1. Рухамі губ і языка ўцягваць у рот якую‑н. вадкасць праз вузкую адтуліну ў чым‑н., смактаць (у 1 знач.). Ссаць малако праз соску з бутэлькі.// Карміцца малаком маці, усмоктваючы яго з грудзей, вымя. Дзіця ссала прагна, круцячы ад асалоды і задавальнення галоўкай і тыцкаючыся носікам у цёплыя матчыны грудзі.Васілевіч.Пасля было ціха, мычала толькі і пляскала языком цяля — ссала.Пташнікаў.// Смактаць (у 4 знач.). Ссаць пустышку. Ссаць палец. □ У час зімовай спячкі мядзведзь падтрымлівае сваё існаванне тым, што ссе лапу.«Полымя».//Разм. Курыць папяросу, люльку і пад. [Андрэй Руды] ссаў свае далікатныя папяросы-люлечкі, пускаў ноздрамі далікатныя струменьчыкі дыму.Мележ.
2.безас. Пра тупы, ныючы боль у жываце (ад голаду, хваробы і пад.). Ссе пад лыжачкай. □ [Ігналю] робіцца моташна і нешта ссе ў грудзях.Бядуля.
•••
Ссаць кроў — тое, што і піць кроў (гл. піць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
backward
[ˈbækwərd]1.
adv.
уза́д; наза́д; за́дам
to look backward — азіра́цца наза́д
to walk backward — ісьці́ за́дам
to read backward — чыта́ць наадваро́т
2.
adj.
1) зьве́рнуты наза́д
2) у адваро́тным кіру́нку
a backward process — адваро́тны працэ́с
3) паваро́тны
a backward movement — рух у адваро́тным кіру́нку
4) тупы́, адста́лы
5) запо́зьнены, прыпо́зьнены
6) нясьме́лы, сарамлі́вы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
лоб, лба (ілба); мн. лбы (ілбы), ‑оў; м.
Верхняя надвочная частка твару чалавека ці галавы жывёліны. Палкоўнік сядзеў на канапе і выціраў спацелы лоб.Лынькоў.На Максімаў лоб звісалі пасмачкі белых кучаравых валасоў.Асіпенка.
•••
Адкрыты лоб — высокі і круты лоб.
Аж вочы на лоб вылазяць (лезуць); вочы на лоб палезлігл. вока.
Браць (узяць) у лобгл. браць.
Забрыць лобгл. забрыць.
Запісаць на лбегл. запісаць 1.
З-пад ілба — сярдзіта і недаверліва (глядзець, глянуць).
Ілбом сцяны не праб’ешгл. прабіць.
Лоб у лоб — насустрач адзін аднаму (ісці, сыходзіцца і пад.); тварам у твар. А цяпер трэба ўжо выступаць супроць ворага лоб у лоб.Пестрак.
Медны лоб (пагард.) — вельмі ўпарты, тупы чалавек.
На лбе напісанаўкагогл. напісаны.
Падставіць (свой) лобгл. падставіць.
Пусціць (сабе) кулю ў лобгл. пусціць.
У лоб — а) у вайсковай справе — з фронту, франтальным ударам. З атакі ў лоб нічога не выйшла.Гурскі; б) у марской справе — насустрач руху судна; в) залішне прамалінейна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчымлі́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які выклікае раздражненне, боль; рэзкі. Пад раніцу .. сюды, у расчынены кароўнік, плывуць нейкія шчымлівыя пахі.Кухараў.
2.Тупы, ныючы (пра боль). Потым .. [Карызна] падсеў да стала і, падпёршы рукамі галаву, доўга сядзеў у мёртвай нерухомасці, слухаючы шчымлівы боль свайго сэрца.Зарэцкі.Петрык да шчымлівага, салодкага болю ў грудзях любіць усіх гэтых людзей.Місько.
3. Моцны, неадольны, які хвалюе, узбуджае. Было шчымлівае жаданне і лесам прайсці вось так, без дарог, напрасткі.Кірэйчык.Янак яшчэ мацней адчуў шчымлівую радасць, якую нясе гэтая навальніца, гэты дождж, і зноў прыхінуў да сябе Алёну.Лупсякоў.//узнач.наз.шчымлі́вае, ‑ага, н. Тое, што хвалюе, узбуджае, выклікае розныя пачуцці, перажыванні. Напамінак пра Веру ўскалыхнуў даўняе, шчымлівае.Кудравец.
