зато́р 1, ‑у, м.
1. Скучанасць людзей, транспарту або іншых прадметаў, якія перамяшчаюцца ў адным напрамку, а таксама затрымка руху ў месцах такой скучанасці; пробка (у 2 знач.). Пранесліся савецкія бамбардзіроўшчыкі, неўзабаве ў галаве калоны пачуліся выбухі. Утварыўся затор. Гурскі. Каб рэгуліроўшчык ведаў, што там затор, «пробка», ён бы ўсе машыны пусціў у аб’езд, па другой вуліцы. Жычка. // Скопішча крыг на рацэ вясной, бярвення ў час лесасплаву і пад. Воддаль чуліся гулкія выбухі — гэта ўзрывалі заторы [лёду] ля моста і ніжэй па рацэ. Хадкевіч. Увесь лес, які ішоў з вярхоўяў ракі, трэба было прапусціць так, каб ні адно бервяно не засталося на беразе і каб не ўтваралася затораў. Чарнышэвіч.
2. перан. Разм. Затрымка ў рабоце. — Не вырас яшчэ свой лес, а таму і з будаўніцтвам заторы. Лупсякоў.
зато́р 2, ‑у і ‑а, м.
Спец.
1. ‑у. Сумесь, прызначаная для браджэння пры вырабе гарэлкі, піва і інш.
2. ‑а. Колькасць брагі, якая пераганяецца за адзін раз для атрымання гарэлкі, а таксама гарэлка, атрыманая ў выніку такой перагонкі. Радзівон выгнаў.. аж два заторы. Прыдалася гарэлка добрая. Сачанка. — Выгналі адзін затор, я хапануў першака — і мора па калена. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыкме́та, ‑ы, ДМ ‑меце, ж.
1. Адметная рыса, па якой можна пазнаць каго‑, што‑н., вызначыць што‑н. Па слядах, па безлічы толькі яму [егеру] вядомых адзнак і прыкмет ён мог беспамылкова вызначыць дакладную колькасць кожнага віду дзікіх жывёл на сваім участку. В. Вольскі. Прыкметы падышлі якраз: знарок запушчаная барада, два залатыя зубы. Брыль. [Нася:] — Але калі вельмі хочаш выбраць мяне, дык запомні прыкмету: у маіх валасах будзе белая кветачка. Якімовіч. // Тое, што ўказвае на з’яўленне, наступленне чаго‑н. Сённяшняй раніцай у яго з’явіў ся апетыт — верная прыкмета выздараўлення. Шахавец. Яшчэ з поўдня надвор’е гразілася дажджом. На тое былі ўсе неабходныя прыкметы: душнае сонца, парнасць зямлі, смуга ў паветры. Скрыган.
2. У забабонных уяўленнях — рыса, з’ява, якая прадвяшчае што‑н. Бусел, стораж хаціны, склаў гняздо на страсе тут, нібы даў селяніну ён для шчасця прыкмету. Дубоўка. Павук па промню спускаецца ўніз, верыць хачу я ў старую прыкмету: спускаецца — значыць будзе мне ліст. Барадулін. — Добрая прыкмета! — сказаў стары Банэдык. — Калі дарогу перабег воўк — добра. Чарнышэвіч.
•••
Мець на прыкмеце гл. мець.
На прыкмеце (быць) у каго — аб тым, хто (што) з’яўляецца прадметам чыёй‑н. увагі, цікавасці і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
good2 [gʊd] adj. (better, best)
1. до́бры (у розных знач.);
a good book до́брая кні́жка;
He’s a good husband. Ён добры муж.
2. кары́сны;
Meat is not good for you. Вам шкодна есці мяса.
3. здаро́вы;
be in good health быць здаро́вым
4. прыда́тны, го́дны;
This ticket is good for one month. Гэты білет годны на адзін месяц.
5. прые́мны;
It’s good to see you. Прыемна вас бачыць.
6. сма́чны (пра ежу)
7. спра́ўны, у до́брым ста́не (пра розныя рэчы)
♦
a good deal шмат;
a good few не́калькі;
be good at smth./doing smth. до́бра, спры́тна, уві́шна, спрактыкава́на рабі́ць што-н.;
as good as gold (пра дзяцей) зо́латца;
in good faith fml шчы́ра;
in good time за́гадзя; зара́ней;
good luck! жада́ю по́спеху!
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
це́шыцца, ‑шуся, ‑шышся, ‑шыцца; незак.
