*Жаме́ра, жоме́ра ’страва з цёртай бульбы’ (мазыр., З нар. сл., 163). Утворана, як і жамяра́1, з кораняжем‑ (гл. жа́мка) і суфікса ‑ер‑а са зборным значэннем.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́тырч, по́тарч ’стаўма, старчком’, ’тварам уніз’ (ТСБМ). Ад по- (< *ро) і тырча́ць (гл.), параўн. тырчма́, тарчма́, тырчко́м ’стаўма’, ’у вертыкальным становішчы’. Да гукапераймальнага кораня*tъrk‑ (Фасмер, 4, 83).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́ставар ’вакса’ (Касп.). Утварэнне ад кораняпрост‑ (гл. просты) і вар, якое, мусіць, як і ў рус.вар, мае тут значэнне ’шавецкая смала’. Просты, магчыма, меў значэнне ’самаробны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зяле́пуха ’недаспелы плод’, гродз. ’хваравіты чалавек’ (Сцяц.), мсцісл.зеляпу́ха ’недаспелы плод’ (Юрч.). Рус.дыял.зеле́пуха, зелёпуха, зелепу́ха, зеле́пу́х, зелепу́га, укр.зелепу́га, зелепу́ш ’тс’. Ад кораня*зелеп‑ з суф. ‑уха (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 71). Пра магчымае паходжанне кораня гл. зялепаць. Калі ён звязаны з фарбай — ад колеру плода, аднак нельга выключыць і сувязь з «гукавым» значэннем дзеяслова, калі ўлічыць, што ён азначае ў балт. і слав. гукі малых птушак, дзяцей, пра прадстаўленне аб няспеласці; параўн. зеляпан ’малы шчупак’. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Атразьні́ ’гатунак ботаў’ (Касп., ЭШ). Няясна. Націск не дае магчымасці параўнаць з рус.дыял.отрадный ’парадны’; магчыма, ад кораня*rez‑ (адразаць), але няма ні фармальнага, ні семантычнага падмацавання гэтаму.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Раскрышчэ́ння, роскрышчэ́нье ’скрыжаванне дарог’ (лун., Шатал.). Да крыж1 (гл.) з заканамернымі фанетычнымі зменамі на стыку марфем; параўн. аналагічныя, але з захаваннем этымалагічнага кораняраскрыжаванне, крыжавыя дарогі і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Самура́й ’гарэзлівае дзіця’, перан. ’насякомае’ (Мат. Гом.). Тыпалагічна хутчэй першасным значэннем будзе ’насякомае’, потым ’гарэзлівае дзіця’. Тады з ⁺са‑мур‑ай, да кораня‑мур‑, які ў мурашка, муравей (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
index
[ˈɪndeks]1.
n., pl. -dexes or -dices
1) і́ндэкс, пака́зьнік, паказа́льнік, сьпіс -у m.; пералі́к -у m
2) паказа́льнік -а m. (даро́гаў)
3) стрэ́лка f. (у прыла́дах)
4) Math. пака́зьнік -а m. (ступе́ні, ко́раня)
2.
v.t.
1) упі́сваць, запі́сваць, зано́сіць (у сьпіс)
2) рабі́ць індэ́кс, пералі́к
•
- the index finger
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Вы́кап ’полаз з выкапанага кораня’ (Шатал.). Рус.вы́коп ’дзеянне па дзеяслову выкопать’, польск.wykop ’выкопваннеі тое, што выкапана: роў, яма’, чэш.výkop, в.-луж.wukop ’тс’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выкапаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жгерну́ць ’куснуць, пекануць (пра ката)’ (КСТ). Параўн. укр.шкі́рити ’шчэрыць’. Відаць, экспрэсіўнае азванчэнне кораня*šker‑/*sker (> шчэрыць, гл.), магчыма, пад уздзеяннем жгаць (гл), да якога прыяднаўся суфікс аднакратнага дзеяння ‑ну‑.