святы́
1. héilig; перан тс hoch, erháben;
свята́я вада́ Wéihwasser n -s;
свята́я спра́ва éine erhábene Sáche;
святы́ абавя́зак héilige Pflicht;
у яго́ нічо́га няма́ свято́га nichts ist ihm héilig;
2. у знач наз м рэл Héilige (sub) m -n, -n;
святы́ ты́дзень царк Ósterwoche f -;
◊ свята́я святы́х das Állerheiligste (sub)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Калапні́ ’каноплі’ (Гарэц., Др.-Падб., Жд. 2; дзісн., дзярж., КЭС; мядз., полац., Нар. сл.; полац., Нар. лекс.; Рам., Чач.), колопня ’каноплі’ (Нас.). Гродз. калапні, мін. калапня (Кіс.). Метатэза ад каноплі, СРНГ адзначае колопня ’расліна Cannabis sativa’ са спасылкай на Аненкава і з паметай «заходняе». Жыздр., кастр. колопли ’тс’. Укр. зах.-укр. колопні посківні. Аднак, відаць, няма патрэбы дапускаць усх.-слав. паходжанне слова, паколькі рэгулярны характар працэсу хутчэй за ўсё незалежнае развіццё метатэзы ва ўсх.-слав. мовах. Гл. каноплі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наўда́ку ’наўрад, наўрад ці’ (Нас., Яруш., Растарг., Юрч.), ’наўрад, малаверагодна, на ўдачу’ (Гарэц., Бяльк.), наўдачу ’тс’ (Яруш., Нас.). Да удацца, удача (гл.), заканчэнне -/сі/, відаць, пад уплывам іншых прыслоўяў, дзе яно адлюстроўвае канчатак род.-месн. скл. назоўнікаў на -къ (гл. Карскі 2-3, 69), паколькі назоўнікаў тыпу *удак няма; няправільна збліжаецца з наўда ’карысць, маёмасць; асаблівасць, важнасць’ (гл.) на аснове значэння ’нічога асаблівага, нічога важнага’, перш за ўсё па лінгвагеаграфічных меркаваннях (параўн. Арашонкава і інш., БЛ, 3, 1973, 31).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гадаты́вус ’рэзанёр, гаварун’ (ужывалася пераважна шляхтай, Нас.). Запазычанне з польск. gadatywus ’тс’. Гэта апошняе ўтворана ў польск. мове на базе дзеяслова gadać ’балбатаць, гаварыць’ і суфіксальнай часткі ‑tywus (паводле лац. слоў на ‑t‑ivus). У польск. мове гэта спачатку, можа, жартоўнае ўтварэнне (параўн. яшчэ іншыя лацінізаваныя польскія ўтварэнні ад gadać — gadateusz, gadeus ’гаварун’). Але бел. гадатыўка ’гаваруха, гаварлівая (гаворыцца пераважна ў колах шляхты)’ (Нас.) ўтворана на беларускай глебе ад гадатывус (у польск. мове слова gadatywka няма, гл. SW).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Галяле́ць ’блішчаць (пра ваду на лугах і палях)’ (Янк. III). Няяснае слова. Магчыма, ёсць нейкая сувязь са слав. *galo ’прагаліна і да т. п.’, але такая этымалогія застаецца вельмі гіпатэтычнай (няма дадатковых даных), хоць з семантычнага боку яе можна прыняць (*galo ’прагаліна’ — ’прагаліна, голае месца’ > ’голае месца з вадой, што блішчыць’, нарэшце, самастойны дзеяслоў галяле́ць). Трэба звярнуць увагу на тое, што *galo ў некаторых мовах (дыялектах) значыць проста ’возера’ (напр., укр. га́ло; гл. яшчэ Талстой, Геогр., 104–109).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ку́цы 1 ’кароткі’ (ТСБМ, Нас., ТС, Касп., Бяльк.). Укр. куций, рус. куцый ’тс’. Надзейнай этымалогіі няма. Экспрэсіўны варыянт да *кусы (укр. кусий ’куцы’, балг. къс, серб.-харв. ку̑с, польск. kęsy, чэш. kusý, в.-луж. kuši, н.-луж. kušy ’тс’) (Бернекер, 601; Міклашыч, 128). Гэта версія даволі надзейная, бо дапамагае зразумець абмежаванае распаўсюджанне куцы і тое, што кусы і куцы знаходзяцца, за выключэннем укр. кусий, у дадатковай дыстрыбуцыі.
Ку́цы 2 ’чорт’ (Сержп. Грам.). Гл. куцы 1. Параўн. куртаты 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гало́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Самы важны, асноўны, найбольш істотны. Галоўны герой твора. □ Бязмежная адданасць справе і скромнасць шчырага працаўніка — вось дзве галоўныя рысы характару пагранічніка. Брыль. Бумажкоў, галоўны арганізатар атрада, быў і яго камандзірам. Чорны. // у знач. наз. гало́ўнае, ‑ага, н. Янка Купала перадаў галоўнае — сатырычна-маралістычны пафас байкі. Палітыка. // у знач. пабочн. Самае асноўнае, істотна важнае. Многа думаў.. Сцёпка, і надумаўся ён за навуку сур’ёзна ўзяцца. Але як? Часу няма і, самае галоўнае, — няма кніжак. Колас. // Цэнтральны, самы значны, самы вялікі (пра вуліцу, магістраль і пад.). Галоўная вуліца. □ Уздыхнуў паравоз парай і без гудкоў, без свісткоў выбраўся на галоўны пуць. Лынькоў.
2. Які ўзначальвае каго‑, што‑н., старшы па службе. Галоўны інжынер. Галоўны канструктар. Галоўны урач.
•••
Галоўная кватэра гл. кватэра.
Галоўная кніга гл. кніга.
Галоўны сказ гл. сказ.
Галоўны член сказа гл. член.
Галоўным чынам гл. чын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
причи́на прычы́на, -ны ж.;
причи́на порожда́ет сле́дствие прычы́на параджа́е вы́нік;
уважи́тельная причи́на ува́жлівая прычы́на;
по той причи́не па той прычы́не (з той прычы́ны);
не без причи́ны не без прычы́ны;
нет никако́й причи́ны няма́ нія́кай прычы́ны;
без вся́кой причи́ны без уся́кай прычы́ны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
слух м.
1. (чувство) слых, род. слы́ху м.;
2. (молва) чу́тка, -кі ж., пагало́ска, -кі ж., по́галаска, -кі ж.;
◊
ни слу́ху ни ду́ху ні слы́ху ні ды́ху, няма́ і по́чуту;
обрати́ться в слух ператвары́цца ў слых;
ра́довать (ласка́ть) слух ра́даваць слых;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сума́ уст. то́рба, -бы ж., ка́йстра, -ры ж.;
ходи́ть с сумо́й разг. хадзі́ць з то́рбай;
◊
сума́ перемётная паве́й-ве́цер, перабе́жчык;
от тюрьмы́ да от сумы́ не зарека́йся посл. ад астро́гу няма́ перасцяро́гу; хваро́бы бо́йся, астро́гу сцеражы́ся, а то́рбы не цура́йся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)