Verbum

рэспу́бліка, ‑і, ДМ ‑ліцы, ж.

Форма дзяржаўнага кіравання, пры якой вярхоўныя дзяржаўныя ўлады выбіраюцца на пэўны тэрмін, а таксама краіна з такім дзяржаўным ладам.

•••

Буржуазная дэмакратычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання, пры якой сапраўдная ўлада належыць буржуазіі.

Народная дэмакратычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання сацыялістычнага тыпу, палітычную аснову якой складаюць народныя сходы і народныя саветы.

Савецкая сацыялістычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання, калі ўся ўлада належыць працоўным у асобе Саветаў народных дэпутатаў, якія складаюць палітычную аснову дзяржавы.

[Лац. respublica.]

сумяшча́цца, ‑аецца; незак.

1. Непарыўна спалучацца, злучацца. Пры дапамозе гэтага суфікса [-ін-а] ўтвараюцца неадушаўлёныя назоўнікі мужчынскага роду з павелічальна-ўзмацняльным адценнем, якое сумяшчаецца з адценнем адзінкавасці. Граматыка. // Выконвацца адначасова. У прафтэхшколе вучоба сумяшчаецца з працай на заводзе. // у кім-чым. Аб’ядноўвацца, існаваць адначасова ў адной асобе, з’яве, прадмеце. У гэтым чалавеку сумяшчаюцца тэарэтычныя веды і практычны вопыт.

2. Супадаць усімі пунктамі пры накладанні (пра фігуры, лініі). Сіметрычныя фігуры сумяшчаюцца.

3. Зал. да сумяшчаць.

сып, ‑у, м.

1. Дробныя плямкі, прышчыкі на скуры і слізістых абалонках, якія з’яўляюцца ад некаторых знешніх уздзеянняў (холад, перагрэў і пад.) і ўнутраных прычын (некаторыя інфекцыйныя хваробы, парушэнне абмену рэчываў і пад.). Дзіцятка ж полымем гарэла, Па целу сып злаякасны пайшоў. Корбан. // Разм. Захворванне, пры якім з’яўляюцца прышчыкі, плямкі.

2. Разм. У тэхніцы — невялікая шурпатасць на паверхні металу пры пашкоджанні яго ржой.

3. Разм. У друкарскай справе — рассыпаны шрыфт з пераблытанымі літарамі.

уз... (а таксама уза..., ус...), прыстаўка.

I. Ужываецца пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае: 1) накіраванасць руху ўверх, напрыклад: узляцець; 2) напружанасць, сілу дзеяння, хуткае наступленне якога‑н. стану, напрыклад: узвіхрыцца, узрасці; 3) закончанасць дзеяння, давядзенне да якога‑н. стану або граніцы, звычайна з адценнем паўнаты, інтэнсіўнасці, напрыклад: узбоўтаць, уз’есціся.

II. Ужываецца пры ўтварэнні назоўнікаў, прыслоўяў і абазначае: на краі чаго‑н. або побач з чым‑н., напрыклад: узлесак, узмежак, узгорак, узмор’е, узбоч, уздоўж.

падпара́дкаванне, ‑я, н.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. падпарадкаваць і стан паводле знач. дзеясл. падпарадкавацца.

2. У граматыцы — спосаб злучэння сказаў, пры якім адзін сказ залежыць ад другога. Падпападкаванне даданых сказаў.

напалі́цца, ‑паліцца; зак.

1. Нагрэцца пры паленні (пра печы, грубкі). Напалілася печ.

2. Нагрэцца да вельмі высокай тэмпературы. Напалілася жалеза. □ Усё напалілася пад сонцам: брызент, ложкі, пасцель і нават зямля. Асіпенка.

прыда́шак, ‑шка, м.

Абл. Край даху, які навісае над чым‑н.; падстрэшак. Адзін з прыезджых, якія стаялі пад прыдашкам, дзе вісеў станцыйны звон, перахрысціўся і расхінуў пры гэтым свой башлык. Самуйлёнак.

акульты́зм, ‑у, м.

Агульная назва містычных вучэнняў, якія сцвярджаюць, быццам у прыродзе існуюць таямнічыя, звышнатуральныя сілы, з якімі людзі нібыта могуць уступаць у зносіны пры дапамозе магічных дзеянняў, заклінанняў і пад.

[Ад лац. occultus — схаваны, тайны.]

ампутава́ны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад ампутаваць.

2. у знач. прым. Адрэзаны пры хірургічнай аперацыі. Абмацаўшы асцярожна ампутаваную нагу, .. [Цулукідзе] выцер слёзы і ціха загадаў: — Оля, падрыхтуйце да перавязкі. Мележ.

асісці́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; незак., каму і без дап.

Выконваць абавязкі асістэнта (у 1 знач.). Прыйшла сястра і сказала, што Смірніцкі кліча.. [Ніну] да сябе і яна будзе асісціраваць пры аперацыі. Шахавец.