Інба́р ’будынак для збожжа, розных тавараў, свіран’ (Бяльк.), ’клець’ (Мат. Гом.), ст.-бел. имбаръ, инбаръ. Гл. амбар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крыж 1 ’сімвал хрысціянскай рэлігіі’, ’фігура з двух брускоў, якія перасякаюцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Нік. Очерки, Сержп. Пр., Грыг., Касп., КЭС, лаг., Сцяшк., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Шат.). Ст.-бел. крижъ, крыжъ запазычанне з польск. krzyż (Булыка, Запазыч., 176).
Крыж 2 ’ніжняя частка хрыбетніка з пяці пазванкоў’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., Шат., Дразд., Мат. АС, Мядзв., Шн., Гарэц., Сцяшк., Бяльк., КЭС, лаг., Ян., Сл. паўн.-зах.). Укр. криж ’тс’. Запазычанні з польск. krzyż ’тс’ (зафіксавана з XVI ст.). Гл. Слаўскі, 3, 256.
Крыж 3 ’бядро; клуб’ (Ян.). Да крыж 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кубло́ 1 ’гняздо’ (Мат. Маг., Янк. Мат., Некр., Сл. паўн.-зах., Ян., Мат. Гом., Арх. ГУ, Сцяшк. Сл., Янк. I, Шн., Выг., Хрэст. дыял., Нар. лекс., Нар. словатв., Жд. 2, ТС, Шатал.), ’бярлога’ (Шн.). Укр. кубло, рус. кубло ’тс’, в.-луж. kubło ’сялянская сядзіба’. Параўн. польск. kęblać ’выкармліваць, выгадоўваць’, н.-луж. kubłaś, в.-луж. kubłać ’тс’. Бліжэйшыя індаеўрапейскія адпаведнікі лац. ac‑cumbere ’легчы’, саб. cumba ’лектыка (насілкі)’, лац. cubare ’ляжаць’, cubīle ’логава’ (Бернекер, 598; Слаўскі, 2, 124–125).
Кубло́ 2 ’ямка на пасевах, у пяску, зробленая курамі’ (Яшк.). Параўн. рус. кублышка ’тс’. Гл. кубло 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляжа́к ’гарызантальная частка коміна на гары’, ’ніжняе апорнае бервяно зруба’, ’падаконнік’, ’падваліна’, ’ляжачы вулей з пчоламі’, ’ляжанка’, ’паваленае бурай дрэва’, ’палеглы лён’ (Бяльк., ТСБМ, Янк. Мат., Сцяшк., Шушк., П. С., Некр., Шат., Сцяц. Словаўтв.; З нар. сл., Мат. Гом., Мат. Маг., Сл. ПЗБ, Жыв. сл.; КЭС, лаг.). Укр., рус. лежак, польск. leżak, в.-луж. ležak, чэш. ležák, славац. ležiak; серб.-харв. лѐжак, славен. ležák, балг. ле́жак, ле́жяк. Праформа ležakъ < і ležati (Слаўскі, 4, 194–195; Трубачоў, Эт. сл., 14, 158–159). Да ляжа́ць (гл.). Аб суфіксе — Сцяцко (Афікс. наз., 23–25).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фігу́ра
(лац. figura = вобраз, выгляд)
1) форма, абрысы чаго-н.;
2) знешнія абрысы чалавечага цела (напр. стройная ф.);
3) перан. чалавек як носьбіт якіх-н. уласцівасцей (напр. палітычная ф.);
4) перан. важная, значная асоба (напр. буйная ф. у навуцы);
5) становішча цела, прадмета (у танцы, пры палёце) (напр. ф. вальса, ф. вышэйшага пілатажу);
6) ігральная фішка (напр. шахматная ф.);
7) мат. сукупнасць пунктаў на плоскасці або ў прасторы (напр. геаметрычная ф.);
8) моўны зварот, які надае мове асаблівую выразнасць (напр. стылістычная ф.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Амша́лы ’пакрыты мохам’ (БРС, КТС), амшанік ’будынак, куды ставяць вуллі з пчоламі на зіму’ (Мат. Гродз., Інстр. I), амшэннік ’будынак, праканапачаны мохам’ (Касп.), амшара ’імшара’ (Гарэц., Др.-Падб., БРС, Бяльк., Касп., Нас., КТС, Яруш.), амшарына ’тс’ (Шат., Касп.), амшыць ’перакладаць мохам’ (Нас., Касп.), амшэнь пограб з надрубленым верхам’ (Бяльк.), омшарник (Мат. Смал.) да мох (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́шка 1 ’касільна’ (Маш.). Гл. кошка 2.
Ко́шка 2 ’прыстасаванне ў выглядзе якара для падымання прадметаў з вады’ (ТСБМ, Нар. словатв., Ян.). Да кошка ’самка ката’. Гл. кот 1.
Ко́шка 3 ’вілы для гною, бусак’ (Мат. Гом.), ’матыка’ (Мат. Маг.). Гл. кошка 2.
Ко́шка 4 ’народная назва грыба пеўнік стракаты’ (Жыв. сл.). Гл. кот 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Красаві́к 1 ’чацвёрты месяц года’ (ТСБМ, Гарэц., Нас.), ’пяты месяц года’ (Яруш.). Гл. краса 2.
Красаві́к 2 ’баравік, які расце, калі красуе жыта’ (Сцяшк. Сл., Мат. Гом.). Гл. краса 2.
Красаві́к 3 ’жучок на коласе ў час красавання злакаў’ (Ян.). Гл. краса 2.
Красаві́к 4 ’лешч’ (Мат. Гом.). Нераст ляшча адбываецца ў час красавання злакаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ку́кса 1 ’кукла, валасы, завучаныя на патыліцы’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. АС, Янк. II). Кантамінацыя кукла (гл.) і кукса 2 (гл.).
Ку́кса 2 ’астатак пакалечанай рукі, нагі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Бяльк., КЭС, лаг., Федар., Гарэц., Чач.). Параўн. літ. kuksà ’рука без пальцаў’, рус. кукса ’тс’ (Сл. паўн.-зах., 2, 562). Балтызм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лесавік, лесові́к ’лясун’ (Нік., Няч., Грыг., Яруш., Мат. Гом., ТСБМ) у выніку універбізацыі з лесавы дух. Параўн. і лесавы ’лясны дух, лясун’ (Маш.; петр., Мат. Гом.). У выніку пераносу значэння — любан. лесаві́к ’жыхар лясістых мясцовасцей’ (Нар. словатв.). Дадатковае значэнне прыметніка лесавы ’дзікі’ (Янк. II, Шат., Бяльк.) з’явілася падставай для лесавікі́ ’дзікія лясныя яблыкі’ (Касп.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)