называ́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

1. Мець якое‑н. імя, прозвішча, якую‑н. назву. [Казановіч:] — Калі я не памыляюся, Чорным называецца толькі адно возера. Шашкоў. Сто гадоў прайшло, і блізка наша мэта, Да якое з барацьбою мы ішлі, Хутка будуць называцца — знаю гэта — Камуністамі ўсе людзі на зямлі. Куляшоў.

2. Разм. Узяць на сябе выкананне якіх‑н. абавязкаў, якой‑н. справы. — Хто закладае банк? — спытаў сядзелец. Звычайна ніхто першым не называўся. Колас.

3. у знач. пабочн. Зрабіць не так, як трэба, як хацелася б, як неабходна. Прыгледзеўшыся, жанчына здзіўлена ўскрыкнула, потым заплакала і выйшла з кухні. — Называецца, прывіталася! — спагадліва ўсміхнуўся Тэафіл. Самуйлёнак.

4. Незак. да назвацца.

5. Зал. да называць.

•••

Што называецца (у знач. пабочн.) — як кажуць, як прынята гаварыць. За сорак год валацужання з сякерай .. [дзед] вывучыў пушчу, што называецца, назубок. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

намы́ць, ‑мыю, ‑мыеш, ‑мые; зак., што і чаго.

1. Памыць, вымыць нейкую колькасць чаго‑н. Намыць гару бялізны. Намыць талерак. Намыць бульбы.

2. Нанесці сваёй плынню, сваімі хвалямі. Рака памыла выспу. Намыць мель. □ Тут грунт трывалейшы: ручай нажыў нямала, пяску. Пальчэўскі. Магчыма, некалі, у дагістарычны перыяд, у сто разоў больш магутная рака памыла гэтыя высокія пясчаныя дзюны, на якіх пасля разумныя людзі пасадзілі лес. Шамякін. / у безас. ужыв. Завішнюк доўга яшчэ стаяў, глядзеў на вуліцу, на пясок — думаў: адкуль яго набралася гэтулькі.., мусіць, памыла, прыгнала вадой у дажджы ад лесу. Пташнікаў.

3. Стварыць збудаванне з зямлі пры дапамозе землясоснай машыны. Намыць плаціну. Намыць дамбу. // Укласці пры дапамозе вадзянога струменю. Намыць тысячу кубаметраў грунту.

4. Прамываючы народу вадой, здабыць нейкую колькасць чаго‑н. (звычайна пра золата). Намыць кілаграм золата.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стаго́ддзе, ‑я, н.

1. Прамежак часу ў сто гадоў; век. Дваццатае стагоддзе. Мінулае стагоддзе. □ [Гопкель] ведаў характар людзей, якім даюць .. адказныя заданні. Не дарма ж ён вывучаў іх на працягу чвэрці стагоддзя. Шамякін. Літаратурнай дзейнасць Змітрака Бядулі пачалася ў пачатку дваццатага стагоддзя. Каваленка. Дрэвы — да сонца, Людзі — да волі Цягнуцца праз усе стагоддзі. Барадулін. // Вялікі, неакрэслены прамежак часу; глыбокая даўніна. Ну што ж, я і з гэтым міруся, Вайне не стагоддзі грымець. Астрэйка. Можа гэта казка ці паданне Нашай фантастычнае зямлі... Паміж стэпаў у стагоддзях даўніх Скіфы легендарныя жылі. Панчанка. Закрыеш вочы і дзіўныя вобразы адзін за адным лунаюць у карагодзе бясконцым, у карагодзе, сатканым з красак стагоддзяў. Лынькоў.

2. Стогадовы юбілей каго‑, чаго‑н. Стагоддзе універсітэта. Стагоддзе завода. □ Усё прагрэсіўнае чалавецтва ўрачыста адзначыла стагоддзе з дня нараджэння У.І. Леніна. «Звязда».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

off​2 [ɒf] prep.

1. (паказвае на аддаленне ці адлучэнне ад чаго-н.) з, ca, ад;

take smth. off a shelf зняць што-н. з палі́цы;

Keep off the grass! Па траве не хадзіць!

2. (паказвае на знаходжанне на пэўнай адлегласці, звычайна блізкай ад чаго-н.) ля, ад;

a street off the square ву́ліца, яка́я выхо́дзіць на пло́шчу;

The ship sank 5 miles off the coast. Карабель патануў за пяць міль ад берага.

3. менш, ніжэ́й;

They took £100 off the price. Яны знізілі цану на сто фунтаў.

4. : паказвае на нежаданне браць удзел у чым-н., рабіць што-н.;

I’m off smoking. Я больш не куру.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

уе́хаць, уеду, уедзеш, уедзе; уедзем, уедзеце, уедуць; заг. уедзь; зак.

