карэ́нны

1. (спрадвечны) úrsprünglich, álteingesessen;

карэ́нны жыха́р Úreinwohner m -s, -;

2. (асноўны, важны) Grund-, grúndlegend;

карэ́ннае пыта́нне grúndlegende Fráge;

3. (каранёвы) карэ́нная ча́стка сло́ва Stamm m -(e)s, Stämme, Wórtstamm m;

4. (істотны, радыкальны) gründlich, radikál;

карэ́нныя пераўтварэ́нні radikále [tíefgreifende] Úmgestaltung;

карэ́нным чы́нам gründlich, erschöpfend

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

noncombatant

[,nɑ:nkəmˈbætənt]

1.

n.

1) нестраявы́ -о́га m., нестраявік -а́ m. (напр. ле́кар, сястра́ міласэ́рнасьці ў во́йску)

2) цыві́льны жы́хар у ча́се вайны́

2.

adj.

нестраявы́; небаявы́; тылавы́; які ня ўдзе́льнічае ў баявы́х апэра́цыях

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

metropolitan

[,mətrəˈpɑ:lətən]

1.

adj.

1) сталі́чны; які́ нале́жыць да вялі́кага го́раду або́ цэ́нтру

2) Eccl. мітрапалі́цкі

2.

n.

1) жыха́р вялі́кага го́раду

2) арцыбі́скуп -а m. (у захо́дняй царкве́), мітрапалі́т -а m. (у правасла́ўнай царкве́)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

каза́к

(кр.-тат., тур. kazak = вольны чалавек)

1) вольны пасяленец з беглых прыгонных сялян на паўднёвых ускраінах Усх. Еўропы ў канцы 15 — пач. 18 ст., пазней (з 18 ст.) прадстаўнік ваеннага саслоўя (жыхар вайсковых абласцей) у Расійскай імперыі;

2) коннік асобых кавалерыйскіх часцей у войску Вялікага княства Літоўскага, Рэчы Паспалітай, Расіі і СССР;

3) ураджэнец былых вайсковых казацкіх абласцей;

4) перан. спрытны малады мужчына.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Тутэ́йшы ‘мясцовы, які жыве тут, не прыезджы’, ‘які ўласцівы гэтай мясцовасці, не прывазны’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Федар. 5, Бяльк., ТС, Касп., Вруб., Байк. і Некр.; акрамя ўсходняй Магілёўшчыны і Гомельшчыны, ЛА, 3), ‘абарыген, карэнны жыхар, тубылец’ (Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел. тутэйшы ‘родам адсюль, тубылец’, ‘які знаходзіцца тут’ (1635 г., ГСБМ). Паводле Карскага (1, 166), запазычана з польск. tutejszy — прыметнік ад tutej ‘тут’, хаця формай нагадвае параўнальную ступень прыметніка тутъ ‘гэты, вось гэты’ з суф. ‑эйш‑. Дзіні (Балтийские яз., 402) звяртае ўвагу на паралельнае літ. šišioniškiai (ад šišionai, šičionai ‘тут, сюды’), якім называюць сябе жыхары раёна Клайпеды. Пра рэгіянальную мадэль tutejsi/tutejšyja ‘die Hiesigen’ на беларуска-польскім паграніччы гл. Трэптэ ў Regionale Bewegungen in Regionalismen in europäischen Zwischenräumen seit der Mitte des 19. Jahrhunderts, Marburg, 2003, 145–157. Параўн. туташні, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

native​1 [ˈneɪtɪv] n.

1. ураджэ́нец;

a native of London ураджэ́нец Ло́ндана

2. карэ́нны жыха́р, ураджэ́нец яко́й-н. мясцо́васці;

She speaks French like a native. Яна гаворыць па-французску, як (сапраўдная) францужанка.

3. dated, offensive абарыге́н, тузе́мец, тубы́лец (у адносінах да карэннага насельніцтва з цёмнай скурай)

4. раслі́на/жывёліна, характэ́рная для да́дзенага рэгіёна;

The kangaroo is a native of Australia. Радзіма кенгуру – Аўстралія.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Georgian

[ˈdʒɔrdʒən]

1.

adj.

1) грузі́нскі

2) з эпо́хі анге́льскіх каралёў Джо́рджаў

2.

n.

1) ураджэ́нец або́ жыха́р шта́ту Джо́рджыя ў ЗША

2) грузі́н -а m.

