Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
стра́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Вельмі моцны, нястрымны ў сваім праяўленні (пра пачуцці). Дзейнасць пісьменнікаў прасякнута вялікім імкненнем адлюстраваць веліч і героіку свайго часу, страсным жаданнем сказаць сваё новае слова.Пшыркоў.// Пранікнуты моцным пачуццём, уздымам, натхненнем. Страсныя спрэчкі. □ Рэвалюцыйная эпоха патрабавала баявога, страснага, палітычнадзейснага слова.Івашын.
2. Які з вялікім уздымам адносіцца да чаго‑н., цалкам аддаецца якой‑н. справе. Страсны барацьбіт за шчасце народа.// Уласцівы такому чалавеку, які належыць яму. Была ціша, і толькі здалёк, з танцавальнай пляцоўкі, далятаў сумны і страсны голас спевака: круцілі пласцінку.Караткевіч.
3. Здольны на моцнае каханне, страсць. Страсны чалавек.// Вельмі палкі, гарачы. Яшчэ трапяталіся смехам вейкі, як .. [Рэня] ўздыхнула і раптам парыўчата абняла .. [Алёшку], страсным пацалункам апаліла анямеўшыя губы яго, выхапіла з рук самавар і хутка знікла за форткай.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ця́жка,
1.Прысл.да цяжкі (у 1–6 і 9 знач.).
2.безас.узнач.вык. Пра цяжкі фізічны стан, пачуцці стомы, болю і пад. [Віця] ўстаў з мяха, на якім сядзеў, і адчуў, што яму цяжка стаяць.Чарнышэвіч.Людзям было цяжка думаць, што гітлераўскае звяр’ё можа перарваць штодзённую працу.Чорны.
3.безас.узнач.вык. Пра наяўнасць нягод, пакут і пад. Ды і ці варта цяпер ісці да .. [Волькі] — нагоніш маркоты, калі самому цяжка.Каваленка.// Пра непрыемны стан, у якім хто‑н. знаходзіцца. Мне таксама было цяжка ад усяго таго, што вось-вось пабачыў.Кулакоўскі.
4.безас.узнач.вык. Пра сумны, дрэнны настрой. У Івана таксама на душы было цяжка, а ў галаве варушыліся цэлым роем думкі.Колас.На сэрцы было цяжка.Дамашэвіч.
•••
Цяжка сказацьгл. сказаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
blue2[blu:]adj.
1. сі́ні, блакі́тны;
dark/navy blue цёмна-сі́ні
2. пасіне́лы, ссіне́лы;
go blue with cold пасіне́ць ад хо́ладу
3.infml хму́рны, су́мны, прыгне́чаны;
He’s been feeling blue this week. У яго хандра гэты тыдзень.
4. непрысто́йны, паха́бны;
tell blue jokes раска́зваць непрысто́йныя анекдо́ты
♦
do smth. till one is blue in the faceinfml рабі́ць што-н. да пасіне́ння;
once in a blue mooninfml ве́льмі рэ́дка
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Нура́1 ’маркота; знясіленне’ (Нас., Касп.), ну́ра ’знясіленне’ (Яруш., Гарэц.), нуря́ ’мучэнне’ (Бяльк.), нуры́ць ’марыць, мардаваць; падаць тварам на зямлю’, нуры́цца ’маркоціцца, мардавацца’ (Нас.), параўн. рус.ну́ра ’маўклівы, пануры чалавек’ (пск., цвяр.), ну́рить ’прымушаць; знясільваць, мучыць; маркоціцца, бедаваць; гнаць, паганяць’, польск.nurzyć ’апускаць (у ваду)’, у тым ліку nurzyć oczy w ziemie ’быць панурым, апускаць галаву’. Параўноўваюць са ст.-слав.изноурити ’грабіць, нападаць’, изноурение ’здабыча’, аднак семантычная сувязь застаецца няяснай; больш блізкае балг.дыял.нюрим ’заўсёды маўчаць, нават калі пытаюць’, што адпавядае літ.niū́roti ’глядзець з-пад ілба, панура стаяць’. Звязана чаргаваннем з *noriti, гл. нор, нурэц, ныра́ць, пануры. Змякчэнне можа мець экспрэсіўны характар. Да семантыкі параўн. фразеалагізм як у ваду апушчаны ’сумны, маркотны, маўклівы’.
