дахо́дзіць несов.

1. в разн. знач. доходи́ть; (распространяясь, занимать какое-л. пространство — ещё) простира́ться;

стэп д. да са́мага мо́ра — степь дохо́дит (простира́ется) до са́мого мо́ря;

2. добива́ться, тре́бовать; достига́ть;

3. разг. (разузнавать о чём-л.) дои́скиваться, дознава́ться;

4. разг. (терять силы) изнемога́ть;

5. прост. (умирать) конча́ться;

1-5 см. дайсці́;

ру́кі не ~дзяць — ру́ки не дохо́дят

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дзець сов., разг. дева́ть, деть; (затерять — ещё) задева́ть, подева́ть;

дзе ты дзеў маю́ кні́гу? — куда́ ты дева́л (дел, задева́л, подева́л) мою́ кни́гу?;

няма́ куды́ дз. гро́шы — не́куда деть (дева́ть) де́ньги;

не ве́даць, куды́ во́чы дз. — не знать, куда́ глаза́ деть;

гэ́тага ніку́ды не дзе́нешэ́того никуда́ не де́нешь;

не ве́даць, куды́ ру́кі дз. — не знать, куда́ ру́ки деть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

апусці́цца сов.

1. в разн. знач. опусти́ться;

што́ра ~ці́лася — што́ра опусти́лась;

на зямлю́і́лася це́мра — на зе́млю опусти́лась тьма;

гэ́ты чалаве́к зусі́м ~ці́ўсяперен. э́тот челове́к совсе́м опусти́лся;

2. (поместиться в жидкость и т.п.) погрузи́ться;

а. ў ваду́ — погрузи́ться в во́ду;

а. ў нірва́ну — погрузи́ться в нирва́ну;

ру́кіі́ліся — ру́ки опусти́лись;

а. на дно — опусти́ться на дно

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нагрэ́ць сов.

1. (сделать горячим или тёплым) нагре́ть; (до высокой температуры — ещё) накали́ть, раскали́ть; (воды и т.п. — ещё) согре́ть;

со́нца ~рэ́ла пясо́к — со́лнце нагре́ло песо́к;

н. жале́за дачы́рвана — нагре́ть (накали́ть, раскали́ть) желе́зо до́красна́;

н. кацёл вады́ — согре́ть котёл воды́;

2. (помещение) натопи́ть;

3. перен., разг. (обмануть) нагре́ть;

н. на мільён рублёў — нагре́ть на миллио́н рубле́й;

н. ру́кі — нагре́ть ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́льга нареч., в знач. сказ.

1. нельзя́;

куры́ць — н. — кури́ть — нельзя́;

2. невозмо́жно;

слоў разабра́ць было́ н. — слов разобра́ть бы́ло невозмо́жно;

н. не згадзі́цца (не прызна́ць і г.д.) — нельзя́ не согласи́ться (не призна́ть и т.п.);

н. ў ру́кі ўзяць — нельзя́ в ру́ки взять;

кро́ку зрабі́ць н. — ша́гу ступи́ть нельзя́;

н. і но́са вы́сунуць — нельзя́ и но́са вы́сунуть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

до́ўгі

1. дли́нный;

д. шлях — дли́нный путь;

~гая суке́нка — дли́нное пла́тье;

2. (во времени) до́лгий, дли́тельный, продолжи́тельный; дли́нный;

д. час — дли́тельное (продолжи́тельное) вре́мя;

д. дзень — до́лгий (дли́нный) день;

д. язы́к — дли́нный язы́к;

~гія ру́кі — дли́нные ру́ки;

д. рубе́ль — дли́нный рубль;

~гая пе́сня — до́лгая пе́сня;

адкла́дваць у ~гую скры́нку — откла́дывать в до́лгий я́щик;

~гая гісто́рыя — дли́нная исто́рия

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

працягну́цца сов.

1. протяну́ться: простере́ться;

да яго́у́ліся ру́кі — к нему́ протяну́лись (простёрлись) ру́ки;

2. протяну́ться;

даро́га ~ну́лася на со́тні кіламе́траў — доро́га протяну́лась на со́тни киломе́тров;

3. продли́ться, продо́лжиться, протяну́ться;

дакла́д ~ну́ўся дзве гадзі́ны — докла́д продли́лся (продо́лжился, протяну́лся) два часа́;

4. (пройти медленно) протащи́ться, проплести́сь;

5. проде́ться;

ні́тка лёгка ~ну́лася ў іго́лку — ни́тка легко́ проде́лась в иго́лку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

расшчапі́цца сов.

