Verbum

Габары́т (БРС). Рус. габари́т, укр. габари́т. Запазычанне з франц. мовы gabarit. У гэтай форме слова вядома ў рус. мове ўжо з 1891 г. Гл. Шанскі, 1, Г, 4. Непасрэднай крыніцай запазычання для бел. слова з’яўляецца, відаць, рус. габарит.

Астрыжо́нак ’коратка астрыжаны хлопец ці дзяўчына’ (Сцяц.). Нармальнае для беларускай мовы ўтварэнне астры́жанак, Таму тут, відаць, асновай было слова астрыжо́ны, якое суадносіцца з дзеясловам астрыгчы, але, магчыма, было запазычана з польск. ostrzyżony (з узнаўленнем р на месцы ш).

Ашля́хціць ’пабіць, правучыць’ (Касп.). Відаць, утворана ад дзеяслова тыпу рус. шля́хтить, шляхтовать ’ацёсваць шляхтай (цяслярскай сякерай)’ (з н.-ням. slichten ’стругаць’, гл. Фасмер, 4, 457), польск. szlachtować ’біць, рэзаць жывёлу на мяса; забіваць’ ці непасрэдна з ням. schlachten.

Плац ₁ ’прысядзібны ўчастак’ (стаўб., Прышч.), ст.-бел. плацъ ’зямельны ўчастак у горадзе’ (з XVII ст.). Відаць, непасрэднае запазычанне з ням. Platz ’плошча’, гл. пляц.

Плац ₂ ’шоўк’ (Тураўшч. 1, 66). З польск. płócienko ’тс’, утворанае, як плат.

Прастра́нак ’адлегласць’ (Ян.). Да прасцерці (гл.); параўн. рус. простра́нный ад простереть, простру. Відаць, да прастора (гл.), параўн. прастранак міжда Лоева і Мохава (Ян.), якое да *prostornъ ’прасторнасць’. Аналагічныя ўтварэнні: укр. про́сторонь ’прастора’, польск. przestroń ’тс’. Параўн. старана (гл.).

Разво́й ’свабода, прастор’ (Сцяшк.), ст.-бел. развой ’разгляд, вырашэнне (справы)’ (Ст.-бел. лексікон); рус. дыял. разво́й ’размотка, раскручванне’, польск. rozwój ’развіццё’ і пад. Ад разві́ць (гл. развіцца), як разбой (гл.) ад разбіць; відаць самастойныя ўтварэнні ў славянскіх мовах.

Раскаве́зіць ’разбіць ды крыві’ (дзятл., Жыв. сл.), сюды ж, відаць, роскові́зыты: росковізыты губы ’распусціць губы’ (Клім.). Звязана з раскаве́сіць (гл.) з экспрэсным азванчэннем с → з і працягам семантыкі, які тлумачыцца праз магчымую рэдукцыю зафіксаванага значэння: ’разбіць ды крыві [губы]’.

Распа́зіць ’разабраць, разняць, ускрыць’ (чавус., Ласт.), роспазова́ць ’разняць, рассячы ці распілаваць калоду ўдоўж’ (ТС). Да паз (гл.), параўн. рус. пск., асташ. распази́ть ’разабраць, распластаць (рыбу)’, смал. ’падзяліць на часткі, палавіны’, што, відаць, сведчыць аб агульнай усходнеславянскай дыялектнай інавацыі.

Скру́тях, скру́тех ‘сукруціна, ва́да занадта моцна або няроўна спрадзенай пражы ў выглядзе перакручаных месц, а таксама вада палатна з такой пражы ў выглядзе няроўнасцей’ (Уладз.). Ад скруціць < круціць; першасная суфіксацыя, відаць, ‑ак, потым, як экспрэсіўнае, ‑ах. Гл. сукруціна.

Сці́хат ’страх’: аж сціхат глядзець (Марц.), сціхо́т ’страх, жах’ (навагр., Сцяшк. Сл.). Відаць, ад сціх ₁ з экспрэсіўным суфіксам ‑ат (‑от); да семантыкі параўн. вусціш ’цішыня’ і вусцішна ’жудасна, страшна’ (гл.), а таксама сціхата́, сціхо́цце ’цішыня’ (Сцяшк. Сл.).