Ако́рак ’костка з абрэзанага свінога кумпяка’ (Сцяшк. МГ) да прасл.korkъ ’нага’ (балг.крак нага’), o‑korkъ ’тое, што вакол нагі’. Параўн. укр.окорок, рус.окорок, балг.крак ’нага’, серб.-харв.кра̑к, славен.krak ’тс’, kraka ’нага свінні’. Бліжэйшыя індаеўрапейскія паралелі: літ.kárka ’плечавая частка (у свінні)’, алб.krah ’плечавая частка’. Траўтман, 118; Мейер, 203; Бернекер, 1, 571–572; Трубачоў, ZfSl, 4, 1959, 83; Чабэй, SF, 1964, 1, 75. У апошні час даведзены праславянскі характар гэтага слова: серб.-харв. (кайк. і чакаўск.) okrak (славенец прыклад хутчэй адносіцца да кайкаўскай зоны). Гл. Гадравіч, ZfSl, 1, 1956, 655.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жыбуры́1 ’жабурынне’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. укр.жабур ’жабурынне’, польск.żibura ’кепскі мутны напой’. Брукнер (669) лічыў польск. слова ўсх. элементам, спасылаючыся на серб.-харв.џи̏бра, балг.джѝбри ’жамерыны’, якое ўзводзяць да цюрк. (Фасмер, Зб. Крэчмеру, 277; Фасмер, 2, 39), напр. тур.cibre (Скок, 1, 473; БЕР, 362). Не выключана, аднак, і сувязь з жабурынне, жамерыны (гл.).
Жыбуры́2, жабуро́к, жыбуркі, жабэ́ркі ’кавалкі дрэва, цуркі’ (Сл. паўн.-зах.). З літ.žobaraĩ ’сухія галіны’ (Сл. паўн.-зах., 2, 130). Магчыма, аднак, і іншае тлумачэнне — з літ.žiburys ’факел, лучына’. Яблонскіс (269) прыводзіць адпаведны польск.прыклад з 1619 г.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́злы, ‑аў; адз.няма.
1. Сядзенне для фурмана ў перадку экіпажа. — У горад, бацька — сказала.. [Алаіза Пашкевіч] старому, што кляваў носам, седзячы на козлах.С. Александровіч.
2. Прыстасаванне для пілавання дроў у выглядзе бруса на чатырох ножках, збітых крыж-накрыж. Яшчэ з раніцы Еўдакім паклікаў Юрку на дрывотнік. Тут стаялі козлы, на іх ляжала навостраная піла.Курто.// Падстаўка такой формы для ўсякіх іншых мэт. Пад адным з .. [дубкоў] стаяў збіты наспех стол на козлах.Мележ.Большасць трактароў, уведзеных у майстэрню, ужо была разабрана: адзін стаяў на козлах, без матора і кабіны, побач ляжалі на падлозе гусеніцы.Хадкевіч.
3. Спосаб расстаноўкі вінтовак у адным месцы па 3–6 штук крыж-накрыж з апорай на прыклад, штыкамі ўверх. Саставіць вінтоўкі ў козлы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стано́ўчы, ‑ая, ‑ае.
1. Які выражае адабрэнне. Станоўчы водзыў. Станоўчая характарыстыка.// Які выражае згоду. Станоўчы адказ.
2. Які мае дадатныя ўласцівасці, якасці; які заслугоўвае адабрэння. Станоўчы прыклад. Станоўчыя вынікі. □ Граматыка В. А. Тарашкевіча адыграла станоўчую ролю ў пашырэнні пачатковых ведаў па роднай мове і доўгі час служыла падставай для ўкладальнікаў пазнейшых школьных граматык.Суднік.Моўныя з’явы запазычваюцца ў выніку ўзрастаючых патрабаванняў да мовы, што з’яўляецца станоўчым фактам прагрэсіўнага развіцця.Жураўскі.
