; ванітаваць. Незнаёмы ляжаў, скурчыўшыся абаранкам, часта, надрыўна рыгаў.Асіпенка.//перан.; чым. Выкідваць, вывяргаць (полымя, агонь і пад.). У .. [гаспадара] ёсць такая палка, якая рыгае агнём... І калі той агонь пападае ў каго, той памірае на месцы...Сачанка.
2. Моцна ікаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
І́каўка (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Гарэц., Мал., Грыг.), і́калка (Мат. Гом.). Рус.зах.-бранск.ика́лка, укр.і́кавка, ги́кавка, польск.ikawka, в.-луж.hikawka, серб.-харв.и́кāвка. Ад *jьkati (гл. ікаць) з суф. ‑ъka ў прасл. Трубачоў, Эт. сл., 8, 216. Параўн. ікавіца, ікотка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шчо́ўкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Утвараць рэзкі, адрывісты гук пры ўдары, сутыкненні, у час работы якога‑н. апарата, прыбора, механізма і пад. На сцяне шчоўкаў гадзіннік.Самуйлёнак.Шчоўкае замок у дзвярах — вярнулася бабуля.Савіцкі.Шчоўкаюць затворы вінтовак, шум, гоман.Пестрак.// Утвараць трэск, трашчаць. Авёс, насыпаны тонкім пластом, хутка пачаў падскокваць, шчоўкаць, пакрывацца далікатным румянцам.Новікаў.// Раздавацца, гучаць (пра стрэлы). Кулі ў кустах шчоўкаюць.Пянкрат.// Спяваць, утвараючы адрывістыя гукі (пра некаторых птушак). Лясныя спевакі, нябачныя ў гушчары дрэў і кустоў, свішчуць, шчоўкаюць.Чарнышэвіч.Раніца выдалася ціхая, росная. За ракой у лазняку яшчэ шчоўкаў і заліваўся салавей, а з дубравы чулася кукаванне зязюлі.Дайліда.
2. Утвараць кароткі, адрывісты гук рэзкім ударам, стуканнем і пад. Сяржант шчоўкае каблукамі, паварочваецца і ідзе да дзвярэй.Крапіва.Рэдактар шчоўкаў замком сваёй прыгожай зялёнай папкі.Шамякін.//каго-што і без дап.Разм. Фатаграфаваць, здымаць каго‑, што‑н. [Арцём:] — А то схопіць [карэспандэнт] у клетцы якога Шаха, труса, суне мне ў рукі і шчоўкае апаратам.Ракітны.Услед за стройнай, высокай дзяўчынай у беласнежным адзенні ходзяць цікаўныя фотарэпарцёры, шчоўкаюць апаратамі.Ус.
3.каго-што і без дап. Страляць куды‑н.; прабіваць што‑н. У мяне па стралковаму спорту першы разрад. І я ўжо загадзя смакаваў, як буду шчоўкаць мішэні.Пінчук.
4.Разм.Ікаць. — Як гэта не шчоўкаў? — адважна маню я. — Насілу лімонам перабілі...Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)