3) грузі́нская мо́ва

4) чалаве́к, асаблі́ва пісьме́ньнік з часо́ў пе́ршых чатыро́х анге́льскіх каралёў Джо́рджаў

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

Ту́рак 1 ‘жыхар Турцыі’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Федар. 4, Сл. ПЗБ, Зайка Кос.), ту́рок ‘тс’ (ТС, Вруб.), ‘Турцыя, Турэччына’: немца, турка ваяваць (Карскі 2-3, 397), ту́ркі ‘тс’: Куды цябе мамка аддае: / Ці ў туркі, ці ў татары (барыс., Песні сямі вёсак), ту́рак ‘упарты чалавек’ (беласт., Сл. ПЗБ), ‘някемлівы чалавек’ (Мат. Гом., Зайка Кос.), ту́рок ‘чалавек з разумовымі недахопамі’ (ТС), ту́рык ‘дурань’ (Юрч. Вытв.), ст.-бел. турокъ (1480 г.), турчинъ, турчынъ (1499 г.) ‘жыхар Турцыі’ (ГСБМ). Параўн. укр. ту́рок, рус. ту́рок, стараж.-рус. турокъ (XV ст.). Запазычанне з тур. türk ‘турак, цюрак’, звязанае (паводле ЕСУМ, 5, 682) з türk ‘грубы, жорсткі, разбойніцкі’, уйг. türk ‘сіла; моцны’, чагат. ‘жорсткі, храбры’, якія зводзяцца да ст.-цюрк. türk ‘цюркская дынастыя’, якую кітайцы называлі Tu‑küz ці Ту‑кю (Фасмер, 4, 125). Запазычанне адсылаецца і да манг. türkün ‘бацькі і родзічы замужняй жанчыны’. Гл. таксама Фасмер (4, 83–84). Сюды ж турча́нка ‘жанчына турэцкай нацыянальнасці’ (ТСБМ), Турэ́ччына ‘Турцыя’; Турцыя — са ст.-польск. Turcja, якое з новалац. Turcia, гэтаксама прыметнік турэцкі са ст.-польск. turecki < Turek ‘турак’ (Фасмер, 4, 126); ту́рка ‘турак’ (Байк. і Некр.), турэцкі баго́н — нейкая расліна (ТС), турэцкіе агуркі — бальшые і доўгіе (Ян.), турэцкі рамонак ‘рамонак пахучы, Matricaria matricarioides (L.)’ (лельч., Нар. лекс.).

Ту́рак 2 ‘бубны (масць у картах)’: бубен, або званок, або турак (Наша Ніва, 2002, 15 лют.). Відавочна, адпавядае польск. turek ‘чырвоная кветка’ на базе колеру бубновай карты або значэння ‘палявая кветка’, што можа атаясамлівацца са званочкам (Варш. сл.), дакладней — з контурам кветкі «званковай» (бубновай) карты. Сувязь з Turek ‘турак’ застаецца няяснай.

Ту́рак 3 ‘грыб курачка, Rozites casperata (Fr.) P. Karsten’ (кам., маладз., смаляв., Сярж.–Яшк.). Заходняя лакалізацыя назвы сведчыць пра магчымае запазычанне польск. turek ‘від грыба з вялікай апушанай шапачкай арэхападобнай формы пясчанага колеру’ (Варш. сл.). Мяркуецца, што грыб нагадвае турэцкі галаўны ўбор, адсюль зыходнае Turek, гл. турак 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

resident

[ˈrezɪdənt]

1.

n.

1) ста́лы жыха́р

resident physician — ле́кар, які́ жыве́ пры шпіталі́

2) ле́кар, які зако́нчыў ле́карскую пра́ктыку і жыве́ пры шпіталі́

3) рэзыдэ́нт -а m. (дыпляматы́чны прадстаўні́к не́йкае дзяржа́вы ў друго́й, ра́нгам ніжэ́йшы за пасла́ньніка)

2.

adj.

непералётны (пра пту́шку)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

селяні́н, ‑а; мн. сяляне, ‑лян; м.

Жыхар сельскай мясцовасці, асноўным заняткам якога з’яўляецца апрацоўка зямлі. Бацькі Ціхона Піменавіча Бумажкова былі бедныя сяляне з вёскі Пудоўля на Магілёўшчыне. Чорны. // Да рэвалюцыі — прадстаўнік ніжэйшага падатковага саслоўя.

•••

Асадныя сяляне — сяляне ў Вялікім княстве Літоўскім, асноўнай павіннасцю якіх быў грашовы чынш.

Беглы селянін — селянін, які збег ад памешчыка.

Дзяржаўны селянін — у 18–19 стст. селянін, які знаходзіўся на дзяржаўнай зямлі і, акрамя падаткаў, плаціў аброк казне.

Прыгонны селянін — селянін, які з’яўляўся ўласнасцю памешчыка.

Прыпісныя сяляне — у Расіі 18–19 стст. дзяржаўныя сяляне, якія валодалі казённымі землямі і былі прыпісанымі цэлымі паселішчамі да казённых і прыватных прамысловых прадпрыемстваў для выканання дапаможных работ.

Часоваабавязаныя сяляне — былыя памешчыцкія сяляне ў Расіі, якія паводле рэформы 1861 г. вызвалены ад прыгону, але асталіся абавязанымі ў адносінах да памешчыкаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)