Тытул манарха ў некаторых краінах Усходу. // Асоба, якая носіць гэты тытул. [Даніла Платонавіч:] — Прачытаў гэтыя вершы шах, уладар краіны, і паклікаў паэта.Шамякін.
[Перс. šāh — цар.]
шах2, ‑а, м.
У шахматнай гульні — нападзенне якой‑н. фігуры або пешкі на караля праціўніка. — А мы, — сказаў Ігнат, — канём аб’явім шах.Корбан.
•••
Вечны шах — безупынныя нападзенні адной або некалькіх фігур на караля праціўніка, ад якіх кароль не можа пазбавіцца і вымушаны паўтараць адны і тыя ж хады.
[Перс. šāh — цар.]
шах3, выкл.
1. Ужываецца гукапераймальна для абазначэння шумных адрывістых гукаў. [Толік] перахапіў далонню палатно касы на сярэдзіне, каб лягчэй было падтачыць і — ужо глушэй азвалася рэха: Шах! Шах! Шах!Капыловіч.Чутно было, як правальваўся пад дзядзькавымі нагамі снег: шах! шах! шах!М. Стральцоў.— Шах-шах, шах-шах, — праходзілі.. [салдаты] роўнымі радамі.Арабей.
2.узнач.вык.Разм. Ужываецца паводле знач. дзеясл. шахаць — шахнуць. На спіну ўпаў, гатовы к бою, І — шах арла ён [заяц] з усіх сіл!Колас.Глянуў скоса страшны шах — Галованька з плячэй — шах.Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
deadly
[ˈdedli]1.
adj. -lier, -liest
1) сьмяро́тны, фата́льны
a deadly wound (disease) — сьмяро́тная ра́на (хваро́ба).
2) сьмяро́тны, сьмяртэ́льны
deadly paleness — сьмяртэ́льная бле́днасьць
3) заця́ты да сьме́рці, страшэ́нны
a deadly enemy — сьмяро́тны во́раг
4) informal скра́йне напру́жаны, стра́шны
in deadly haste — у стра́шным пасьпе́ху
2.
adv.
1) як сьмерць
deadly pale — бле́дны, як сьмерць
2) як нежывы́
3) надзвы́чай, скра́йне
deadly dull — скра́йне ну́дны
•
- a deadly sin
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
sąd, ~u
Iм.
1. суджэнне;
2. думка; погляд;
zdaję się na twój sąd — я прымаю тваю думку
IIм.
суд;
sąd koleżeński — таварыскі суд;
sąd przysięgłych — суд прысяжных;
sąd najwyższy — вярхоўны суд;
sąd konkursowy — журы;
sąd wojenny — трыбунал;
sąd ostateczny рэл.страшны суд
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
го́лы
1. го́лый, наго́й, оголённый, обнажённый;
2.перен. го́лый;
го́лыя фа́кты — го́лые фа́кты;
го́лыя лічбы — го́лые ци́фры;
3.перен. ни́щий, бе́дный;
◊ го́лая пра́ўда — го́лая пра́вда;
браць го́лымі рука́мі — брать го́лыми рука́ми;
свяці́ць го́лым це́лам — ходи́ть в лохмо́тьях;
на го́лым ме́сцы — на го́лом ме́сте;
го́ламу разбо́й не стра́шны — посл. го́лому разбо́й не стра́шен;
г. як бізу́н — погов. гол как соко́л;
г. збіра́йся, г. гато́ў — погов. го́лый собира́йся, го́лый гото́в
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
1. Трымаючыся за што‑н. рукамі, падцягнуць сваё цела куды‑н., да чаго‑н. Падцягнуцца на турніку. □ Хлопчык ухапіўся за голле, падцягнуўся і вылез на бераг.Хадкевіч.
2. Рухаючыся куды‑н., сабрацца, дагнаць пярэдніх. Падцягнуліся войскі да лініі фронту. □ Першая [падвода] прыпынілася і стала чакаць астатніх, пакуль падцягнуцца.Васілеўская.Самалёты парамі пабеглі на старт і цесным строем ірванулі ў паветра. Яшчэ на развароце заднія падцягнуліся, перастроіліся, і група лягла на курс.Алешка.
3.Разм. Падрасці, стаць большым. — Так... Хлопец не з дужых... І ростам не выйшаў... — Ну, рост не такі ўжо страшны, хлопец яшчэ падцягнецца.Лынькоў.
