чорт, ‑а,
1. Паводле забабонных уяўленняў — злы дух, які мае выгляд істоты, пакрытай чорнай поўсцю, з рагамі, капытамі і хвастом; д’ябал.
2.
3.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікшуга́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Гарэць яркім полымем з успышкамі агню.
2. Выпраменьваць яркае святло, свяціцца яркім няроўным святлом; палымнець.
3. Хутка, з вялікай сілай узлятаць угору (пра полымя, дым, іскры і пад.).
4. Прыліваць да твару (пра кроў).
5. Моцна, парывіста дзьмуць; урывацца куды‑н. (пра вецер, туман, пару і пад.).
6. Калыхацца, хвалявацца, біць, шумець і пад. (пра мора, хвалі).
7.
8. Хутка, рэзка падымацца ўгору; узлятаць.
9.
10. Узмахваць (звычайна крыламі).
11. Развявацца, лунаць, рэяць, трапятаць.
12. Добра расці, хутка развівацца; буяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АТМАСФЕ́РА (ад
Будова. Атмасфера мае выразную слаістую структуру. У аснову падзелу пакладзена вертыкальнае размеркаванне т-ры, паводле якога вылучаюць сферы і слаі-паўзы паміж імі. Ніжняя частка атмасферы — трапасфера, знаходзіцца над паверхняй Зямлі да
Састаў. Атмасфера паветра — сумесь газаў з дамешкам завіслых цвёрдых і вадкіх часцінак. Паводле
У гетэрасферы павялічваецца колькасць лёгкіх газаў, адбываецца дысацыяцыя малекул паветра і значная іанізацыя. Выразная змена стану газаў атмасферы адбываецца на
Паветраныя плыні. Вынікам неаднароднасці т-ры атмасферы па вертыкалі і нераўнамернага награвання палярных і экватарыяльных шырот, сухазем’я і мора з’яўляецца сістэма буйнамаштабных працэсаў — агульная цыркуляцыя атмасферы. Да яе належаць плыні ніжняй часткі трапасферы: пастаянныя — пасаты і сезонныя — мусоны, заходні перанос паветраных мас, канвекцыя, цыклоны і антыцыклоны і
Паходжанне. Сучасная зямная атмасфера мае другаснае паходжанне, яна ўтварылася пасля ўзнікнення Зямлі ў выніку ўзаемадзеяння працэсу дэгазацыі з пародамі літасферы. Састаў атмасферы зменьваўся на працягу ўсёй гісторыі Зямлі, у тым ліку і пад уплывам дзейнасці чалавека. Вылучаюць 2
Вывучэнне атмасферы пачалося ў антычны
Літ.:
Атмосфера: Справ. Л., 1991;
Будыко М.И., Ронов А.Б., Яншин А.Л. История атмосферы. Л., 1985;
Бримблкумб П. Состав и химия атмосферы:
Г.В.Валабуева.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
мець, маю, маеш, мае;
1.
2.
3.
4. У спалучэнні
5. У спалучэнні асабовых форм з інф. набывае значэнне: быць павінен або намервацца што‑н. зрабіць.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падня́ць, падніму, паднімеш, падніме і падыму, падымеш, падыме;
1. Узяць, падабраць што‑н. з зямлі, падлогі і пад.
2. Змагчы ўтрымаць каго‑, што‑н. цяжкае, аддзяліўшы ад зямлі, падлогі і пад.
3. Перамясціць знізу ўверх.
4. Перавесці ў вертыкальнае становішча, адкрываючы або закрываючы што‑н.
5. Прымусіць устаць, зрушыць з месца.
6. Пачаць якое‑н. дзеянне (у спалучэнні з назоўнікамі, якія выражаюць дзеянне або вынік дзеяння).
7. Зрабіць вышэйшым.
8. Павялічыць, павысіць.
9. Наладзіць, палепшыць што‑н. запушчанае, заняпалае.
10. Узараць (папар, цаліну і пад.).
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перайсці́, перайду, пяройдзеш, пяройдзе;
1.
2.
3. Перамясціцца з аднаго месца на другое.
4. Пакінуўшы каго‑, што‑н., прымкнуць, далучыцца да каго‑, чаго‑н. другога.
5. Дастацца каму‑, чаму‑н. ад каго‑, чаго‑н., стаць чыёй‑н. уласнасцю.
6. Скончыўшы, пакінуўшы адно, пачаць другое.
7. Змяніць спосаб, характар дзеяння, пачаць дзейнічаць іначай.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тра́піць, ‑плю, ‑піш, ‑піць;
1. Дасягнуць чаго‑н., паразіць якую‑н. цэль (пра кулю, снарад, што‑н. кінутае і пад.).
2. Увайсці, пранікнуць куды‑н.
3. Апынуцца ў якіх‑н. умовах, абставінах (звычайна неспрыяльных).
4. Уладкавацца на работу, вучобу і пад.; стаць кім‑н.
5. Аказацца дзе‑н. у патрэбны момант.
6. Знянацку наступіць на што‑н., уступіць у што‑н., зачапіць што‑н.
7. Папасці, надарыцца.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уда́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фо́рма, ‑ы,
1. Знешні контур, вонкавы выгляд, знешняе аблічча прадмета.
2. Від, тып, спосаб арганізацыі чаго‑н.; структура чаго‑н., абумоўленыя пэўным зместам.
3. Катэгорыя філасофіі — спосаб існавання, унутраная арганізацыя зместу.
4. Спосаб ажыццяўлення, праяўлення якога‑н. дзеяння.
5. Пэўная сістэма мастацкіх сродкаў як спосаб выяўлення зместу твораў мастацтва.
6. Прыстасаванне для надання чаму‑н. пэўных контураў, пэўнага знешняга выгляду; шаблон.
7. У паліграфіі — друкарскі набор, заключаны ў раму, а таксама паверхня з рэльефным адбіткам, прызначаная для друкавання.
8. Строга ўстаноўлены парадак у чым‑н.
9. Знешні выгляд, знешні бок чаго‑н., якія не выяўляюць сутнасці справы і нават супярэчаць унутранаму зместу.
10. Адзінае па колеру, крою і другіх прыметах адзенне для асоб пэўных катэгорый.
11.
12. У лінгвістыцы — сродак выражэння граматычных катэгорый, узаемаадносін слоў у сказах.
13.
14. У алгебры — аднародны мнагачлен ад некалькіх пераменных.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
быць,
I. У самастойнай функцыі:
1. Жыць, існаваць, быць у наяўнасці.
2. Утрымлівацца на працягу нейкага часу.
3. Прысутнічаць, знаходзіцца.
4. Рабіцца, здарацца.
5. Прыходзіць, прыязджаць, прыбываць куды‑н.; наведваць каго‑н.
6.
II. У функцыі дапаможнага дзеяслова ўжываецца:
1. У значэнні звязкі паміж дзейнікам і іменным выказнікам (у цяперашнім часе апускаецца, але часам ужываецца ў кніжнай мове ў 3 ас. адз.).
2. Для ўтварэння складаных форм залежнага стану.
3. Для ўтварэння формы будучага часу абвеснага ладу з неазначальнай формай дзеяслова незакончанага трывання.
4. Для ўтварэння формы будучага складанага часу.
5. У форме будучага часу ў значэнні звязкі цяперашняга часу.
6. У саставе складанага прошлага часу.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)