учо́ра, прысл.
1. У дзень, які папярэднічаў сённяшняму; напярэдадні. Учора ў штабе групы вырашана, што наш полк пачне наступленне ў лоб белым. Барашка. Учора — гром, а сёння — снег. Вясна ў зіме, зіма ў вясне. Шымук. // Не так даўно, у недалёкім мінулым. Хоць ты плячом варочаў горы, Умеў пад хмарамі лятаць — Не гавары — кім быў учора, Скажы, кім заўтра хочаш стаць. Жычка.
2. у знач. наз. учо́ра, нескл., н. Папярэдні, мінулы дзень. Учора не дагоніш, ад заўтра не ўцячэш. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Bóden
m -s, - i Böden
1) зямля́, гле́ба
2) дно; падло́га
3) гара́, гары́шча, вы́шкі
auf dem ~ der Tátsachen stéhen* — абапі- ра́цца на фа́кты
j-n zu ~ réden — разм. загавары́ць каго́-н. да сме́рці
◊ (fésten) ~ fássen — стаць на цвёрды грунт, умацава́цца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Quartíer
n -s, -e
1) кватэ́ра
bei j-m ~ néhmen* — найма́ць у каго́-н. кватэ́ру
2) вайск. пасто́й
~ máchen [néhmen*] — раскватаро́ўвацца
in ~ líegen* [stéhen*] — стаць на кватэ́рах, быць на пасто́i
die Trúppen ins ~ wéisen* — раскватарава́ць во́йска, паста́віць во́йска на пасто́й
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
шлях, род. шля́ху м.
1. в разн. знач. путь;
вы́браць ш. праз го́ры — избра́ть путь че́рез го́ры;
дыха́льныя ~хі́ — дыха́тельные пути́;
мі́рным шля́хам — ми́рным путём;
2. больша́к, тракт;
○ Мле́чны Шлях — Мле́чный Путь;
тармазны́ ш. — тормозно́й путь;
шляхі́ зно́сін — пути́ сообще́ния;
◊ апо́шні ш. — после́дний путь;
цярні́сты ш. — терни́стый путь;
на пра́вільным ~ху́ — на ве́рном пути́;
на ~ху́ — (да чаго) на пути́ (к чему);
стаць на ш. — (чаго) вступи́ть на путь (чего);
кружны́м (абхо́дным) ~хам — око́льным (обходны́м) путём;
накірава́ць (наста́віць) на пра́вільны ш. — напра́вить (наста́вить) на пра́вильный путь;
стая́ць на пра́вільным (няпра́вільным) ~ху́ — стоя́ть на ве́рном (ло́жном) пути́;
па ~ху́ найме́ншага супраціўле́ння — по пути́ наиме́ньшего сопротивле́ния;
вы́браць ш. — избра́ть путь;
сысці́ са (свайго́) ~ху — сойти́ с (со своего́) пути;
стаць на ~ху́ — стать на пути́;
пракла́сці (пралажы́ць) ш. — проложи́ть доро́гу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Ко́раб ’пасудзіна, сплеценая з лубу, саломы і пад.’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Нар. лекс., КЭС, лаг., Бяльк., Нар. сл., З нар. сл.), корабам стаць ’павялічыцца, расшырыцца (пра галаву)’ (Жыв. сл.), поўны кораб, сем корабаў, як з кораба ’у вялікай колькасці’ (ТСБМ). Укр. короб, рус. короб, ст.-рус. коробъ ’тс’, славен. kraba ’каробка’, польск. kroba ’плеценая каробка’. Мы не бачым магчымасці для рэканструкцыі прасл. korbъ, паколькі няма надзейных паўднёваславянскіх адпаведнікаў. Славен. kraba — новае запазычанне з іншых славянскіх моў (Безлай, 2, 77). Таму трэба вярнуцца да этымалогіі Міклашыча (130), згодна з якой у гэтым выпадку мы маем справу з запазычаннем з лац. corbis ’карзіна’ (непасрэдна або праз с.-в.-ням. korb ’тс’). Гл. таксама Бернекер, 1, 568–569; Брукнер, 267. Фасмер (2, 331), які зыходзіць выключна з фанетычных крытэрыяў, разглядае лацінскія, германскія і нават літ. kar̃bas, лат. kar̂ba як спрадвечна роднасныя са славянскімі. Параўн. Фрэнкель, 220, дзе балтыйскія лексемы лічацца славянізмамі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
powijak
м. часцей мн.~i — пялёнка, пялюшка; полка;
wyjść z ~ów — вырасці з пялёнак (пялюшак); стаць самастойным;
nasz projekt nadal znajduje się w ~ach — наш праект усё яшчэ знаходзіцца ў зачаткавым (зародкавым) стане
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
chwycić
chwyci|ć
зак.
