Вы́кап ’полаз з выкапанага кораня’ (Шатал.). Рус.вы́коп ’дзеянне па дзеяслову выкопать’, польск.wykop ’выкопваннеі тое, што выкапана: роў, яма’, чэш.výkop, в.-луж.wukop ’тс’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выкапаць.
Ко́бка2 ’нізкая, прысадзістая, моцная дзяўчынка’ (Янк. III). Янкоўскі (55) параўноўвае з укр.кобка ’металічная каробка’ (параўн. ЕСУМ, 2, 477). Гл. кобка1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вунь, часц.
1.указ.Ужыв. для ўдакладнення месца ці месцазнаходжання каго-, чаго-н.
Вунь там, каля лесу.
А вунь, што гэта за дрэва?
2.вылуч. Вылучае або падкрэслівае значэнне таго ці іншага слова ў сказе.
Вунь нядаўна мы іх бачылі тут.
3.узмацн. У спалучэнні з займеннікамі ўказвае на меру або ступень якасці чаго-н.
Вунь колькі ягад вы набралі.
Вунь якая глыбокая яма.
4.у знач.прысл. У тым месцы, не тут.
Вунь відаць вёска.
◊
Вунь (яно) што або вунь (яно) як (разм.) — вокліч для выказвання здзіўлення або ўсведамлення.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
магі́ла, -ы, мн. -ы, -гі́л, ж.
1.Яма для пахавання памерлых, а таксама насып на месцы пахавання.
Засыпаць магілу.
2.у знач.вык. Аб чым-н. вельмі небяспечным: смерць (разм.).
За здраду — м.
3.перан., у знач.вык. Будзе захавана ў тайне.
Ведаць аднаму і — м.
◊
Адной нагой у магіле (стаяць) — быць блізкім да смерці.
Глядзець у магілу — дажываць свой век, быць блізкім да смерці.
Загнаць (увагнаць, звесці) у магілу — давесці да смерці.
|| памянш.магі́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж. (да 1 знач.).
|| прым.магі́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
М. камень.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Мяра́нка ’невялікая яма, запозненая вадой’ (лях., Сл. Брэс.). Да прасл.тегпа (укр.мерена, мерёнька ’жабіна ікра’), якое з уграфін. моў. Параўн. хантыйск. марэн, мансійск. ма°рнэ ’ікра’, ’жабіны малькі’ (ЕСУМ, 3, 440).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кага́т ’бурт’ (БРС, ТСБМ), ’яма для захавання бульбы’ (Бяльк.), ’доўгі, мелкі капец бульбы’ (кобр., Нар. сл.), ’стог’ (чач., Мат. Гом.), параўн. у Яшкіна, 83, ветк.кагацішча ’месца, дзе стаяла сцірта (кагат) сена’. Укр.міргар.кагат ’куча’, дан. ’куча рыбы, па-асабліваму складзеная і пакрытая чаротам’, палес.кагата ’яма для сховы бульбы зімой’, рус.смал.кагат ’конусападобная куча бульбы ў полі’. На думку Лучыца-Федарца, БЛ, 3, 1973, 57, кагат з’яўляецца іранізмам. Лінгвагеаграфія слова быццам не супраць гэтага, аднак існуюць пэўныя фармальныя і семантычныя цяжкасці. У якасці блізкіх да магчымай іранскай крыніцы Лучыц-Федарэц прыводзіць асец.къахт ’яма’, къахын ’выдзеўбаць’, kʼахуn : kʼaxt ’капаць’. Аднак, паводле Абаева, 1, 620, гэта слова з’яўляецца параўнальна рэдкім для асец. мовы прыкладам адназоўнікавага дзеяслова, ад kʼax ’нага’, першапачаткова такім чынам, ’капаць нагой’ (аб жывёлах), а само слова kʼax не іранскае, гл. Абаеў, 1, 619. Зразумела, што ненадзейнасць асецінскай паралелі вымушае яшчэ больш сумнявацца ў патэнцыяльнай іранскай крыніцы. Апрача гэтага, значэнне ’яма’, якое дазваляе меркаваць аб сувязі іран. і слав. слоў, нельга, безумоўна, лічыць першапачатковым для слав. лексем, тым больш што словы з такімі значэннямі суадносяцца геаграфічна і ўказваюць на другасны іх характар. Слова нагадвае вандроўны культурны тэрмін, аднак крыніца запазычання невядомая.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бут ’яма, траншэя з каменнем; каменны падмурак печы ў хаце’ (Яшкін). Параўн. рус.бут ’дробнае каменне, шчэбень’, бути́ть ’напаўняць яму цэментным растворам і шчэбнем’. Паходжанне слоў няяснае. Гл. Фасмер, 1, 252 (там некаторыя меркаванні).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сме́тнікм, сме́тніцаж Schúttabladeplatz m -es, -plätze; Müllabladeplatz m; Müllhaufen m -s, - (куча); Müllgrube f -, -n (яма); Gerümpelplatz m (для старых рэчаў);
вы́кінуць на сме́тнік auf den Müllhaufen wérfen* [ábladen*]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Са́жалка ’штучны вадаём’, ’садок для рыбы’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сцяшк., Яшк., Сл. ПЗБ, Др.-Падб., Янк., Выг., Клім., Інстр. 1), са́джалка ’тс’ (Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), са́жэлка ’тс’ (ТС), са́жаўка ’тс’ (Сцяшк. Сл., Скарбы, Сл. ПЗБ), ’старык ці прарытая вадой упадзіна; круглая яма’ (Яшк.), ’яма з вадой’ (Шат.). Рус.дыял.са́жалка, укр.са́жалка, са́жавка, польск.sadzawka ’тс’. Да сажаць, садзіць з суф. ‑алка, гл. Брукнер, 478. Для тлумачэння матывацыі Борысь, 537 прыводзіць прыклад з XVI ст.: “sadzawka… kędy ryby sadzają”. З бел. запазычаны літ.sazalka, sõziauka ’сажалка’ (Скарджус, LW 203; Фрэнкель, 1, 286).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вярцёбы мн. ’вір’ (гом., Мат. Гом.) — азванчэнне асновы па ўзору назоўнікаў з суф. ‑об‑а: карчоба, пашчоба і інш. (Сцяцко, Афікс. наз., 33–34). Да вярце́п. Параўн. таксама ўкр.вертьо́г ’ухаба, яма ў пяску, выбітая ветрам’.