Ба́бак ’ахапак ільну, вынесенага з сушні за адзін раз для апрацоўкі’ (Мат. АС, Шкл.), ба́бык, аба́бак ’малая ўкладка снапоў на полі’ (ДАБМ, 877). Мабыць, таго ж паходжання, што і аба́бак (гл.) ’мэндлік’. Але гэта не зусім яснае ўтварэнне. Хутчэй за ўсё назва аба́бак ’мэндлік’ была перанесена на ’ахапак ільну’ (а аба́бак ’мэндлік’, мабыць, аддзеяслоўнае ўтварэнне: абабіцца ’стаць падобным да бабы’, параўн. ба́ба ў значэнні ’круглыя, вялікія прадметы’; да марфалогіі параўн. Мяркулава, Очерки, 176–177).
Кеп ’дурань, блазан’ (Гарэц., Нас. Сб., Шпіл., Янк. БП). Укр.кеп ’тс’. Бел. і ўкр. словы запазычаны з польск.kiep ’тс’, якое ўзводзіцца да прасл. формы kъpъ (Слаўскі, 2, 151). Больш верагодным здаецца тлумачэнне польск.kiep як слова балт. паходжання. Параўн. літ.kẽpis ’разява’, якое, аднак, не мае задавальняючай этымалогіі. Незразумела, чаму Лаўчутэ (Балтизмы, 113), адносячы вытворнае ад кеп > кепска да ліку балтызмаў, не выказала сваёй думкі наконт лексемы кеп. Дабрадомаў (вусна) выказаў думку аб магчымым паходжанні бел., укр. і польск.кеп, kiep ад булг.*kȁp ’ідал, балван’ (вядома, што ст.-слав.капиште ’капішча, язычніцкі храм’ таго ж паходжання).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стаяро́с жарт. ‘высокі; той, што расце ўгару (расліна і інш.)’ (Варл.), стаеро́савы ‘тс’ (Растарг.), стаяро́савы (стояро́совый) ‘які рос стоячы (гаворыцца жартам)’ (Нас.). Параўн. рус.стоеро́совый жарт. ‘які расце стоячы (пра дрэва)’, стоеро́совый дура́к ‘дубіна, дурань’. Эўфемізм, выкарыстоўваецца як іранічны адказ на пытанне пра тое, што невядома таму, хто гаворыць, або ён не хоча называць; паводле Карскага (2–3, 90), утворана шляхам спалучэння дзеепрыслоўя цяп. часу ад стаяць (гл.) і імя (*рос?, гл. рост, расці). Па падобнай мадэлі ўтворана стаясёрка ‘кабат, кухвайка (кароткая або з кароткімі рукавамі)’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.) з іранічнай асацыяцыяй (да сраць, гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
jerk
[dʒɜ:rk]1.
n.
1) рапто́ўны штуршо́к або́ зрух зь ме́сца
2) су́таргавае пато́ргваньне му́скула
3) Sl. абмежава́ны, недалёкі чалаве́к, дурань -ня m.
2.
v.t.
1) рэ́зка выхо́пваць
2) рэ́зкім ру́хам пака́зваць на што, то́ргаць
3) адры́віста гавары́ць
3.
v.i.
ру́хацца рэ́зкімі штуршка́мі
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
dummy
[ˈdʌmi]1.
n., pl. -mies
1) манеке́н -а, маке́т -а m., мадэ́ль f.
2) Print. маке́т -у m., папярэ́дні ўзо́р, про́бны экзэмпля́р
3) падста́ўная асо́ба
4) informalду́рань -ня m., дуры́ла -ы m. & f., ёлупень -ня, балва́н -а́m.
2.
adj.
падро́блены, несапра́ўдны
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
таргану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1.каго-што. Рэзкім рухам пацягнуць за што‑н., штурхануць. Машыніст Андрэй Беражкоў таргануў за прывод сігнала, пасунуў рэгулятар назад і ўключыў тармазы.Васілёнак.Старэйшы з хлопчыкаў, якога звалі Валерый і які сядзеў цяпер побач з Зінай, таргануў яе за руку і нешта ёй сказаў паціху.Кавалёў.— Не спі ты, дурань! — крыкнуў бацька і балюча таргануў: — Ці замерзнуць хочаш?Гарэцкі./убезас.ужыв.Пры слове конь Сяргея неяк тарганула.Нікановіч.
2.чым. Рабіць рэзкі рух якой‑н. часткай цела. [Марына:] — А зямля?.. Ты ж цэлую граду адхапіў?.. Платон у адказ насмешліва таргануў плячом: чаго ад яго хоча гэтая баба? — і прысеў прымераць цвікі — ці добра яны будуць.Ракітны./ Пра рэзкі неадвольны рух. Лінкевіч усхваляваўся, заморгаў вачыма, таргануў шчакой.Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Narr
m -en, -en
1) ду́рань, прыду́рак
ein áusgemachter ~, ein ~ in Fólio [in Lébensgröße] — кру́глы [набі́ты] ду́рань
j-n zum ~en hálten* — лічы́ць каго́-н. ду́рнем
2) дзіва́к
3) бла́зен
sich zum ~en [éinen ~en] máchen — рабі́ць з сябе́ штукара́ [камедыя́нта, ду́рня]
◊ éinen ~en an j-m, an etw. (D) gefréssen háben — тра́ціць ро́зум ад каго́-н., чаго́-н.
jédem ~en gefällt séine Káppe — ≅ жыве́ кулі́к, дзе прывы́к; ко́жны кулі́к сваё бало́та хва́ліць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
то́рбаж.
1. су́мка, сума́;
2. (символ нищеты) сума́;
◊ пусці́ць з ~бай — пусти́ть по́ миру;
даве́сці да ~бы — пусти́ть по́ миру;
дайсці́ да ~бы — пойти́ по́ миру;
хадзі́ць з ~бай — ходи́ть по́ миру;
но́сіцца як ду́рань з пі́санай ~бай — погов. но́сится как ду́рень с пи́саной то́рбой
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Seris venit usus ab annis
Вопыт прыходзіць з гадамі.
Опыт приходит с годами.
бел. Замоладу дурань, пад старасць мудр. Як галава сівее, то чалавек мудрэе.
рус. Старый пёс на ветер не лает. Старый ворон не мимо каркает. Старый волк знает толк. Седина в бороду ‒ ум в голову. Старость опытом богата. Седая бородушка ‒ золотая головушка.
фр. On doit être sage quand on a la barbe au menton (Становишься мудрым, когда появляется борода). Qui a âge doit être sage (Кто в возрасте, [тот] должен быть умным).
англ. An old ox makes a straight furrow (Старый вол делает ровную борозду). Older and wiser (Старше и мудрее).
нем. Dank Erfahrung wird man klüger (Благодаря опыту становишься умнее).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Homo longus raro sapiens
Высокі чалавек рэдка бывае мудрым.
Высокий человек редко бывает мудрым.
бел. Вырас да неба, а дурань як трэба. Вялікая фігура, ды дура. Вялікая галава, ды пустая.
рус. Вырости вырос, а ума не вынес. Велик пень, да дурень. С осину вырос, а ума не вынес. Ростом с Ивана, а умом с болвана. Велика Федора, да дура, Иван мал, да удал. Велик дуб, да дуплист, а мал дуб, да здоров.
фр. Grosse tête, peu de sens (Большая голова, мало смысла). Longs cheveux, courte cervelle (Длинные волосы, ум короткий).
англ. The greatest calf is not the best meat (Самый большой телёнок ‒ не самое лучшее мясо).
нем. Groß ist der Baumstumpf, doch schlecht (Велик ствол дерева, но плох).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)