4. Які выклікае цяжкае пачуццё, прыгнечанасць, тугу і пад. Гэта было прыемна, вельмі прыемна, але сэрца пяклі шчымлівыя думкі пра Людмілу.Радкевіч.Прыгнятала прымусовая бяздзейнасць, шчымлівая туга.Машара.Стоячы сярод двара, Форстэр прыгадаў ночы ў сябе на радзіме, у роднай вёсцы, і шчымлівы, адвечны, як сусвет, сум агарнуў яго.Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паха́бны ’непрыстойны, бессаромны’ (ТСБМ). З і рус.поха́бный ’тс’, пск., цвяр. ’дрэнны, мізэрны’ (параўн. рус.ха́бить, рус.-ц.-слав.хабити, укр.оха́бити ’жаваць’, ц.-слав.похабъ ’вар’ят, дзікі’, польск.chaba ’кляча’, chaby ’косці, што вытыркаюцца з-пад скуры’, чэш.ochabiti ’знясіліць’, ochabnouti ’зрабіцца вялым’, паўд.-чэш.vochabnout ’змізарнець’, мар.ochápalý ’хворы’, ’напалоханы’, чэш. і славац.chabý ’вялы, млявы’, ’малы’, ’баязлівы’, славен.hábiti, серб.-харв.ха̏бити ’пашкоджваць, зношваць’, балг.хабя, изхабя ’псую’, ц.-слав.охабьнъ ’кепскі’. Прасл.xabъ, роднаснае да ст.-грэч.κωφός ’млявы, бездапаможны, нямоцны (пра стралу кепскага стралка)’, ’бязгучны, тупы на слых’ > ’глухі’, ’упалы духам’ > ’неразважлівы’, да літ.kàpti ’рабіцца млявым’ < і.-е.*kōphos (Махэк₂, 194–195), у якім k > x, а ‑b‑ з семантычна блізкага slabъ ’слабы’. Пры гэтым ён указвае на нерэгулярнае і.-е.*ph. Младэнаў (664) і Петарсан (KZ, 47, 286) таксама звязваюць іх з і.-е. адпаведнікамі, якія абазначаюць цялесную слабасць: лац.hebes, арм.xul ’глухі’, але рэканструююць і.-е.*khābh‑/*qhōbl‑ ’знямоглы, абыякавы’.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дурны́, ‑а́я, ‑о́е.
1. Разумова абмежаваны, тупы; неразумны. Дурная галава. □ Жылі тры браты: два разумныя, а трэці — дурны.Якімовіч.// Наіўны, неспрактыкаваны, нездагадлівы. Лявон важна сказаў: — Дурныя вы, могілкі — самае бяспечнае месца.Асіпенка.// Які выражае разумовую абмежаванасць, сведчыць аб дурасці. — Калі сустрэнеш папа на дарозе — не к дабру, — кажуць людзі. Міхалка плюе, нібы верыць у гэты дурны забабон.Бядуля.// Выпадковы, беспадстаўны. Дурны смех.
2.узнач.наз.дурны́, ‑о́га, м. Тое, што і дурань. Дурному закон не пісан.Прыказка.
3. Варты асуджэння; дрэнны, непрыемны. [Караневіч:] Была адна дурная гісторыя, пра якую мне не хочацца гаварыць.Крапіва.— Я гэта табе кажу для таго, каб ты зразумела мяне і не дакарала за мой дурны і недаравальны ўчынак.Лобан./узнач.наз.дурно́е, ‑о́га, н.Дурное лезе ў галаву.
4. Цяжкі, благі. Нешта садніла сэрца ў Ганны, настрой дурны навяваўся на яе.Нікановіч.
•••
Дурны як бот; дурны як баран — пра разумова адсталага чалавека.
Дурным голасамгл. голас.
З дурнога розумугл. розум.
Няма дурных!гл. няма.
Як на маю дурную галаву (мой дурны розум)гл. галава.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
During the hot days we ached to go swimming — Гара́чымі дня́мі нам мо́цна хаце́лася ісьці́ пла́ваць
She aches for home — Яна́ мо́цна суму́е па ха́це
•
- aches and pains
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
*Ка́дзіца, ка́дыца ’калодка ў коле ад воза’ (пін., Нар. лекс.). Рус.ярасл. (з інш. суфіксацыяй) кадка ’патоўшчаны канец цапільна, у якім замацоўваецца раменьчык’, ’драўлянае цапільна, у якім замацоўваецца раменьчык’, ’драўлянае цапільна з патоўшчаным верхнім канцом’, ’біла ў цэпа’, кадочка ’тс’ і ’адтуліна ў патоўшчаным канцы цапільна, у якім замацоўваецца раменьчык’, ’біла цэпа’, кадулька, кадушка і да т. п. Іншыя вытворныя (на ўласна бел. тэрыторыі) ад *kadь таксама з пераносным значэннем: кадка ’тупы канец яйка’ (Нас.), зах.-бран.кадка ’дно бутэлькі’. Адсутнасць фармальных і семантычных аналагаў вымушае кваліфікаваць пін.кадыца як вузкарэгіянальнае ўтварэнне: адсутнасць на палескай і наогул на большай частцы бел. тэрыторыі формы кадзіца не дазваляе ўключыць бел. слова (Трубачоў, Эт. сл., 9, 109) у артыкул *kadica (вытворнае ад *kadь памянш. суфіксам ‑ica). Зафіксаванае Цыхуном (З нар. сл., 191) на той жа тэрыторыі кадушка ’кадаўб’ і ’маленькая цыліндрычная каробачка, зробленая з бярозавай ці вішневай кары з накрыўкай’ сведчыць аб наяўнасці іншай магчымай словаўтваральнай асновы (фармальна супадаючай з кадзь). Звяртае на сябе ўвагу ўкр.дыял.колодиця ’калодка ў коле ад воза’, палес.колодиця ’тс’, якое і словаўтваральна і тыпалагічна адпавядае бел. слову.