3. Які характарызуецца дадатнымі якасцямі. Станоўчы вобраз аповесці. □ Сам Лукаш быў чалавек станоўчы. Не курыў, піў у меру і пры выпадку.Чарнышэвіч.Пры ўсіх сваіх недахопах Рыгор Карпавіч меў адну вельмі станоўчую рысу: ніколі не хлусіў самому сабе, заўсёды дашукваўся прычыны сваіх паводзін.Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АКРУЖЭ́ННЕ
(ваен.),
ізаляцыя групоўкі праціўніка ад астатніх яго войскаў з мэтай знішчэння ці ўзяцця ў палон. Паспяховае акружэнне часцей бывае, калі прарыў абароны праціўніка ажыццяўляецца на двух або некалькіх участках фронту з развіццём наступлення па напрамках, якія сыходзяцца; калі створана перавага над праціўнікам у сілах і сродках (пры спрыяльных умовах акружэнне магчыма і пры роўных сілах). Акружаная групоўка адначасова блакіруецца з паветра, а на прыморскіх напрамках і з боку мора.
Класічны прыклад акружэння — бітва пры Канах у 216 да н.э. паміж рым. і карфагенскай арміямі. Шырока практыкавалася ў час Вял. Айч. вайны, калі сав. войскі правялі шэраг значных аперацый па акружэнні войскаў праціўніка (гл.Сталінградская бітва 1942—43, Корсунь-Шаўчэнкаўская аперацыя 1944, Яса-Кішынёўская аперацыя 1944). На тэр. Беларусі ў ходзе Віцебска-Аршанскай аперацыі 1944, Бабруйскай аперацыі 1944, Мінскай аперацыі 1944 трапілі ў акружэнне вял. групоўкі ням. войскаў (гл.Віцебскі «кацёл», Бабруйскі «кацёл», Мінскі «кацёл»).
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
zünden
1.
vt запа́льваць; узрыва́ць, падрыва́ць
der Blitz hat gezündet — ад мала́нкі ўзні́к пажа́р
das Béispiel zündet — пры́клад натхнце [захапля́е]
2.
vi запа́львацца, загара́цца, узрыва́цца
das Stréichholz zündet nicht — запа́лка не загара́ецца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Аско́ла вісус; чалавек, што ўсюды паспявае’ (Бяльк.); параўн. рус.смал.асколок ’дзёрзкі, нахабны чалавек’, укр.дивитись оскілками ’глядзець са злобай’, польск.oskoła ’бярозавы сок’ (Брукнер). Гэта слова можна тлумачыць як семантычнае развіццё першаснага аскола таго ж паходжання, што і рус.оскол, бел.асколак, якія маглі мець значэнне тыпу ’стрэмка’. Яны развіваліся тым жа шляхам, што і рус.заноза. Іншае тлумачэнне: скажэнне слова раскол ’забойца, разбойнік; буян, нахабнік’ (Бяльк., Шат.), што адлюстроўвала ўяўленне аб раскольніках як адшчапенцах, кепскіх людзях, якое пашыралася царквой; у гэтым выпадку ўкр. прыклад, дарэчы, патрабуючы ўдакладнення, наўрад ці звязаны з бел.асколакрус.асколок. Сувязь тлумачэння з польск.oskola, відаць, ад уяўлення пра «ліпучасць» соку.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
piece
[pi:s]1.
n.
1) кава́лак, кава́лачак -ка m.
The cup broke in pieces — Ку́бак пабі́ўся на кава́лкі
a piece of land (of bread) — кава́лак зямлі́ (хле́ба).
2) прадме́т -а m., шту́ка f.
This set of china has 24 pieces — Гэ́ты набо́р по́суду ма́е два́ццаць чаты́ры прадме́ты
3) манэ́та f.
4) п’е́са f.; твор -у m.
a piece of music — музы́чны твор
a piece of art — маста́цкі твор
5) пры́клад -у m.
a piece of impudence — пры́клад наха́бства
2.
v.
1) ла́таць, пра́віць; дато́чваць
2) злуча́ць у адно́ цэ́лае; зьбіра́ць з кава́лкаў
•
- go to pieces
- speak one’s piece
- piece of one’s mind
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)