Verbum

Раскірэ́ка (раскире́ка) ’крываногі’ (Нас., Касп., ТСБМ), раскіра́ка (рыськіра́ка) ’тс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ). Дыялектна абмежаваны фаналагічны карэлят, магчыма, пад балтыйскім уплывам, параўн. раскірэ́йда ’тс’ (Варл.), да раскара́ка (гл.). Дэвербатыў ад раскірэ́чыць ’шырока расставіць ногі’ (Нас.), раскіра́чыцца ’тс’ (Ян.) і пад.

Ры́тка ’выдумшчык, махляр’ (Сцяшк. Сл.). Магчыма, звязана з польск. rytka, retka ’дэталь ткацкага станка для навівання пражы на навой’, якое з ням. Retkamm. Наўрад ці можна збліжаць з серб.-харв. ри̏та ’лахман’, ’галадранец’, ’абарванец’, не гледзячы на фармальнае падабенства.

Суме́цца ’збянтэжыцца, разгубіцца’ (ТСБМ), ’занудзіцца, засумаваць, замаркоціцца’, ’спалохацца, разгубіцца’ (глыб., пух., лях., Сл. ПЗБ), ’спахапіцца крыху, спалохацца’ (Варл.), сюды ж, відаць, балг. дыял. сумеіа́ ме ’непрыемна мне, гідка мне’. Зыходнае, магчыма, прасл. *sъ‑uměti sę, гл. і наступнае слова.

Сі́дка ‘гонка, выганка’ (бык., Яшк. Мясц.: сидка смолы и дегтю). Няясна. Магчыма, да сядзе́ць (гл.), што звязана з доўгім працэсам выганкі, тады з рус. си́дка ‘сядзенне’, паколькі зыходная форма з пачатковым сі‑, параўн. рус. сидеть, нехарактэрна для беларускай мовы.

Таратэ́нты ’розныя асабістыя, уласныя справы’ (Нас.). Відаць, эўфемізм, аформлены экспрэсіўным суф. ‑энты на польскі лад, зыходнае, магчыма, *таратуты ад гукапераймання, параўн. укр. тарату́та ’выклічнік, што перадае стук пры таўчэнні ў ступе’, параўн. ЕСУМ, 5, 521. Параўн. таксама тарэмтанды, гл.

Тэндэ́нцыя ‘напрамак развіцця, накіраванасць’ (ТСБМ, Пятр.), ‘імкненне, нахіл’ (Некр. і Байк.). Еўрапеізм, з лац. tendēns ‘накіраванасць’ праз ням. Tendenz або франц. tendense ‘тс’. Магчыма, у беларускую прыйшло праз рускую, дзе адаптаванае з XIII ст. тенде́нция ‘тс’ (Арол, 4, 60).

Іды́лія. Запазычанне з грэч. εἰδύλλιον ’карцінка’ (ад εἶδος ’вобраз’) праз польск. idylla. Для рус., дзе ў пачатку XVIII ст. идиллия і идилля, таксама магчыма польск. пасрэдніцтва (Віржакова. Очерки, 362; Шанскі, 2, I, 13). Форма на ‑ія пад рус. уплывам.

Абро́вак ’бок дарогі’ (Сцяшк. МГ) да брыво (прасл. brъvь). Назва brъvь у шэрагу моў пераносіцца на паняцце ’край (дарогі)’, пачатковае а‑, відаць, старажытнага паходжання: параўн. славац. obrv, серб.-харв. о̏брва ’мяжа’, славен. obrv. Суфіксацыя, магчыма, гаворыць пра заходнеславянскі (польскі) уплыў.

Адва́хта ’гаўптвахта’ (Гарэц., Др.-Падб.). Няясна. Магчыма, першая частка слова гауптвахта (< ням. Hauptwachte) дээтымалагізавана (фанетычна: aupt > aut > ad). Элемент ад‑ на месцы гаупт сведчыць аб тым, што агульная семантыка слова ўспрымалася як назва працэсу (ад‑вахта < *ад‑вахтаваць, адбыць вахту).

Апруцяне́ць ’адубець, скарчанець’ (БРС), ’здохнуць, памерці’ (Янк. Мат., Інстр. III), апруця́ць, апруцяне́ць (Янк. Мат.). Выключна беларускае. Утворана па прэфіксальна-суфіксальнай мадэлі ад прыметніка са значэннем ’стаць такім (цвёрдым), як прут’, параўн. адубець, акалець; ледзянець, дзеравянець. Магчыма, эвфемістычная метатэза з атрупянець.