мондыялі́зм
(ад фр. mondial = сусветны)
1) глабальнае мысленне, агульначалавечы светапогляд, які разглядае насельніцтва Зямлі як адзіную папуляцыю;
2) грамадска-палітычны рух за ўстанаўленне ўлады адзінага сусветнага ўраду.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
суфражы́зм
(англ. suffragism, ад лац. suffragium = выбарчае права)
жаночы рух у еўрапейскіх краінах і ЗША у другой пал. 19 — пач. 20 ст. за выбарчыя правы для жанчын.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
трале́йбус
[англ. trolleybus, ад trolley = тралей + лац. (omni)bus = для ўсіх]
гарадская пасажырская бязрэйкавая машына, якая прыводзіцца ў рух электрычным рухавіком, што бярэ энергію ад двух правадоў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
храматы́зм
(гр. chromatismos = фарбаванне)
1) уласцівасць белага праменя раскладацца на прамяні рознага колеру;
2) муз. узыходны і сыходны меладычны рух на паўтонах, разнавіднасць альтэрацыі 1 (параўн. дыятоніка).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
безупы́нны
1. безостано́вочный;
~ная рабо́та заво́да — безостано́вочная рабо́та заво́да;
б. рух — безостано́вочное движе́ние;
2. беспреры́вный; непреры́вный;
б. дождж — беспреры́вный (непреры́вный) дождь;
3. (постоянный) беспреста́нный, непреста́нный; (неослабевающий — ещё) неуста́нный, безуста́нный; неосла́бный;
~ныя кло́паты — беспреста́нные (непреста́нные, неуста́нные, безуста́нные) хло́поты
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мах 1 ’адзін хуткі рух чым-небудзь у паветры’, ’промах’, ’вялікі кавалак, прастора (поля)’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Шат., Бяльк.), мсцісл. мах! махінь! махунь! ’пра лёгкае шпурлянне’ (Нар. лекс.), мах, махць! — для імгненнага руху (Сл. ПЗБ), ’умомант’, на махі ’ўзмахамі’, ’жэстамі (аб мове глуханямых)’ (ТС). Утворана ад дзеяслова маха́ць (гл.).
Мах 2, махі́, махе́ц ’вельмі вялікі, высокі чалавек’, махонец ’велікан’, ма́хоць, ма́хінь ’велічэзнасць’ (ТС). У выніку развіцця семантыкі лексемы мах 1 ’мах’ > ’вялікі мах’. Параўн. і дзеяслоў вы́махаць ’вырасці вялікім’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ме́жань 1, ме́жань, межані́на ’ўзровень вады ў рэчцы’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’доўгае сезоннае стаянне нізкіх узроўняў вады’ (ТСБМ; вілен., Яшк.). Укр. ме́жень, ме́жінь, рус. меже́нь ’сярэдзіна лета’. Да мяжа́ (гл.). (Фасмер, 2, 592).
Ме́жань 2, ме́жынь ’веснавы рух сокаў у дрэвах’ (Бяльк.). Роднаснае да балтыйскіх лексем: усх.-літ. mẽdžias ’лес’, літ. mẽdė, лат. mežs ’тс’. Параўн. яшчэ і рус. смал., арл., калуж. меженя ’нізкія мясціны, дзе расце асіннік, — там дзяруць кару і лыка’ (КЭС). Гл. таксама і межаву́ха.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перапу́да ’перашкода’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Няясна. Магчыма, другая частка слова генетычпа тоесная ст.-польск. pąd ’сцежка, след (звера)’ (Брукнер, 403); pęd ’рух, імкненне’; роднасныя з імі літ. spaudýti ’нацягваць’, spąstas ’пастка’, spęsti, spéndžiu ’расстаўляць пасткі’, лат. spuôsts ’пастка, сілок’. Параўн. таксама тыпалагічна падобныя ўкр. перепʼясти, перепина́ти ’працягваць што-небудзь (вяроўку, прасціну), каб перагарадзіць дарогу; перагароджваць’, перепʼя́т уста́ти ’стаць каму-небудзь на дарозе’. Да пуд 2 (< прасл. *pąd‑/*pęd‑), гл.; параўн. перапу́да ’моцны перапалох і ўцёкі з-за яго’ (Станк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Турбі́на ‘рухавік, які выкарыстоўвае рух вады, пары ці газу’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Вруб.), ‘вялікае кола ў вадзяным млыне’ (Скарбы₂). Праз рус. турби́на ці польск. turbina ‘вярчальны рухавік’ з франц. turbine ‘тс’ (Арол, 4, 118 — з ням. Turbine), якое штучна было ўтворана на аснове формы Р. скл. turbinis (SWO, 1980, 783; ЕСУМ, 5, 679) ад лац. turbō ‘вір, віхор, віхура, бура, вярчэнне’ ці turbineus ‘віхравы’, роднасных ст.-грэч. τύρβη ‘бязладдзе’, лац. turba ‘сумятня, натоўп’ (Чарных, 2, 272; Даза, 732).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БАГАУ́ДЫ
(лац. Bagaudae),
удзельнікі антырым. руху ў Галіі і паўн. Іспаніі ў 3—5 ст. Асн. масу багаудаў складалі збяднелыя сяляне, дробныя рамеснікі, калоны, збеглыя рабы. Выступленні багаудаў пачаліся ў 283—285 (або 269—270). Атрады багаудаў нападалі на вілы буйных землеўладальнікаў і слаба абароненыя гарады. Правадыры багаудаў Аманд і Эліян былі абвешчаны імператарамі. Рух багаудаў падаўляўся рым., потым вестгоцкімі палкаводцамі.
т. 2, с. 201
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)