Віта́ць, віта́ю (БРС, Нас., Бяльк., Шат., Грыг., Гарэц., Мядзв.). Рус. вита́ть ’віншаваць; лунаць’, укр. віта́ти ’віншаваць; прымаць гасцей; заходзіць’, ст.-слав. витати ’жыць, знаходзіцца’, польск. witać, чэш. vítati, славац. s(vítať), в.-луж. witać, н.-луж. witaś ’віншаваць’. Сюды ж польск. zawitać і чэш. zavítati ’зайсці’, якое Махэк₂ (692) беспадстаўна аддзяляе ад vítati ’віншаваць’. Да гэтага ж дзеяслова рус. обита́ть, ст.-слав. обитати (< *обвитати, Фасмер, 3, 101). Слова роднаснае літ. vietà ’месца’, лат. vìeta ’тс’, pavietât ’мець жыллё’ (Праабражэнскі, 1, 85; Брукнер, 625; Фасмер, 1, 321). Першапачатковае значэнне ’жыць, знаходзіцца’, пазней на яго аснове развілося значэнне ’гасціць, знаходзіць прытулак’ і потым ’гасцінна сустракаць, віншаваць’, магчыма, пад уплывам віншавальнай формы *vitajь ’будзь з намі, застанься ў нас’ (Рудніцкі, 1, 400; Шанскі, 1, В, 109). Літ. vitóti ’віншаваць, прымаць гасцей’ з польск. (Скарджус, Slav., 239).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жаўла́ць ’крычаць’ (Мат. Гом.), жаўні́ць ’паўтараць адно і тое’ (Касп.), жаўрі͡ети ’размаўляць, жартаваць’ (Бес.). Рус. перм., ярасл. жа́вля́ть ’жаваць, чаўкаць’, валаг. желва́чить бурчаць, лаяцца, прасіць’, наўг., алан., тамб., смал., валаг. желнить ’ціха, доўга гаварыць’, балг. дыял. жавре се, жевря се ’крыўляцца пры гаварэнні’, джевря(м) се ’скардзіцца’, чэш. želovati. У бел. гаворках прадстаўлены тры тыпы падаўжэння (‑l‑, ‑n‑, ‑r‑) і.-е. кораня *gōu‑, *gou̯‑, *gū‑ ’крычаць, клікаць’, адлюстраванага ў говар, гаварыць, гутарыць (гл.); пры чаргаванні галоснага о — е вынікаюць формы тыпу *geur‑, *geuər‑, адкуль журыцца (гл.), жаўрэць, а з іншымі падаўжэннямі жаўлаць, жаўніць. Параўн. яшчэ гом. жаўна ’крыклівае дзіця’. Гл. жаўна. Краўчук, Зб. Крапіве, 195–196; Супрун, Бюлетин за съпост. изследв., 1976, 5, 76. Іначай, як гукапераймальнае, тлумачыць балг. формы БЕР (t, 529), што мала верагодна, калі мець на ўвазе не ўлічаныя там паралелі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Недацёпа асудж. ’дурны чалавек’ (міёр., З нар. сл.), недоцёпа экспр. Здагадлівы чалавек’ (ТС), укр. недотепа ’няздольны, няўмелы чалавек’, рус. недотёпа ’няўклюда’ і ’памылка пры тканні — прапушчаная ці выцягнутая нітка ў аснове’ (пск., СРНГ). З неда- ’недастаткова’ і цепсці ’біць, трапаць’ або цяпаць ’стукаць’, якія ў экспрэсіўным ужыванні могуць мець і іншыя пераносныя значэнні, у тым ліку ’разумець, цяміць, кеміць’, параўн. укр. дотеп ’досціп’, дотёпний ’дасціпны’; калі дапусціць наяўнасць падобнага, незафіксаванага ў беларускай мове слова, то з не і *дацёпа ці *дацяпа, параўн. расцяпа ’разява’; рус. недотяпа ’няўмека’; ткацкі тэрмін у рускай мове сведчыць аб магчымай крыніцы слова ў сферы тэрміналогіі з пераходам канкрэтнага значэння ў экспрэсіўнае, што здараецца вельмі часта, тады развіццё значэння ад ’недастаткова выцягнуты’, ’нестаранна зроблены’ (параўн. цёпкаць ’выцягваць ніткі з тканіны’) да ’няўклюдны’ і ’дурны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паня́так м кніжн, паня́цце н
1. Begríff m -(e)s, -e;
агу́льнае паня́цце állgeméiner Begríff;
2. (уяўленне пра што-н, веданне чаго-н) Begríff m -(e)s, -e, Vórstellung f -, -en;
атрыма́ць паня́цце éinen Begríff bekómmen* (пра што-н von D);
не мець паня́цця kéinen Begríff [kéine Vórstellung] háben (пра што-н von D)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
pertain
[pərˈteɪn]
v.