1. кім-чым, з каго-чаго. Пацяшацца, забаўляцца. Доўга людзі цешыліся з цудаў, Што зрабіў быў Люцыян Таполя, Доўга з той батлейкі рагаталі. Танк. Чым бы дзіця ні цешылася, толькі б не плакала. Прымаўка.
2. кім-чым, з каго-чаго, без дап. і з дадан. сказам. Мець асалоду, задавальненне ад чаго‑н.; радавацца чаму‑н. Любіла Аксіння горача. Але нядоўга цешылася сваім шчасцем — няпоўных тры гады. Асіпенка. [Андрэй] цешыўся з Івана. Гэта быў не хлопец, а золата. Чарнышэвіч. Паміж альтанкай і сабачай будкай, пад разлапістым вязам, цешыўся ў лазовым крэсле-качалцы Радж, мой стрыечны брат. М. Ткачоў. [Гушка] цешыўся, што мае свайго каня. Чорны.
3. Мілавацца, радавацца. — Цалуюцца галубкі, цешацца, — усміхнулася Волька. Васілевіч. І цешыцца сэрца і цешацца вочы, Калі мы пабачым гурток дзе дзявочы. Броўка.
4. чым. Суцяшаць, абнадзейваць сябе. Праз некаторы час страляніна ад нас аддалілася, і мы пачалі цешыцца думкай, што цяпер выйдзем, напэўна выйдзем на свой маршрут. Няхай.
5. Злараднічаць. — Добрая лазня нашаму старшыньку! — ці то спачуваў, ці то цешыўся Карпечак. Аношкін. Я і не заўважыў, як тыя самыя хлопцы, якія некалі так цешыліся, калі Рыжы біў мяне на рынгу, цяпер на трэніроўках глядзелі на мяне з надзеяй, нават з нейкім страхам. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лепш нареч. сравнит. ст. лу́чше, полу́чше;
◊ тым л. — тем лу́чше;
як мага́ л. — как мо́жно лу́чше;
л. за ўсё — лу́чше всего́;
л. не трэ́ба — лу́чше не на́до;
л. по́зна, як ніко́лі — посл. лу́чше по́здно, чем никогда́;
у гасця́х до́бра, а до́ма л. — посл. в гостя́х хорошо́, а до́ма лу́чше;
л. благі́ мір, чым до́брая сва́рка — посл. худо́й мир лу́чше до́брой ссо́ры;
л. сіні́ца ў рука́х, чым жураве́ль у не́бе — посл. лу́чше сини́ца в рука́х, чем жура́вль в не́бе;
л. з разу́мным згубі́ць, чым з ду́рнем знайсці́ — посл. лу́чше с у́мным потеря́ть, чем с глу́пым найти́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
до́брый в разн. знач. до́бры;
до́брые глаза́ до́брыя во́чы;
до́брое де́ло до́брая спра́ва;
до́брые изве́стия до́брыя ве́сткі;
до́брый знако́мый до́бры знаёмы;
лю́ди до́брые уст., нар.-поэт. лю́дзі до́брыя;
оста́вить о себе́ до́брую па́мять разг. пакі́нуць аб сабе́ до́брую па́мяць;
до́брое у́тро до́брай ра́ніцы;
до́брый день до́бры дзень;
до́брой но́чи дабра́нач, до́брай но́чы;
бюро́ до́брых услу́г бюро́ до́брых паслу́г;
◊
лю́ди до́брой во́ли лю́дзі до́брай во́лі;
будь добр будзь ла́ска́вы, зрабі́ ла́ску;
бу́дьте добры́ бу́дзьце ла́ска́вы, зрабі́це ла́ску;
чего́ до́брого чаго́ до́брага;
до́брый ге́ний до́бры ге́ній;
в до́брый час у до́бры час.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
определя́ть несов.