1. в разн. знач. расщепи́ться, расколо́ться;

до́шка ~пі́лася — доска́ расщепи́лась (расколо́лась);

2. (распасться, раздробиться) расщепи́ться;

валакно́ ~пі́лася — волокно́ расщепи́лось;

3. хим. расщепи́ться;

а́там ~пі́ўсяа́том расщепи́лся;

эфі́р ~пі́ўся — эфи́р расщепи́лся;

4. разжа́ться, разъедини́ться, разня́ться;

ру́кі ~пі́ліся — ру́ки разняли́сь;

5. раздроби́ться, размозжи́ться;

косць ~пі́лася — кость размозжи́лась;

6. рассе́сться (оседая, дать трещины);

скала́ р. — скала́ рассе́лась

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

со́ваць несов.

1. в разн. знач. сова́ть;

с. ру́кі ў кішэ́ні — сова́ть ру́ки в карма́ны;

с. кні́гі ў чамада́н — сова́ть кни́ги в чемода́н;

с. ха́бар — сова́ть взя́тку;

2. (с раздражением показывать) ты́кать;

3. (чем-л. во что-л.) сова́ть, ты́кать;

4. (перемещать) дви́гать, передвига́ть;

хо́піць вам с. гэ́тыя крэ́слы — бу́дет вам дви́гать (передвига́ть) э́ти сту́лья;

с. нос — сова́ть нос

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тру́дзіць ‘стамляць, натруджваць рукі, прычыняць боль’ (ТСБМ, Гарэц.), трудзі́ць ‘мучыць, стамляць, турбаваць’ (Ласт.; докш., Бел. дыял. 2), ‘нудзіць, цягнуць на ваніты’ (Брасл. сл.), трудзі́цца ‘цяжка працаваць; пакутаваць’ (Сл. ПЗБ, ТС), ‘мучыцца’ (Гарэц., Бяльк., Барад.), ‘цярпець боль, пакутаваць’ (Варл.), ‘пакутаваць, цяжка хварэць’ (Пан.), ст.-бел. трудити ‘абцяжарваць, таміць’, ‘гнясці, прыносіць боль’, трудитися ‘знемагаць ад працы’, ‘мучыцца’, ‘турбавацца’ (ГСБМ), трудитися под солнцемъ ‘працаваць, пекліцца, гадаваць’ (Альтбаўэр). Параўн. укр. труди́ти ‘стамляць, турбаваць, непакоіць’, рус. труди́ть ‘прыгнятаць, стамляць, мучыць работай; непакоіць; муляць’, польск. trudzić ‘турбаваць, непакоіць, абцяжарваць’, кашуб. truʒëc ‘турбаваць’, чэш. trudit ‘засмучаць, прыгнятаць, мучыць, прымушаць’, серб. тру́дити ‘абцяжарваць, турбаваць’, дыял. ‘раз’ятрываць (рану)’, харв. trúditi ‘ператамляць (частку цела)’, балг. тру́дя се ‘працаваць; імкнуцца’, макед. труди се ‘працаваць, прыкладаць намаганні, старацца’, ст.-слав. троудити ‘турбаваць, непакоіць; пераадольваць, прыкладаць намаганні, цярпець’, троудити сѧ ‘стамляцца, знемагаць’. Прасл. *truditi ‘змушаць да цяжкай працы, напружваць, турбаваць’, дэнамінатыўнае ўтварэнне ад прасл. *trudъ (Борысь, 644), гл. труд1. Сюды ж трудзя́шчы ‘працавіты’ (Жд. 1, ТС, Ян., Сцяшк. Сл.), трудʼа́шчы ‘тс’ (Вруб.) — “неаславянізм” з шырока распаўсюджаным у народнай мове суфіксам (гл. Цыхун, Выбр. пр., 286), трудзя́га ‘працаўнік’ (Мат. Гом., Юрч.) з суф. ‑яга “з экспрэсіяй спачування, захаплення, ці, наадварот, асуджэння” (Сцяцко, Афікс, наз., 130), трудлі́вы, трудзя́ка ‘тс’ (Ян.), трудзі́мы ‘тс’ (ТС), трудалюбі́мы ‘тс’ (Ян.) з рэдкай суфіксацыяй (гл. любім), магчыма, адаптаванае рус. трудолюбивый ‘тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)