1. Заехаць унутр, у сярэдзіну чаго‑н.; прыехаць куды‑н. Уехаць у двор. Уехаць у лес. □ Гумно стаяла крыху воддаль ад хаты, і абодва яны [Максім з Гіпалітам] не чулі, як уехаў туды на санях Цімка. Машара. У пачатку жніва, неяк раз раніцай, у Бярозаўку ўехалі тры параконныя салдацкія брычкі. Васілевіч. Неўзабаве аўтамабіль, лёгка рассякаючы коламі сухі пясок, уехаў у вуліцу. Якімовіч.

2. Разм. Праехаць які‑н. шлях, ад’ехаць на якую‑н. адлегласць. За дзень мы ўехалі сто кіламетраў.

3. перан. Увайсці ў што‑н. мяккае, сыпучае; асесці, спусціцца; угрузнуць. Цяпер хатка ўехала ў зямлю, асунулася і выглядае побач з новым зрубам кучай парахні. С. Александровіч. Сена на калёсах заслана белым абрусам, але яго зусім не відаць, ён уехаў у само сена. Пташнікаў. Ногі адразу ўехалі вышэй кален у мяккую цеплаватую гушчу. Мележ.

•••

Уехаць па вушы — тое, што і акунуцца з галавой (гл. акунуцца).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Со́кал ‘драпежная птушка сямейства сакаліных, Falco’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), часцей сако́л ‘тс’ (Гарэц., Федар., Ласт., Стан.). Укр. со́кіл, рус. со́кол, дыял. соко́л, польск. sokół, в.-луж., н.-луж. sokoł, чэш., славац. sokol, серб.-харв. со̀ко̑, славен. sókol, балг. соко́л, макед. сокол ‘тс’. Прасл. *sokolъ ‘птушка Falco’. Лічаць роднасным ст.-інд. çakunas, çakúnis ‘нейкая птушка; вялікая птушка’ (гл. Фасмер, 3, 708–709 з літ-рай). Міклашыч (313), Брукнер (506), Шустар-Шэўц (1332) звязваюць з гукапераймальным сакатаць, а Борысь (566) мяркуе, што *sokolъ — дэрыват ад прасл. *sočiti (гл. сачыць), таму што гэта драпежнік высочвае і даганяе птушку. Паводле Пятлёвай (Этимология–2000–2002, 21–22), першасным значэннем магло быць ‘рассякаючы, раздзіраючы’, што ўзыходзіць да дзеяслова з семантыкай ‘рэзаць, сячы, рваць’, якая захавалася ў соколі́ць ‘мярэжыць’ (ТС); пра корань сок‑ са значэннем ‘рэзаць’ гл. Куркіна, ОЛА, Исследов., 1994–1996, 202. Ускосным пацверджаннем такога развіцця можа служыць дэрыват сакольнік у цытаце: “… жыў гэты дзед больш за сто гадоў. Так усе і клікалі — сакольнік. <…> калі пасавалі найлепшыя хірургі, звярталіся да сакольніка” (Я. Колас), — які, відаць, быў амонімам да сако́льнік ‘той, хто даглядае лоўчых птушак, трэніруе і палюе з імі’, першасна звязаным з дзеясловамі тыпу славен. sókati, sókniti ‘ўкалоць (напр., нажом)’ і рус. дыял. соко́лик, соколе́ц, сокола́к ‘чорная жыла вялікага пальца рукі, vena pollicis; у коней жыла на назе, з якой пускаюць кроў’. Тады да *sěkti (гл. сячы), параўн. варыянтнасць галоснага ў сякера/сакера. Іншыя версіі гл. Пятлёва, там жа.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Mann

m -(e)s, Männer

1) мужчы́на

álter ~ — стары́ (чалаве́к)

2) муж

éinen ~ bekómmen* — вы́йсці за́муж

3) чалаве́к, асо́ба (у спалучэнні з лічэбнікамі не скланяецца)

húndert ~ — сто чалаве́к

húndert ~ stark — вайск. ко́лькасцю ў сто чалаве́к

álle ~ an Bord! — марск. усе́ наве́рх!

auf den ~, pro ~ — на чалаве́ка, на душу́, на бра́та

bis auf den létzten ~ — да апо́шняга чалаве́ка

4) чалаве́к (з прысутнай яму характарыстыкай «які»)

ein ~ der Öffentlichkeit — грама́дскі дзе́яч

der ~ des Táges — геро́й дня

ein ~ von Wort — чалаве́к [гаспада́р] сло́ва

ein ~ von Mut — му́жны чалаве́к

5) -(e)s, pl Léute салда́т, радавы́, бае́ц; матро́с; рабо́чы

◊ an den réchten ~ gelángen — патра́піць на патрэ́бнага чалаве́ка

séinen ~ stéhen* — пастая́ць за сябе́

~! — (па)слу́хай! (зварот, фам.)

