Па́ска 1 ’Вялікдзень’, ’велікодная булка, святочны пірог’ (Мат. Гом., Сл. Брэс., Ян., ТС). Да па́сха (гл.).
Па́ска 2 ’пасьба’ (круп., Сл. ПЗБ). Да па́сці (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 47.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́хад, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. выйсці (у 1, 2, 3 і 7 знач.).
2. Месца, праз якое выходзяць. Сонца блізка стаіць да захаду, і выхад на веранду ўвесь заліты чырвонымі водсветамі. Чорны. Нара мае два выхады: адзін наверх, а другі пад ваду. Маўр.
3. перан. Спосаб выйсця; з якога‑н. становішча. [Алешын:] — Адзіны выхад: ноччу прарвацца Любой цаною да сваіх. Бачыла.
4. Колькасць вырабленага прадукту. Выхад круп першым гатункам.
•••
Ведаць усе хады і выхады гл. ведаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Няве́га ’няветлівы чалавек’ (круп., Макар.). Зыходнай магла быць форма тыпу рус. невежа ’цёмны, неадукаваны чалавек’ (< *ne‑vedja, гл. ведаць), тады канец слова перароблены ў выніку экспрэсіўнай дэпалаталізацыі з мэтай «агрублення», параўн. Сярога і Сярожа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляжойка ’прыстасаванне з вяровак для ўзнімання на дрэва’ (круп., Сл. ПЗБ). Да ле́зці (гл.). Праблематычным з’яўляецца ‑ж‑ замест ‑з‑ (параўн. іншыя назвы гэтай рэаліі — лязіва, лазіва, лазня) і незвычайны вакалізм суфікса ‑ойк‑а (балтыйскі ўплыў?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плісні́к ’плюшчай галінасты, Sparganium ramosum Huds.’ (Шат.; барый., круп., Сл. ПЗБ), плісняк ’асака, Carex L.’ (б.-каш., Мат. Гом.). Да плюшнік (гл.). Параўн. іншыя дыял. назвы расліны плвенік, плісняк, плюха, плюшнік, плюшчай, плюшчэўнік (JJA, 1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кру́пы (род. круп) ед. нет, в разн. знач. крупа́ ж.;
ры́савыя к. — ри́совая крупа́;
ве́цер біў у во́кны ле-дзяны́мі ~памі — ве́тер бил в о́кна ледяно́й крупо́й;
◊ надзьму́цца як мыш на кру́пы — наду́ться как мышь на крупу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
натаўчы́, ‑таўку, ‑таўчэш, ‑таўчэ; ‑таўчом, ‑таўчаце; пр. натоўк, ‑таўкла, ‑ло; зак.
1. чаго. Стаўчы якую‑н. колькасць. Натаўчы солі. // Размяць, намяць. Натаўчы бульбы.
2. чаго. Збіць таўкачом скурку з зерня ў працэсе вырабу круп. Натаўчы проса.
3. чаго. Разм. Разбіць шмат чаго‑н. Натаўчы бутэлек.
4. каго-што, у што, каму. Разм. Набіць, збіць; надаваць. На Язэпа пазіралі, як на нейкага казачнага героя,.. які не пабаяўся старшыню натаўчы. Чарот. [Яўген:] — Нікуды я не пайду, пакуль морды яму не натоўпу як след. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перла (пэрла) ’панцак’ (глыб., ЛА, 4). З пе́рл(а) ’жэмчуг’ у выніку пераносу значэння паводле падабенства колерам ячных круп з жэмчугам. Параўн. рус. перлавая крупа > перловка ’тс’, перловый цвет ’жамчужны, белы, з шызым адценнем’ (Даль, 3, 101).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скла́пка ‘стрэмка’ (круп., Жыв. сл.). Відаць, да скабка 1 (гл.) пад уплывам склобка ‘скобля’ (гл.), параўн. укр. засколобипи ‘застраміць’ (< *skolbiti, гл. Варбат, ОЛА, Исследов., 1975, 137). Да змяшэння асноў параўн. скабі́ць і скло́біць ‘скрэсці бульбу’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вуць-вуць-вуць ’падзыўныя словы для качак’ (Грыг., КСТ, круп., Нар. сл.; полаў., Нар. лекс.); параўн. укр. і рус. вуть‑вуть‑вуть ’тс’. У аснове — слова дзіцячай мовы ву́ця (ву́тя, у́тя) ’качка’; параўн. Смаль-Стоцкі, Приміт., 31, 148.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)