Verbum

Пераплот, перапло́ты, пярэ́плат, пярэ́платы ’азярод’ (віл., Жыв. сл.; плешч., ДАБМ, камент., 790; віл., Сл. ПЗБ; Варл.; Касп., Гарэц., Яруш.); рус. перепло́т ’запруда, гаць’, польск. przepłot ’азярод’. Да пера- і пле́сці (гл.) з асновай *plot‑.

◎ Перарэза ’назольнае дзіцё’ (Шах.). Утворана ад перарэзаць ’знішчыць, загубіць’ < пера- і рэзаць (гл.) пры дапамозе суф. ‑а (як плакса, назола і інш.). Параўн. яшчэ рус. арх., алан., наўг. перерез ’моцная стомленасць, змора’, ’натуга, надрыў’.

Ператка́ць, мсцісл. пірятка́ць, патка́ць ’паткаць (чым)’ у сказах: Аснувала суконныя, а пыткала хлыпянкыю… Чым піряткеш, тым і ладна…, пірітыка́ньне, пытыка́ньня ’тканне, працэс ткацтва’ (Жыв. сл.). Фармальна да пера- і ткаць. Больш падрабязна гл. ператыка́ць.

Пераце́рціся ’не пабегаць (пра карову)’ (карэліц., Нар. словатв.). Да пера- і церціся (гл.). Значэнне апошняга ’бегаць (аб карове)’, магчыма, узыходзіць да прасл. *tъrti ’класці ікру, нераставаць’ (параўн. рус. тереться, чэш. tříti se) (Махэк₂, 653).

Перабе́рыць ’замучыць’ у сказе: Гэта боль пераберыць мяне (мядз., Жыв. сл.). Да пера- (гл.) і ⁺бе́рыць, якое, відаць, генетычны суадносіцца з бароць (гл.). Аб пераходзе о > е па нявытлумачаных прычынах гл. Карскі, 1, 154–158.

Перабушма́чванне (пірібушма́чывыньня) ’пусты пераказ’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і ⁺бушма́чыць — экспрэсіўнага ўтварэння з суф. ‑ма(к/ч), магчыма, першапачаткова ў выразе бушма бушаваць, як крычма крычаць, лежма ляжаць і пад., тады да бушава́ць (гл.).

Перабэ́чыцца ’схіліцца на бок’, перабэчыць ’схіліць на бок, наставіць (напр., жывот)’ (Скарбы). Да пера- і бок (гл.), параўн. чаргаванне крок/крэч ’крык’ і пад., паралельнае да польск. дыял. znewu ’znowu’, depire ’dopiero’ (Клемянсевіч. Gr., 96).

Перавяжыха ’дуброўка прамастаячая, Potentilla erecta (L.) Rausch’ (віц., Кіс.). Відаць, да перавяза́ць: сцябло расліны выглядае нібы перавязанае ў каленцах, адкуль вырастаюць лісты. Да пера- і вяза́ць (гл.). Мена з > ж характэрная для паўн.-зах. Беларусі.

Перада́ча ’тое, што перадаецца (у бальніцу, турму, па радыё ці тэлебачанні; механізм для перадачы руху ў машыне’ (ТСБМ). Да пера- і даць (гл.). Суфікс ‑ч‑а ўзыходзіць да прасл. *‑tja (Слаўскі, SP, 2, 42–43).

Перадо́йка ’ялавіца, якая доіцца другі год запар’ (ТСБМ; Янк. 1; Варл.; Касп., Сл. ПЗБ; карэліц., Янк. Мат.), перэ́дайка, перэ́дойка (мазыр., Нар. сл.), перэдо́йка ’тс’ (Растарг.); рус. пск., смал. передойка ’тс’. Да пера- і даі́ць (гл.).