Ну́ра2 ’ніцма’ (Сцяшк. Сл.). Відаць, да нур! — выклічнік, што імітуе раптоўнае заглыбленне ў ваду, параўн. рус.нуром ’уніз, уперад галавой упасць’. Гл. папярэдняе слова і нуры́ць ’падаць уніз тварам’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раўні́вы ’ахоплены зайздрасцю, недаверам, нявер’ем у каханні’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), сюды ж раўні́ць ’раўнаваць’: раўніў ка ўсім (Ян.); рэўні́вы ’тс’ (ТС), ст.-бел.ревнѕикъ ’раўнівы’ (XVI ст., Карскі 2-3, 36). Параўн. укр.ревни́вий, рус.ревни́вый ’хто сумняваецца ў адданасці, шчырасці пачуццяў’, польск.rzewniwy ’расчулены, усхваляваны’, чэш.řevnivý, серб.-харв.ревнив, ревњив (з рускай, Глухак, 526), балг.ревни́в, ст.-слав.рьвьнивъ, ревнивъ ’хто падазрае ў нявернасці’. Прасл.*rьvьnivъ(jь) утворанае ад *rьvьnъ ’старанны, імклівы’, параўн. серб.-харв.ре́ван ’сумны’, славен.réven ’бедны, жалюгодны’, польск.rzewny ’чулы, чуллівы; шчыры, адданы’, якое звязваюць з раўці (гл. раўсці), гл. Фасмер, 3, 455; БЕР, 6, 199. У народнай мове звязваецца з дзеясловам раўнава́ць ’прыраўноўваць, супастаўляць’, параўн. раўнаваць (ровнова́ць) ’зраўноўваць; параўноўваць; даваць правільны кірунак, прымяняць; не давяраць у каханні’ (Нас.); роўнова́ць ’пытаць (?)’: До крыніцы побежала / Гей ліце свое раўнавала (Доўн.-Зап., Пін.), што да роўны (гл.). Гл. таксама рэўнасць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сму́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які адчувае смутак; маркотны, сумны (пра чалавека). Матрона, смутная, пастаяла трохі, покі не схавалася фігура Івана за выступам яру, куды павярнула дарога, а потым пайшла на свой агарод збіраць зелле.Колас.Хлопцы смутныя: загінуў атаман.Дзяргай.// Які выражае смутак; выкліканы смуткам, журбою. Смутныя вочы. Смутная ўсмешка.// Поўны смутку, журбы. Годзе кіснуць, марнець, Песні смутныя пець, — Ладзіць новую час гаспадарку!Купала.// Бязрадасны, які навявае сум. Блізка, блізка восень, Смутная часіна!Колас.Шэры, смутны, павісаў над полем вечар.Навуменка.У кватэры, дзе ўсё лета панаваў смутны, нежылы парадак, адразу сярдзіта загуў пыласос.Карпаў.
2. Поўны беспарадку; мяцежны. Смутныя часы.
3.Разм. Невыразны, няпэўны. [Астапа] не пакідала смутная трывога. Была яна нейкай глухой, невыразнай.Лынькоў.У Язэпа пацямнела ў вачах. Адразу ж прыгадаліся размовы ў Іванёнкаў — смутныя, няясныя, з недагаворкамі.Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
маўклі́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які не любіць многа гаварыць; негаваркі. Віктараў бацька быў разважлівы, маўклівы, гаварыць многа не любіў, затое словы яго ніколі не разыходзіліся са справай.Гроднеў.Ганна Сцяпанаўна была не з маўклівых, і трэба было ўвесь час весці з ёй размову.Шыцік.// Які маўчыць, не ўступае ў размову. Праводзячы .. [Марыю], маці ўпотай плакала, а бацька ішоў маўклівы і сумны.Кулакоўскі.Байцы спалі, толькі каля зямлянак і пры ганках хадзілі маўклівыя вартавыя.Мележ.//перан. Поўны маўчання, нямы. Дубы стаялі маўклівыя, паважныя, ні адзін лісток не трапятаўся на іх.Шамякін.Ноч надыходзіла цёмная, маўклівая, па-асенняму сумная і непрыветная.Чарнышэвіч.
2. Зразумелы без слоў. У маўклівай згодзе абое [Агапа з Ігнасём] стараліся менш паказвацца ў людзі.Мурашка.// Які не суправаджаецца словамі. Маўклівае здзіўленне. □ Колькі хвілін дзве пары вачэй былі ў маўклівым спаборніцтве.Мікуліч.Старшыня калгаса згадзіўся [склікаць сход] з маўклівым, але прыкметным нездавальненнем.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
само́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які знаходзіцца ў адзіноцтве, жыве адасоблена ад іншых; адзінокі. На самотным, запушчаным хутары.. жыла з старым бацькам дзяўчына.Брыль.Цётка Еўка падобна на сваю хату — такая ж згорбленая і самотная.Сіпакоў.// Які адчувае сябе чужым сярод людзей, далёкім ад іх. [Цімох:] — А з добрымі людзьмі ніколі сумаваць не будзеш, ніколі самотнай сябе не адчуеш.Дубоўка./уперан.ужыв.Самотным дрэвам сняцца май і радасць, А мне — маё забытае святло.Караткевіч.Пайшла, ніколі ўжо не вернешся, Алеся. Бывай, смуглявая, каханая, бывай. Стаю на ростанях былых, а з паднябесся Самотным жаўранкам звініць і плача май.Куляшоў.
2.Сумны, журботны. Калі.. [Яўхім] убачыў Ганну, маўклівую, самотную, вінаватасць лягла на душу.Мележ.// Прасякнуты самотай, тугой. [Арсень Андрэевіч] стараўся адкаснуцца ад самотных думак, але не мог.Марціновіч.Я не хачу шукаць прычыны Самотнай ростані навек.Прыходзька.// Які выражае самоту. Самотныя вочы, як промні, Душу працінаюць да болю.Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)