эўфані́чны, ‑ая, ‑ае.
Звязаны з эўфаніяй, заснаваны на прымяненні эўфаніі. Як у музычным творы чаргаванне аднатыпных гукаў творыць мелодыю, так і тут, у вершы, умелая інструментоўка не толькі памагае вобразнай канкрэтызацыі, але і стварае стойкую танальнасць, эўфанічную выразнасць мовы — тое, што характарызуе твор з боку яго музычнасці. «Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Качэ́ўе ’стаянка качэўнікаў, а таксама мясцовасць, на якой качуюць’, качэўнікі ’народ, племя, якія вядуць качавы спосаб жыцця’, качавы́ ’які не мае аселасці; вандроўны’, ’звязаны з частай пераменай месца жыхарства’ (ТСБМ); качава́ць ’весці неаселы спосаб жыцця’. Ужо ў ст.-рус. мове было слова кочевати. Гэта запазычанне з цюрк. моў. Параўн. уйг., чагат. köč ’паездка, падарожжа, перасяленне’, köčmäk ’качаваць’. Гл. Фасмер, 2, 357. Корань köč‑ ’качаваць’ сустракаецца ў многіх цюрк. мовах. Параўн. яшчэ Шанскі, 2, К, 362.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пачы́вішча ’спакой, адпачынак (ад чаго-, каго-н.)’ (Нас.), серб.-харв. почивалиште ’месца адпачынку’, ’месца спачыну’. Да адпачываць (гл.) < прасл. роШі, ітэратыў počivati (параўн. укр. спочивати ’спать’, рус. почивать, польск. od- poczywac, н.-луж. wótpocywaś, в.-луж. wotpoćować, чэш. od- počinouti, славац. odpočinui’, славен. počiti, серб.-харв. по́чи‑ нути, макед. почива, балг. почивам (си), ст.-слав. почити), якія звязаны чаргаваннем з pokojь > naKoū (гл.). Аб суфіксе ‑ішч‑а гл. Сцяцко, Афікс. наз., 45–46.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рас ’нераст у рыбы’ (нясвіж., ЛА, 1), таксама звязаны з ім (і, што паказальна, зафіксаваны там жа) дзеяслоў расу́е ’рыба нерастуе’, пры якім прывабна, але наўрад ці магчыма актуалізаваць інфінітыўную форму накшталт *расава́ць. Аддалены вынік словаўтваральна-семантычнага пераасэнсавання лексемы не́рас (< не́раст, гл.), якая магла ўспрыняцца як адмоўная форма рас і, такім чынам, дээтымалагізавацца. У сувязі з гэтым на карце № 327 (ЛА, 1) звяртае на сябе ўвагу заходняя мікраізаглоса субстантыўных і дзеяслоўных форм без фінальнага ‑т.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тэхні́чны
(гр. technikos = майстэрскі)
1) звязаны з тэхнікай, яе пашырэннем, вывучэннем і навуковай распрацоўкай (напр. т. прагрэс, т-ыя навукі);
2) звязаны з абслугоўваннем і выкарыстаннем тэхнікі (напр. т-ыя навыкі);
3) які падлягае прамысловай апрацоўцы, выкарыстанню (напр. т-ыя культуры, т-ая вада);
4) які выконвае дапаможныя работы (напр. т. сакратар);
5) які вылучаецца высокім майстэрствам (напр. т. баксёр).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
матэрыя́льны
(лац. materialis = прадметны)
1) рэчыўны, рэальны, які існуе незалежна ад нашай свядомасці (напр. м. свет);
2) звязаны з маёмасцю, сродкамі для існавання (напр. м-ая зацікаўленасць).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
нестраявы́ 1, ‑ая, ‑ое.
1. Звязаны з нясеннем ваеннай службы не ў страі. Нестраявая часць. □ Было відно, што падпалкоўнік нестраявы камандзір і не свой чалавек тут, а госць. Шамякін.
2. у знач. наз. нестраявы́, ‑ога, м. Тое, што і нестраявік.
нестраявы́ 2, ‑ая, ‑ое.
У выразе: нестраявы лес гл. лес.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
небяспе́чны, ‑ая, ‑ае.
Які пагражае небяспекай, можа прычыніць няшчасце, зло, шкоду. Становішча для рэспублікі стваралася небяспечнае, прыходзілася прымаць надзвычайныя меры. Колас. [Крушынскі:] — Я занядужаў яшчэ раней за вас і мая хвароба больш небяспечная за вашу. Бядуля. // Звязаны з небяспекай, рызыкай. Саша ахвотна згадзілася ехаць у горад, хоць ведала, што паездка небяспечная. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асе́нні, ‑яя, ‑яе.
Які мае адносіны да восені; звязаны з восенню, які адбываецца восенню; восеньскі. Асенняе раўнадзенства. Асеннія месяцы. □ У Заборцах было некалькі хат, больш прасторных і светлых, дзе ў доўгія асеннія вечары збіралася моладзь. Колас. Золь асенняя, туман. Шэпчуць жоўклыя лісты. Ноч — сяброўка партызан, Друг іх верны — лес густы. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
душэ́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да душы (у 1 знач.); звязаны з унутраным, псіхічным станам чалавека. Душэўны ўздым, Душэўная трывога. Душэўны свет. Душэўная раўнавага. □ Цішыня і душэўны неспакой пацягнулі .. [Лемяшэвіча] ў поле, можа, гэтак жа, як Наталлю Пятроўну. Шамякін.
2. Шчыры, сардэчны. Душэўныя адносіны. □ [Мелех:] Сярго — душэўны, шчыры чалавек. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)