~ Góttes! — разм. ты што! (неадабральна)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

оборо́т м.

1. (круг вращения) абаро́т, -та м.;

оборо́т колеса́ абаро́т ко́ла;

маши́на де́лает сто оборо́тов в мину́ту машы́на ро́біць сто абаро́таў у міну́ту;

2. (отдельная стадия) абаро́т, -ту м.;

оборо́т полевы́х культу́р с.-х. абаро́т палявы́х культу́р;

3. (обращение) абаро́т, -ту м., абарачэ́нне, -ння ср.;

оборо́т капита́ла абаро́т капіта́лу;

де́нежный оборо́т грашо́вае абарачэ́нне;

пусти́ть де́ньги в оборо́т пусці́ць гро́шы ў абарачэ́нне;

4. (оборотная сторона) адваро́т, -ту м.;

смотри́ на оборо́те глядзі́ на адваро́це;

5. (направление в течении, развитии чего-л.) ход, род. хо́ду м., кіру́нак, -нку м., хара́ктар, -ру м.;

де́ло при́няло хоро́ший оборо́т спра́ва ста́ла до́брай (набыла́ до́бры кіру́нак, пале́пшылася);

6. (словесное выражение) зваро́т, -ту м.;

оборо́т ре́чи мо́ўны зваро́т;

фразеологи́ческий оборо́т фразеалагі́чны зваро́т;

◊

пусти́ть в оборо́т пусці́ць у абыхо́дак;

взять в оборо́т узя́ць у рабо́ту.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прахадны́, ‑ая, ‑ое.

1. Які мае скразны праход, служыць для праходу. У прахадной будцы стаяў вартавы, які прыдзірліва аглядаў кожнага, хто набліжаўся да яго. Лупсякоў.

2. у знач. наз. прахадна́я, ‑ой, ж. Памяшканне пры ўваходзе на прадпрыемства, праз якое праходзяць рабочыя і служачыя. Пасля работы Алесь у прахадной сутыкнуўся з Паўлаўцом, сакратаром партбюро цэха. Шыцік. Сустрэліся мы з Уладзімірам Няхайчыкам каля прахадной у галоўны корпус. Кавалёў.

3. Які дае права або мае магчымасць прайсці па конкурсу куды‑н., увайсці ў склад каго‑, чаго‑н. [Міша:] — Семнаццаць з дваццаці набраў. Прахадны бал... А Лёня Хазанскі праваліў. Мыслівец. [Толя:] — Начальства здаволена ім амаль на дзевяноста працэнтаў, бетоншчыкі — на ўсе сто. Так што, павер мне, старому газетнаму прайдзісвету, кандыдатура прахадная ва ўсіх адносінах. Чыгрынаў.

4. Спец. Які робіць перасяленне з аднаго месца на другое (пра жывёл, птушак, рыб). Нерастуе сіг звычайна ў канцы лістапада і пачатку снежня, прычым аселы азёрны сіг адкладвае ікру на камяністых водмелях, а прахадны — на парожыстых участках рэк з галечным дном. Матрунёнак.

•••

Прахадны двор гл. двор.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

блі́зка,

1. Прысл. да прым. блізкі (у 1, 2, 4 і 5 знач.).

2. у знач. вык. У хуткім часе, хутка. Жніво і ўборка з поля былі блізка. Чорны. А на дварэ ўжо вечарэе, І ночка блізка, змрок гусцее. Колас.

3. прыназ. з Р. Разм. У прасторавым значэнні. Блізка горкай рэчкі Сарыярві Жыў сабе ды гаспадарыў Паво. Багдановіч. Сеў каля паваленай яліны блізка сцежкі, што ў гушчар вядзе. А. Вольскі. // У часавым значэнні. Блізка апоўначы зноў змоўкла малатарня: чысцілі транспарцёр. Савіцкі.

4. прысл. Разм. Амаль, прыблізна. Экзамены цягнуліся блізка тыдзень. Колас. Ёсць будынкі з тоўстага бярвення, век якіх ідзе блізка не за сто год. Чорны. Прыцягнулася ў гэта мястэчка Прузына ўжо блізка году. Ядвігін Ш.

•••

Блізка што — амаль што.

І блізка няма — зусім няма. Сімон, які ведаў, што важных дакументаў і блізка няма.., цяжка ўздыхнуў. Самуйлёнак.

І ні блізка; ні блізка; ані блізка — ні ў якім разе, ні за што.

Прымаць (браць) блізка да сэрца гл. прымаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)