Вяршо́к 1 ’верхняя частка чаго-небудзь’; ’вяршаліна’ (БРС, КТС; КЭС, лаг.); ’тое, чым накрываюць гаршчок’ (Інстр. I), укр., рус. вершок ’тс’, польск. wierszek, н.-луж., в.-луж. wjeršk, чэш. vršek, vršík, славац. vŕšok, славен. vršek, серб.-харв. вр̑шак, макед. вршка ’верхняя частка чаго-небудзь’, балг. връ́шка ’адрубленая вяршаліна сасны’, вършец ’верхняя частка чаго-небудзь’. Да верх (гл.). Утворана пры дапамозе дэмінутыўнага суф. ‑ок (< ‑ьkъ).

Вяршо́к 2 ’мера даўжыні ≈ 4,4 см’ (БРС, КТС, Касп., Бяльк., Сцяшк.), укр. вершок, рус. вершок, ст.-рус. вершок (з XVI ст.) ’тс’. Узыходзіць ад прасл. vьrx‑ьkъ ’верхняя частка чаго-небудзь, у прыватнасці верхняя частка ўказальнага пальца’ (Фасмер, 1, 302). Не пераконвае Праабражэнскі (1, 78), КЭСРЯ (77), Булахоўскі (Труды ИРЯ, 1, 151), якія развіццё семантыкі разглядаемай лексемы ўяўляюць наступным чынам: ’вяршыня’ → ’лішак, які з’яўляецца зверху пры насыпанні збожжа’ → ’мера даўжыні’. Бел. вяршок пранікла з рус. мовы (Шанскі, 1, В, 71).

Вяршо́к 3 ’верхні слой на адстоеным салодкім малацэ’ (Інстр. I, Шат.), выршо́к (драг., КЭС), укр. вершок ’тс’, рус. уладз., валаг., дан. вершок ’тс’. Усх.-слав. утварэнне. Да верх (гл.), вяршок 1 (гл.).

Вяршо́к 4 ’адтуліна, верхняе аконца пад столлю для выпуску чаду ў курных хатах, у лазнях’ (Нас., Серб., Інстр. I, КЭС, лаг.). Укр. чарніг. верх, рус. смал. вершок ’тс’, пск. вершнік ’невялікае ваконца ў лазні’. Бел. утварэнне. Да верх ’тс’ (гл.).

Вяршо́к 5 ’конусападобнае горла ці лаз у рыбацкіх пастках’ (Тарн.), ве́ршок (Крыв.). Рус. ленінгр. ве́ршник ’верх конусападобнай часткі невада’. Да верх (гл.). Сюды ж увершок, овершок (гл.).

Вяршо́к 6 ’першая маленькая булачка з хлебнага цеста, якую часцей за ўсё аддаюць скаціне’ (мазыр., Вешт.). Да верх, вяршок 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

над, нада предл.

1. с твор., в разн. знач. над, надо;

над ле́сам наві́сла хма́ра — над ле́сом нави́сла ту́ча;

пе́сня гучы́ць над во́зерам — пе́сня звучи́т над о́зером;

мець ула́ду над кім-не́будзь — име́ть власть над ке́м-л.;

нада мно́й — надо мно́й;

ду́маць над матэрыя́ламі для газе́ты — ду́мать над материа́лами для газе́ты;

працава́ць над сабо́й — рабо́тать над собо́й;

мець перава́гу над чым-не́будзь — име́ть преиму́щество над че́м-л.;

2. с твор. в сочет. с мест. усе́ указывает на высшее проявление свойств данного предмета;

маро́з над усі́мі мараза́мі — всем моро́зам моро́з

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

вы́расти сов., в разн. знач. вы́расці, мног. павыраста́ць;

вы́расти из пла́тья вы́расці з суке́нкі;

◊

вы́расти в чьи́х-л. глаза́х вы́расці ў чыі́х-не́будзь вача́х;

сло́вно (бу́дто, то́чно) из-под земли́ вы́расти як з-пад зямлі́ вы́расці.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ле́стный (одобрительный) пахва́льны; (приятный) прые́мны; (хороший) до́бры; (заманчивый) прыва́бны; (соблазнительный) спаку́слівы;

ле́стный о́тзыв пахва́льны во́дзыў;

ле́стные слова́ прые́мныя сло́вы;

быть ле́стного мне́ния о ко́м-ле́стный быць до́брай ду́мкі аб кім-не́будзь;

ле́стное предложе́ние прыва́бная (прые́мная) прапано́ва.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ра́мка в разн. знач. ра́мка, -кі ж.;

ра́мка для фотогра́фии ра́мка для фатагра́фіі;

обвести́ рису́нок ра́мкой абве́сці малю́нак ра́мкай;

ограни́чивать себя́ каки́ми-л. ра́мками абмяжо́ўваць сябе́ які́мі-не́будзь ра́мкамі;

вы́йти из ра́мок перен. вы́йсці з ра́мак;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

подозрева́ть несов.

1. падазрава́ць; (иметь подозрение) мець падазрэ́нне;

подозрева́ть кого́-л. в изме́не падазрава́ць каго́-не́будзь у здра́дзе;

2. (предполагать) меркава́ць; (допускать) дапуска́ць; (догадываться) здага́двацца; (думать) ду́маць;

подозрева́ю, что здесь оши́бка мярку́ю (ду́маю), што тут памы́лка;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ударе́ние ср., в разн. знач. на́ціск, -ку м.;

музыка́льное ударе́ние музыка́льны на́ціск;

логи́ческое ударе́ние лагі́чны на́ціск;

поста́вить ударе́ние паста́віць на́ціск;

де́лать ударе́ние на чём-л. рабі́ць на́ціск на чым-не́будзь;

говори́ть с ударе́нием гавары́ць з на́ціскам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Кант ’востры бераг, край, рабро чаго-небудзь’, ’аблямоўка’, ’кайма’ (ТСБМ, Клім., Сцяшк.; гродз., З нар. сл.), драг. кант, кантэ ’стрэлкі ў адпрасаваных штанах’ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). З польск. kant ’край, востры бераг’, якое з ням. Kante < ст.-франц. cant ’вугал’, < лац. canthus ’куток у воку’, ’вобад кола’ (Слаўскі, 2, 43–46; Фасмер, 2, 181).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Настрэ́нчыць ’настроіць (пастку)’ (Нас.), ’настроіць, падбухторыць, падгаварыць’ (ТС), ’нараіць’ (свісл., Сцяшк. Сл.; маст., Сл. ПЗБ), настрочыць ’падгаварыць’ (лід., Сцяшк. Сл.), укр. настренчити ’настроіць, узбудзіць’. Паводле Булыкі, ст.-бел. настренчити ’прапанаваць які-небудзь тавар’ (1692 г.) са ст.-польск. nastręczyć (Булыка, Лекс. запазыч., 83); адносна сучасных форм гл. Сл. ПЗБ, 184 (< польск. nastręczać ’рэкамендаваць’). Гл. страчыць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лупе́зца ’рабаўнік’ (Гарб.), ст.-бел. лупежца, лупезца ’асоба, якая гвалтам адбірае што-небудзь у вялікай колькасці’ (XVI ст.) запазычана са ст.-польск. łupieżca, łupiezca ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 21). Бел. словам было лупежнік (гл. лупе́ж), якое да прасл. lupežьnikъ (Слаўскі, 5, 338). Карскі (Труды, 205) залічае гэту лексему да паланізмаў у бел. мове — няма падстаў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)