4.перан.Разм. Пачаць лепш выконваць работу, свае абавязкі, дагнаць лепшых, стаць больш дысцыплінаваным, акуратным. Пацягнуўся калектыў, вялікі давер натхняў, бадзёрыў. Узялі абавязацельствы працаваць яшчэ лепш.Кулакоўскі.Адных сакратар пакрытыкаваў, другім параіў падцягнуцца да ўзроўню перадавых.Кавалёў.— Малайчына, Ваня, — сказала настаўніца. — Вось толькі з пісьмом трэба падцягнуцца...С. Александровіч.// Стаць падцягнутым, строгім, акуратным. Пасля наведвання клуба кожны неяк падцягнуўся, стаў больш строгім, сабраным, старанным.«Звязда».Старшыня звыклым рухам паправіў рэмень, падцягнуўся і казырнуў.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Заціснуць, сціснуць з двух бакоў; зашчаміць. Ушчаміць палец. □ [Сабака] кідаўся на вароты, на шчыльныя веснічкі, і ўжо не брахаў, а сычэў, нібы яму хвост ушчамілі.Сабаленка.// Сціснуць у клюшні, ушчыпнуць. Страшны рак быў, грозны рак, Як ушчэміць — будзе знак.Колас.// Уціснуць, усунуць паміж чаго‑н. Каб дзікі звер не нішчыў пасеваў, яшчэ пры цары павялося гарадзіць ад лесу поле такім густым частаколам, што парася галаву не ўшчаміла б.Карпюк.
2.Разм. Запрэгчы. Тады Даніла Шчупак ушчаміў у аглоблі Мышака і выехаў у Луцішчы на кірмаш.Баранавых.[Бацька:] — От ушчаміў коніка і прывёз воз галля.Ракітны.А калі надышоў адвячорак і пасыпаліся фурманкі на Заброддзе, не сцярпеў Верамейчык: ушчаміў кабылу ў аглоблі і па хвасце — услед за людзьмі.Крапіва.
3.перан. Абмежаваць (чые‑н. магчымасці, правы і пад.). Ушчаміць у правах. Ушчаміць самалюбства.// Паставіць у няёмкае становішча. І змоўклі ўсе адразу ў хаце: Як адказаць? З чаго пачаці? — Ага! — Тут хлопцы падхапілі: — Цяпер і мы вас ушчамілі.Колас.
•••
Ушчаміць хвосткаму — абмежаваць свабоду дзеяння, учынкаў каго‑н.; паставіць у нязручнае або нявыгаднае становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Gerícht
I
n -(e)s, -e суд
éine Sáche vor ~ bríngen* — узбуджа́ць спра́ву ў судзе́
j-n vor ~ láden* — вы́клікаць каго́-н. у суд
von ~s wégen — у судо́вым пара́дку
über j-n zu ~ sítzen* — судзі́ць каго́-н.
zu ~ sítzen* — засяда́ць у судзе́
das Jüngste ~ — рэл.стра́шны суд
II
n -(e)s, -e стра́ва
tíschfertiges ~ — гато́вая стра́ва
~e áuftragen* — падава́ць стра́вы
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ні́зкі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае невялікую працягласць знізу ўверх; малы па вышыні; проціл. высокі. Нізкі рост. □ Цёмныя, нізкія хаты пад саламянымі стрэхамі яшчэ ніжэй туліліся да зямлі.Колас.Злева, за светла-сіняй стужкай Ціхай Лані, узвышаліся парослыя нізкім хмызняком узгоркі.Шашкоў.// Які знаходзіцца на невялікай адлегласці ад зямлі, якога‑н. узроўню. У ветраны дзень часцей бываюць нізкія воблакі.Грамовіч.У доме некалькі пакояў з нізкаю стол[л]ю.Чорны.// Які знаходзіцца ніжэй акаляючай мясцовасці. Хатка стаяла на самым канцы мястэчка на нізкім месцы.Бядуля.
2. Які не дасягнуў звычайнай сярэдняй нормы, пэўнага ўзроўню. Нізкая тэмпература. Нізкая цана.// Які не дасягнуў значная ступені развіцця. Нізкая кваліфікацыя. Нізкая культура.//Разм. Які займае нязначнае службовае становішча. Нізкая пасада.
3. Дрэнны па якасці або наогул дрэнны. Нізкі сорт паперы.
4.перан. Подлы, ганебны. Нізкі ўчынак. □ [Гушчын:] — Падхалім — гэта самы нізкі і самы страшны чалавек.Гурскі.
5. У класавым грамадстве — які не належыць да правячых колаў. Нізкае паходжанне.
6.Уст. Вельмі просты, не ўрачысты, не прыняты ў літаратуры (пра стыль мовы).
7. Невялікай вышыні (пра гукі, голас і пад.). Нізкі голас Васілісы гучыць мяккім пералівам.Васілевіч.Каля клуба, відаць, на ганку, нехта прайшоўся па нізкіх ладах баяна.Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
dla
1. для; дзеля;
przedział dla palących — купэ для курцоў;
dla wspólnej sprawy — дзеля агульнай справы;
dla przyjemności — дзеля задавальнення;
dla niepoznaki — каб не пазналі;
dla mnie jest to niezrozumiałe — гэта мне не зразумела;
był to dla niej wielki cios — гэта быў для яе страшны ўдар;
2. да;
szacunek dla starszych — павага да старэйшых
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)