viтэх., хім. успы́хнуць, ху́тка згарэ́ць; вы́гараць (аб выбуховых рэчах); перан. мець слабы́я вы́нікі, быць безвыніко́вым
2.
vt
1) расстраля́ць (усе патроны)
2) растра́ціць (дарэмна) (сваю энергію, сілы)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
нюх, ‑у, м.
1. Здольнасць да ўспрыняцця і адрознівання пахаў (адно з пяці знешніх пачуццяў). [Конь] хутка ўзяў нюхам дарогу і, весела пырхаючы, пайшоў роўна.Якімовіч.І верне пара аж у столь І смачным пахам нюх ласкоча.Крапіва.
2.перан. Чуццё, кемлівасць. Міхалка не адзін раз выбягаў на гэтую вуліцу і нюхам вясковага чалавека ўгадваў, што недалёка тут павінна быць поле.Колас.[Камбат:] — Старшына Шаплыкаў наогул мае схільнасць да розных пошукаў. У яго нюх — будзь здароў.Васілёнак.
•••
Ні за нюх (панюх) табакі — ні за што, дарэмна (загінуць, прапасці і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
псі́на, ‑ы, ж.
1. Пра сабаку, звычайна вялікага. Негрусь лічыў сваёй патрэбай заўсёды пабрахаць на .. [Лабановіча] і наогул быў смешнаю псінаю.Колас.// Пра пах сабакі, яго поўсці. Смярдзець псінай.
2.Груб.зневаж. Пра чалавека, які выклікае агіду, абурэнне. Мяне папярэдзілі ў Мінску, каб я асцерагалася і ненарокам каб не наступіла на лапу ці на хвост якой-небудзь псіне.Мядзёлка.Для прадажнай псіны кол з асіны.Прыказка.//звычайназазначэннем. Разм. Ужываецца як лаянкавае слова. — А князеў хлеб дарэмна есці Не будзеш, псіна ты старая! — З апошніх слоў «Памдзея» лае.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
струме́ністы, ‑ая, ‑ае.
1. У выглядзе струменяў, які складаецца са струменяў. Струменісты ручай. □ [Іванка] прывыкаў да ўсяго гэтага, асцярожна ладкуючыся ля жалязкі з вуголлем, якое яшчэ недзе тлела, мусіць, бо інакш адкуль бы ішоў гэты радкаваты струменісты дух.М. Стральцоў.Адкуль толькі ўзяўся, падзьмуў вільготны, струменісты вецер.Ракітны.
2.Паэт. Які цячэ струменямі, які струменіцца. Дарэмна сонца дзіцянё гукала Праз скошаныя шызыя лугі, — Не ўгледзела яго, не прычакала з-за гаманкой струменістай смугі.Гаўрусёў.//перан. Хвалісты. Струменістая тонкая тканіна мяккай .. сукенкі збягала плынна долу, як ззяннем налівала пругкія маладыя ногі.Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гэ́та табе́ дарма́ не про́йдзе das wird dich téuer zu stehen kómmen, das wird únangenehme Fólgen für dich háben;
гэ́та не дарма́ даста́лася das hat Mühe gekóstet;
тра́ціць час дарма́ die Zeit vergéuden
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
На́шча ’не еўшы нічога’ (Нас., Мядзв., Шпіл., Грыг., Гарэц., Бяльк., Растарг., Сл. ПЗБ), ’на пусты жывот пасля начнога сну’ (полац., Нар. сл.), на́шчо ’тс’ (мін., Шн. 2, навагр., Сл. ПЗБ), na czczo ’тс’ (Федар.), сюды ж нашчако́м ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), на́шчы ’які з раніцы не прымаў ежы, пусты’ (Нас.), на́шчыцца ’есць што-небудзь на галодны страўнік, закусваць пасля выпіўкі’ (Нас.), ’апахмяляцца’ (Яўс.; мсцісл., З нар. сл.), укр.наще́ ’на галодны страўнік; дарэмна’, польск.naczczo ’нічога не еўшы з раніцы’, балг.наще́ ’тс’. З больш ранняга натшча (натще), зафіксаванага яшчэ ў Насовіча, дзе т выпала «ў выніку вялікага збегу зычных» (Карскі, 1, 356), што ў сваю чаргу з на‑тъщ‑ѣ (Шуба, Прыслоўе, 116), або на тъште (Карскі 2-3, 73) ад прасл.*tъštь, гл. тшчы, тошчы ’пусты; чысты; дарэмны’, параўн. славен.teščè ’на пусты страўнік’, пры tèšč ’пусты, парожні’. Гл. нашчэ́серца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тра́ціцьнесов.
1. (расходовать) тра́тить; истра́чивать; (без толку — ещё) транжи́рить;
2. теря́ть, лиша́ться;
т. сябро́ў — теря́ть (лиша́ться) друзе́й;
3. (о времени) теря́ть, убива́ть;
4. (достоинство, авторитет) роня́ть;
◊ по́рах дарэ́мна т. — по́рох да́ром тра́тить;
т. гле́бу пад нага́мі — теря́ть по́чву под нога́ми;
скупы́ два разы́ т. — посл. скупо́й теря́ет вдвойне́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
по́рох по́рах, -ху м.;
безды́мный по́рох бязды́мны по́рах;
◊
по́рох да́ром тра́тить по́рах дарэ́мна тра́ціць;
по́роху не хвата́ет по́раху не хапа́е;
он по́роха (по́роху) не вы́думает ён по́раху не вы́думае;
поню́хать по́роху паню́хаць по́раху;
держа́ть по́рох сухи́м трыма́ць по́рах сухі́м;
по́рохом па́хнет по́рахам па́хне;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Нашчэ́серца ’на галодны жывот’ (калінк., З нар. сл.), нашчосерцэ, нашчэсерцэ ’нашча, не еўшы’ (ТС), у іншым графічным афармленні: πά шчэ сэрца (на ще сэрца) ’тс’ (Нік., Приметы, 65), укр.нащесерце ’на галодны страўнік; дарэмна’, серб.-харв.чарнаг.наштёсрца, насре‑срца, косаўск. наште срце ’на галодны страўнік, перад ядой’, балг.нащѐ сърце (Гераў), на ще сърце ’тс’. Са спалучэння *na tbšte sьrdbce, ад⇉гл. тшчы, тошчы ’пусты, парожні’, на тшчэе серца побач з натшча серца ’тс’ (Нас.), параўн. в.-луж.nać (nać) wutrobu ’тс’ < /ш tsći wutrobu (Шустар-Шэўц, 13, 979); назоўнік сэрца (*sьrdce) ужыты тут у старым значэнні ’ўнутранасці, вантробы, страўнік’, у такім жа значэнні ўжываецца і назоўнік жывот, параўн. у Насовіча: на тщее серце, на тщій животъ побач на нащее серце, на нащій животъ (327, 645), дзе прыметнік пашчы (на́щій) утвораны шляхам зліцця (універбізацыі) прыназоўніка з прыметнікам тшчьц гл. нашча (Брукнер, 74; Фасмер, 4, 130; Рачава, ЕЛ, 1987, 3, 89).