1) нале́жаць да чаго́, быць далу́чаным да чаго́
We own the house and the land pertaining to it — Мы ма́ем дом і зямлю́, што да яго́ нале́жыць
2) мець дачыне́ньне да чаго́
pertaining to school — які́ ма́е дачыне́ньне да шко́лы
3) быць адпаве́дным чаму́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
prefer
[prɪˈfɜ:r]
v., -rr -
1) аддава́ць перава́гу; мець за ле́пшае
2) рабі́ць хо́даньне, падава́ць ска́ргу
to prefer a claim to property — заяві́ць прэтэ́нзію на ўла́снасьць
3) наклада́ць (штраф)
to prefer charges of speeding — накла́сьці штраф за празьме́рна ху́ткую язду́
4) павыша́ць (ра́нгам), прасо́ўваць (-ца) напе́рад (на слу́жбе)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
tend
I [tend]
v.i.
1) мець тэндэ́нцыі, схіля́цца
2) кірава́цца, падава́цца
The coastline tends to the south — Лі́нія ўзьбярэ́жжа тут кіру́ецца напаўдня́
II [tend]
v.t.
1) дагляда́ць; па́сьвіць
He tends shop for his father — Ён дагляда́е майстэ́рню ба́цькі
A shepherd tends his flock — Пасту́х па́сьвіць свой ста́так
2) абслуго́ўваць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
плечо́ в разн. знач. плячо́, -ча́ ср.;
перело́м плеча́ перало́м пляча́;
пра́вое (ле́вое) плечо́ вперёд! воен. пра́вае (ле́вае) плячо́ напе́рад!;
на плечо́! воен. на плячо́!;
плечо́ коромы́сла плячо́ каро́мысла;
◊
на плеча́х проти́вника воен. на пляча́х праці́ўніка;
плечо́м к плечу́ плячо́ ў плячо́;
по плечу́ пад сі́лу, па сі́ле;
не по плечу́ не пад сі́лу;
име́ть го́лову на плеча́х мець галаву́ на пляча́х;
име́ть за плеча́ми мець за пляча́мі;
пожима́ть плеча́ми паціска́ць пляча́мі;
руби́ть с плеча́ сячы́ з-за пляча́;
с плеч доло́й! з плячэ́й дало́ў!;
гора́ с плеч гара́ з плячэ́й;
вы́нести на свои́х плеча́х вы́несці на сваі́х пляча́х;
взвали́ть на пле́чи узвалі́ць на пле́чы;
лежа́ть на плеча́х ляжа́ць на пляча́х.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
вяза́ць, вяжу, вяжаш, вяжа; заг. вяжы; незак.
1. што. Цесна злучаць, абвіваючы чым‑н., звязваць. Вязаць снапы. Вязаць плыты. □ Чакаючы змроку, каб непрыкметна перабегчы ў вёску, Грышка нарэзаў бярозавых дубцоў і пачаў вязаць венік. Чарот.
2. каго-што. Звязваць рукі, ногі, пазбаўляючы магчымасці рухацца. — Ну, хлопцы, вяжы.. [бандытаў], бяры! Хутчэй, не драмаць. Колас. Вяжы яму рукі папружкаю! — крыкнуў стары Юзіку. Чорны. // перан. Не даваць волі, перашкаджаць каму‑н. рабіць што‑н. [Дзеда] не вяжуць, як другога, Застылай мудрасці гужы. Колас.
3. што і без дап. Плесці кручком, пруткамі і пад. Вязаць рукавіцы, карункі.
4. Быць вязкім, мець уласцівасць сцягваць. // безас. Сцягваць (пра адчуванне сцягвання ад якога‑н. рэчыва). У роце вяжа.
5. Валодаць уласцівасцю змацоўваць цвёрдыя рэчывы.
•••
Лыка не вяжа — пра п’янага, які ледзь можа гаварыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
доўг, ‑у, М доўгу і даўгу, м.
1. Тое, што і абавязак. Грамадзянскі доўг. □ Верныя даўгу свайму, Сябры, ідучы на заданне, Здубелыя рукі яму [кастру] Працягвалі на развітанне. Кляўко. — Перадай, Як нашыя спытаюць, Скажы ім — доўг байца Я выканаў, хай знаюць, Як трэба, да канца. Куляшоў.
2. мн. даўгі, ‑оў. Тое, што ўзята ў пазыку, пазычана (пераважна грошы). Вярнуць доўг. Вялікі доўг. Разлічыцца з даўгамі.
3. мн. даўгі, ‑оў. Запазычанасць па абавязковых плацяжах. Даўгі па падатку.
•••
Аддаць свой (апошні) доўг гл. аддаць.
Залезці (улезці) у даўгі (у доўг) гл. залезці.
Не вылазіць з даўгоў гл. вылазіць.
Не застацца ў даўгу гл. застацца.
У даўгах па вушы — мець многа даўгоў.
У даўгу перад кім — быць абавязаным каму‑н.
У доўг — з умовай звароту.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)