1.Гіст. Грашовая адзінка ў Старажытнай Русі — злітак серабра вагон каля фунта.
2.Гіст. Сярэбранае або залатое ўпрыгожанне, якое насілі на шыі ў Старажытнай Русі.
3.Уст. Дзесяцікапеечная манета. Пасажыры купляюць, спяшаюцца, соваюць дзецям пятакі, грыўні, на хаду кідаюць ягады ў рот.Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цю́бік, ‑а, м.
Мяккая трубачка з металу, пластмасы для мазі. клею, пасты і пад., змесціва якой дастаецца выцісканнем. Цюбік клею. Цюбік крэму. Цюбік мазі.// Пра што‑н., упакаванае ў выглядзе трубачкі. [Гукан] пабялеў, доўга трымаўся за сэрца. Потым рухамі хворага адчыніў шуфляду стала, дастаў цюбік з валідолам, укінуў таблетку ў рот.Шамякін.
[Ад фр. tube — трубачка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жаўтапу́зік ’від бязногай яшчаркі’. Рус.дыял.желтопу́з ’від вужа’, укр.жовтопу́з ’від бязногай яшчаркі’; параўн. чэш.želtopusik ’від паўзуноў Ophisaurus apus’. Складанае ўсх.-слав. слова ўтворана з желт‑о‑пуз (гл. жо́ўты і пу́за). Бел. форма — памянш. з суфіксам ‑ік. Чэш. слова мае ў другой частцы, відаць, кампанент pus ‑a ’рот’, г. зн. азначае ’жаўтароцік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Audi, cerne, tace, si vis vivere cum pace
Слухай, прыкмячай, маўчы, калі хочаш жыць у згодзе.
Слушай, замечай, молчи, если хочешь жить в мире.
бел. Маўчанка не квяліць, але славу велічыць. Хто гаворыць ‒ сее, хто маўчыць ‒ жне. Маўчок ‒ пятачок, а два ‒ грывеннік.
рус. В рот, закрытый глухо, не залетит муха. Не дразни собаки, и лаять не станет.
фр. Bouche serrée mouche n’y entre (В закрытый рот не влетит муха).
англ. A closed mouth catches no flies (Закрытый рот мух не ловит).
нем. Schweigen zur rechten Zeit übertrifft Beredsamkeit (Своевременное молчание превосходит болтливость). Bemerke, höre, schweige (Замечай, слушай, молчи).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
zúhalten
*
1.
vt трыма́ць зачы́неным; затыка́ць (вушы, рот)
2.
vi (aufA) трыма́ць курс (на што-н.), накіро́ўвацца (да чаго-н.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ушчыкну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., каго-што і без дап.
1. Пальцамі сціснуць скуру да болю. Зайчык нібы незнарок прытуліўся да Ганны, раптам ушчыкнуў яе за бок.Мележ.[Хлопчык:] «Не дай бог [Хрысціна] злая! Калі не ўдасца адлупцаваць, дык хоць ушчыкне, але так, што аж іскры з вачэй пасыплюцца».Гурскі.//перан. Рэзка працяць (пра холад, мароз). Калі выйшаў [Мацей] на ганак, востры халадок прабраўся пад полы і ўшчыкнуў за калені.М. Стральцоў.
2. Шчыпком аддзяліць, адарваць. Паклаўшы на стол скібку хлеба, ад якой ушчыкнула і ўкінула сабе ў рот каліўца, .. [маці] ціха і знясілена расказвала дзецям пра сваё няўдалае падарожжа.Ус.А Аленцы гэтак хацелася есці, і яна неўзаметку ад сястры ўшчыкнула крошачку [хлеба] і ўкінула ў рот.Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абро́ць ’аброць, вуздэчка (з мачала або вяроўкі)’, абротачка, абротка, абротаць. Рус.оброть, укр.оброть, ст.-рус.оброть, обръть, обрътити ’надзяваць наморднік’, польск.obretka ’аброць, кантар’. Да ob‑rъtьМіклашыч, 285; Развадоўскі, Wybór, 1, 301, гл. рот. Корнеў (ВФ ЛГУ, 2, 23–24) робіць спробу звязаць аброць з бел.брытаць ’надзець вуздэчку’, брытаніць ’біць вуздэчкай’, рус.пск.брутать ’закілзваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жвала ’васкавая залоза ў пчалы’ (палес., Лексика Пол., Шатал.). Рус.дыял.жва́ло ’сківіца бяззубай жывёлы’, укр.палес.жва́ло ’васкавая залоза ў пчалы’, серб.-харв.жва̏ло ’пашча, глотка; цясніна’, жва̏ље ’сківіца; сліна; цуглі; заедзі’, славен.žvála ’цуглі’. Макед.џвало ’рот звера’. Прасл.*žьv‑a‑l‑o ўтворана ад *žьv‑a‑ (гл. жава́ць) з суфіксам ‑л‑о. Скок, 3, 690.
Зрабіць крывым, няроўным, перакошаным; пахіліць. Пакрывіць раму. □ Ні вецер .. [стог] не пакрывіць, ні завіруха, і не пацячэ ён нідзе.Кулакоўскі.// На некаторы час скрывіць у грымасе твар, рот, губы ад незадавальнення ці якога‑н. іншага пачуцця. Эма, ухмыльнуўшыся, пакрывіла вусны: — І зусім тут нічога цікавага...Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бажо́к, бажка, м.
1.Памянш.да бог.
2. Статуэтка, якая ўвасабляе бажаство.
3.Разм.іран. Пра чалавека, які выклікае захапленне ў каго‑н. Здаралася, ля дзядзькі аказваўся прыгожы і чысценькі піжончык — гэткі бажок вуліцы..; бажок касавурыўся на дзядзькаў мех і, крывячы рот, усё адсоўваў ад яго свае райскія туфлі і штонікі.Вышынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)