1. (устанавливать) вызнача́ць, устана́ўліваць;
определя́ть боле́знь вызнача́ць (устана́ўліваць) хваро́бу;
определя́ть расстоя́ние вызнача́ць (устана́ўліваць) адле́гласць;
2. (очерчивать границы, пределы) акрэ́сліваць;
3. (раскрывать содержание понятия) выяўля́ць, вызнача́ць; (давать определение) дава́ць азначэ́нне;
4. (назначать) вызнача́ць, прызнача́ць;
5. (обусловливать) вызнача́ць, абумо́ўліваць;
бытие́ определя́ет созна́ние быццё вызнача́е свядо́масць;
хоро́шая обрабо́тка по́чвы определя́ет бога́тый урожа́й до́брая апрацо́ўка гле́бы вызнача́е (абумо́ўлівае) бага́ты ўраджа́й;
6. (выносить решение) юр. пастанаўля́ць; прысуджа́ць; (меру наказания) вызнача́ць;
суд определя́ет сле́дующее суд пастанаўля́е насту́пнае;
7. (назначать на должность) уст., прост. прызнача́ць; (устраивать) ула́джваць;
8. (в школу и т. п.) аддава́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
system [ˈsɪstəm] n.
1. сістэ́ма; спо́саб, ме́тад;
a good system of teaching до́брая сістэ́ма навуча́ння;
His work lacks system. У яго рабоце не хапае сістэмы.
2. аргані́зм;
The poison has passed into his system. У яго арганізм трапіла атрута.
3. лад, устро́йства;
a political system дзяржа́ўны лад, паліты́чны лад
4. класіфіка́цыя, сістэ́ма;
the system of units phys. сістэ́ма вымярэ́нняў;
the natural system chem. перыяды́чная сістэ́ма элеме́нтаў;
the metric system метры́чная сістэ́ма;
a system of philosophy філасо́фская сістэ́ма
5. се́тка (дарог, труб і да т.п.);
a nervous system нерво́вая сістэ́ма;
a telephone system тэлефо́нная се́тка
♦ get smth. out of one’s system infml вы́весці што-н. з аргані́зма; пазба́віцца ад яко́га-н. пачуцця́;
I must get her out of my system. Я павінен выкінуць яе з галавы і з сэрца.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
пахо́д, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Перамяшчэнне якога‑н. арганізаванага атрада людзей з пэўнымі мэтамі, заданнем. Турысцкі паход. □ Пасля трох дзён марскога паходу ўсім хацелася хутчэй ступіць на бераг. Хомчанка. Сотню коннікаў, сотню пяхоты, абоз і фурманкі з параненымі — усё гэта, як суцэльную баявую адзінку, трэба было зберагчы ад разгрому. Гэта быў цяжкі, марудны паход. Брыль. Адабраўшы дваццаць пяць самых дужых партызан, Рыгор загадаў рыхтавацца да выступлення ў паход. Барашка. // Разм. Арганізаванае наведванне чаго‑н. або выхад куды‑н. Гэты наш першы паход у кіно з’явіўся пачаткам многіх паходаў. Ракітны. — Вось добрая прапанова, — падтрымлівае .. [Краўчанка] маладога рабочага, — арганізаваць паход на руднік. Мікуліч.
2. Ваенныя дзеянні, аперацыі супраць каго‑, чаго‑н.; ваенная кампанія. Пасля правалу двух паходаў Антапты, разгрому Калчака і Дзянікіна міжнародны імперыялізм зрабіў новую спробу задушыць маладую Савецкую дзяржаву. «Звязда». [Юстын] апавядаў мне пра паход Напалеона. Бядуля. // перан. Арганізаваныя дзеянні, накіраваныя на барацьбу з кім‑, чым‑н. Паход за эканомію і беражлівасць.
3. Разм. Невялікі лішак (у вазе, суме і пад.). Я вывернуў мех і падаў Зусю. Ён насыпаў мукі і, зважыўшы яе на шалях, сказаў мне: — Глядзі, які пуд, яшчэ з паходам. Сабаленка.
•••
Крыжовы паход (гіст.) — захопніцкі паход феадалаў Заходняй Еўропы ў 11–13 стст., які праводзіўся па пачыну каталіцкай царквы ў краіны Блізкага Усходу, у Прыбалтыку супраць славянскіх народаў ва Усходняй Еўропе пад лозунгам барацьбы з «нявернымі», ерэтыкамі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
flaki
flak|i
мн.
1. кішкі; вантробы; трыбухі (жывёлы); флякі;
2. кул. флякі; рубец;
porcja ~ów — порцыя флякаў;
3. перан. вялы прадмет ці бязвольны чалавек;
bredzi, aż ~i bolą — вярзе (пляце), што аж вантробы выварочвае;
~i się w kim przewracają — [усё] нутро пераварочваецца ў каго;
poczciwy z ~ami — добрая душа;
nudny jak ~i z olejem — вельмі нудны;
wypruwać sobie (z siebie) ~i — вылузвацца (лезці) са скуры
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)