Verbum

Прашчалы́ка ’хлопчык ці дзяўчынка, якія любяць падглядваць’ (Нас.), прашчалы́га ’прайдзісвет, махляр, круцель’ (ашм., Стан.). Рус. прощелы́га ’прайдзісвет, жулік, ашуканец; насмешнік’. Рускае слова ўзводзяць да щель ’шчыліна’ (гл. шчэлка) і ўключаюць ў семантычны рад пройдоха, проныра, пролаза (гл. Гараеў, 283; Праабражэнскі 2, 137; Фасмер, 3, 387). Пранікненне з рускай мовы?

Праўзу́к ’матузок, вяровачка’ (Сцяшк.), правзу́к ’тасёмка фартуха’ (Сл. Брэс.), праўзакі́ (слуц., Сл. ПЗБ). Рус. приу́з ’вяровачка, завязка’, ’рамень цэпа’, дыял. пск. приву́з, при́вузи, при́вза ’тс’. Беларускае слова — конфікснае ўтварэнне (пра- + ‑ук) ад кораня ‑уз‑, які ў словах вузел, уза і роднаснага вязаць (параўн. Фасмер, 3, 368). Гл. прузук.

Про́філь ’абрыс, від збоку (твару, прадмета)’, ’вертыкальнае сячэнне прадмета, від, форма’ (ТСБМ). Запазычанне з зах.-еўрап. моў (параўн. франц. profil, ням. Profil) праз польск. profil або рус. про́филь ’тс’. Крыніцай слова з’яўляецца італ. profilio ад filo ’лінія, паласа’, лац. fīlum ’нітка’ (гл. Фасмер, 3, 384, з літ-рай).

Прыспі́чыць ’абавязкова спатрэбіцца; вельмі захацецца’ (ТСБМ; мядз., Сл. ПЗБ), ’прыспешыць, давесці да мяжы’ (Др.-Падб.). Рус. приспи́чить ’абавязкова спатрэбіцца, вельмі захацецца’, укр. приспі́чити ’тс’. Паводле Праабражэнскага (2, 126), ад спица, *спичитъ ’калоць’. Гл. яшчэ Фасмер, 3, 366; ЕСУМ, 4, 577 (украінскае слова лічыцца запазычаннем з рускай). Гл. спіца.

Прысу́шак ₁, прысуошок ’акрайчык, першы кавалак хлеба, адрэзаны ад новага бохана’ (беласт., Ніва, 1979, 5 жн.). Магчыма, звязана з магічным уздзеяннем (гл. папярэдняе слова): Мы, бывало, за прысуошкі то аж бʼемся (тамсама). Гл. таксама асу́шак.

Прысу́шак ₂, прысу́шкі ’сошкі (апоры) на бэльках’ (брагін., ЛА, 4). Гл. прысо́шак, со́шка.

Пустэ́льня ’адасобленае месца, пустка, пустыня’ (Нас., Бяльк.; Шат.), ’закінуты, занядбаны куток, месца толькі для пустынніка’ (Др.), ’вялікі будынак’ (Жд. 1), pustélnia ’вялікая і няўтульная хата’ (Варл.). Запазычана з польск. pustelnia ’тс’ (Цвяткоў, Запіскі, 2, 57), апошняе, паводак Банькоўскага (2, 966), наватвор Славацкага (1847) на базе pustelnik, гл. папярэдняе слова.

◎ Пі́рма: даць пірма ’даць выспятка’ (лаг., віл., Сл. ПЗБ). Відаць, балтызм. Параўн. літ. spyrimas ’брыканне’, spirti ’брыкнуць’, ’пхнуць, піхнуць, штурхнуць нагой’. Букявічуце (Bałto-słow. zw. jęz., 81, 68–69), выходзячы з тлумачэння фразы даць пірма як ’аддаць перавагу’, звязвае слова пірма з літ. pirma ’раней, спачатку’, ’спераду’, ’па-першае’.

Рамане́нт ’прагул’ (Касп.), рэманэ́нт (реманэ́нтъ) ’незаплачаны доўг, што застаецца па-за разлікам’ (Нас.), сюды ж рамарэ́нт ’штраф, няўстойка’ (Касп.), ramarént ’задоўжанасць у сэнсе помсты’ (Варл.). Паводле Насовіча (там жа), слова “запазычана ад польскіх памешчыкаў”, ад лац. remanens ’што застаўся ў наяўнасці, астаткавы’, параўн. сучаснае польск. remanent ’пераўлік, інвентарызацыя’.

Ра́хаць ₁ ’рохкаць’ (Гарэц.), ря́хаць ’тс’ (Нас.). Фанематычны варыянт гукапераймальнага рохаць (гл.).

Ра́хаць ₂ (ря́хаць) ’мець надзвычайную прыхільнасць да каго-, чаго-небудзь’ (Нас.). Фанематычны варыянт ро́хаць (гл.) ’мець моцную прыхільнасць да каго-небудзь, якая праяўляецца ва ўздыхах’ (Нас.) у выніку метафарычнага пераноса з ро́хаць ’рохкаць’ (гл. папярэдняе слова).

Ро́дніца ’архегоний’ (Байк. і Некр.) — беларускі навуковы тэрмін для жаночага ограна размнажэння ў мохавідных, папарацевідных і голанасенных раслін — архегонія. За аснову была ўзята калька з другой часткі слова: ст.-грэч. γονή ’нараджэнне; роды; паходжанне’, ’плод, патомства; род’, ’тое, што нараджае’. Узорам утварэння пры гэтым было польск. rodnia ’архегоній’, ’пакаленне’.