1. хапіць; хваціць; ухапіць;
~ć kogo za rękę — схапіць каго за руку;
2. стаць папулярным; увайсці ў звычку (аб ідэі; прапанове);
moda na niepalenie ~ła — стала модна не курыць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
хозя́ин в разн. знач. гаспада́р, -ра́ м.;
хозя́ин кварти́ры гаспада́р кватэ́ры;
расчётливый хозя́ин ашча́дны гаспада́р;
◊
стать хозя́ином положе́ния стаць гаспадаро́м стано́вішча;
сам себе́ хозя́ин сам пан; сам вялі́кі; сам сабе́ пан, сам сабе́ слу́жка; пан над самі́м сабо́ю і над сваёй душо́ю;
хозя́ин свое́й судьбы́ гаспада́р свайго́ лёсу;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
вал, ‑а; мн. валы, ‑оў; м.
1. Доўгі, высокі земляны насып. Замест агароджы вакол могілак былі калісь выведзены акопы з даволі высокім валам. Колас. [Шорнер:] — Не ў страх такім салдатам ні крэпасці валы, ні сцены казематаў. Бачыла. // Доўгая і высокая града чаго‑н. Па-над парканам пышным валам Стаяў вішняк густы, прыўдалы. Колас. Нізкія валы хмар.. праплывалі над лесам. Асіпенка.
2. Высокая хваля. І, як заўсёды, безупынна праз возера каціўся вал. Дубоўка. Сыходзяцца тут, на стыку двух мацерыкоў — Азіі і Амерыкі, — стрэчныя вятры і разганяюць цяжкія валы свінцовых хваль. Б. Стральцоў.
3. Суцэльная лінія ваенных умацаванняў. Хвалёныя непрыступныя валы нямецкай абароны пратараньваліся з ходу магутнымі танкавымі злучэннямі. Васілевіч. // Самкнуты, шчыльны строй людзей. Рад за радам чоткім крокам Вал праходзіць малайцоў. Колас.
4. Цыліндр, які перадае рух тым ці іншым часткам механізма. Вал млына. Вал турбіны. Грабны вал.
•••
Агнявы вал — паласа артылерыйская абстрэлу, якая перамяшчаецца наперадзе атакуючага войска.
Валам валіць гл. валіць.
Дзевяты вал — а) самая моцная і небяспечная хваля ў часе марской буры (ад міфалагічнага ўяўлення ліку дзевяць як свяшчэннага); б) сімвал грознай небяспекі або найбольшага ўздыму чаго‑н.
Стаць валам гл. стаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ажы́ць, ажыву, ажывеш, ажыве; ажывём, ажывяце; зак.
1. Вярнуцца да жыцця; зноў стаць жывым, аджыць. І вось зараз, каб так давялося І бабулька мая ажыла, Дык пачула б, што ў нашую вёску Песня зноў з Украіны прыйшла. Чарнышэвіч.
2. Абудзіцца з надыходам вясны, аджыць, зазелянець. У выніку многіх турбот дубок ажыў і наступнаю вясною добра разбіўся. Лужанін. // Разм. Зноў набыць адчувальнасць, здольнасць дзейнічаць (пра часткі цела). // Пажвавець, акрыяць духам.
3. перан. Зноў стаць бадзёрым, жыццярадасным; ажывіцца, павесялець. Чалавек ажыў, забыўся на свае ранейшыя сумныя трывогі. Чорны.
4. перан. Праявіцца з новай сілай; адрадзіцца (пра думкі, пачуцці, уяўленні і пад.). У чалавека ажыла прага да ратунку. І тое, што ў ратунак ён не верыў, яшчэ больш павялічвала яго імкненне. Чорны. І адразу ў піянераў Ажыла размовы плынь: Як патрэбна жыць, каб змераць Свет завоблачных вышынь? Кірэенка.
5. Напоўніцца жыццём, рухам, дзейнасцю. Страсянула старая званком — і ў адзін момант усё ў школе ажыло, загуло, як у раістым вуллі. Кулакоўскі. Дарогі раптам ажылі. Абозы раненых і бежанцаў пайшлі, Як хвалі, бурай гнаныя, на ўсход. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)