рух, -у, мн. -і, -аў, м.
1. У філасофіі — форма існавання матэрыі, бесперапынны працэс развіцця матэрыяльнага свету.
Няма матэрыі без руху і руху без матэрыі.
2. Перамяшчэнне каго-, чаго-н. у пэўным напрамку.
Вярчальны р.
Механізм прыйшоў у р.
Р. планет.
3. Змяненне становішча цела ці яго частак.
Р. рукі.
Танцавальныя рухі.
Ляжаць без руху.
4. перан. Унутраны штуршок, выкліканы якім-н. пачуццём, перажываннем.
Душэўныя рухі.
5. Язда, хада ў розных напрамках.
Р. транспарту.
Правілы дарожнага руху.
6. перан. Развіццё, напружанасць дзеяння.
Драматычны р. апавядання.
7. Актыўная дзейнасць многіх людзей, накіраваная на дасягненне агульнай сацыяльнай мэты.
Р. прыхільнікаў міру.
Нацыянальна-вызваленчы р.
8. Колькаснае ці якаснае змяненне; рост, развіццё.
Р. народанасельніцтва.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
рух (род. ру́ху) м., в разн. знач. движе́ние ср.;
р. машы́ны — движе́ние маши́ны;
р. во́йска — движе́ние во́йска;
няма́ матэ́рыі без ру́ху і ру́ху без матэ́рыі — филос. нет мате́рии без движе́ния и движе́ния без мате́рии;
рэвалюцы́йны р. — революцио́нное движе́ние;
○ слу́жба ру́ху — слу́жба движе́ния;
во́льныя ру́хі — во́льные движе́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
рух, ‑у, м.
1. У філасофіі — усеагульная і неабходная ўласцівасць матэрыі, асноўная форма яе існавання.
2. Змяненне становішча прадмета ці яго частак, перамяшчэнне; стан, супрацьлеглы нерухомасці, спакою. Вярчальны рух. Рытмічна рух. // Дзеянне, работа якога‑н. механізма. Вялізная аграмадзіна прыйшла ў рух і загрукатала, як каменедрабілка. Карпаў.
3. Перамяшчэнне ў прасторы ў якім‑н. кірунку. Вайсковы рух на гасцінцы ў тую ноч, можна сказаць, не спыняўся. Чорны. // Дзейнасць таго ці іншага віду транспарту. Трамвайны рух. □ Увесь таварны і пасажырскі рух спыніўся. Лынькоў. На вуліцы быў вялікі рух. Ішлі таксі, аўтобусы, тралейбусы. Няхай. // Язда і хада ў розных кірунках (на вуліцах, дарогах і пад.). З кожным днём рух на дарозе ўзмацняўся. Маўр. Пасля паўдня рух па шашы ажыўляецца. Васілевіч. Вясенняе сонца .. залаціла гарадскія вуліцы. У гэты ранні час, ды яшчэ ў нядзелю, рух быў малы. Корбан.
4. Змяненне становішча цела ці яго частак; жэст. Танцавала Зіна лёгка, папярэджваючы кожны рух партнёра. Шыцік. Яны сачылі за кожным рухам настаўніка. Якімовіч.
5. перан. Унутраны штуршок да якога‑н. дзеяння. Цяжка сказаць, чаму я даверыўся ёй у той момант. Бываюць душэўныя рухі, якія немагчыма растлумачыць. Шамякін.
6. перан. Грамадская дзейнасць, масавыя выступленні, якія ставяць пэўныя мэты. Рух прыхільнікаў міру. Нацыянальна-вызваленчы рух. Рэвалюцыйны рух. Партызанскі рух.
7. Колькаснае ці якаснае змяненне; рост, развіццё. Рух народанасельніцтва.
8. Развіццё дзеяння (у якім‑н. літаратурным творы). Драматычны рух апавядання.
•••
Паступальны рух — рух, пры якім усе пункты цела перамяшчаюцца паралельна адзін аднаму.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рух м
1. Bewégung f -, -en;
рух напе́рад Vórwärtsbewegung f, Fórtbewegung f; вайск Vórmarsch m -(e)s;
прыве́сці ў рух in Bewégung setzen [bríngen*]; фіз паступа́льны рух Vórwärtsbewegung f;
вярча́льны рух Dréhbewegung f;
2. (грамадскі́) Bewégung f -, -en;
рабо́чы рух Árbeiterbewegung f;
3. (язда, хаджэнне) Verkéhr m -s;
ву́лічны рух Stráßenverkehr m;
пра́вілы ву́лічнага руху Stráßenverkehrsordnung f;
рух у гадзі́ны пік Spítzenver kehr m, Stóßverkehr m, Verkéhrsspitze f -, -n;
двухбако́вы рух Ver kéhr in zwei Ríchtungen;
аднабако́вы рух Ríchtungsverkehr m, Ver kéhr in éiner Ríchtung;
ву́ліца з аднабако́вым рухам Éinbahnstraße f -, -n;
во́льныя рухі спарт Fréiübungen pl
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Рух ’перамяшчэнне’, перан. ’грамадская дзейнасць, масавыя выступленні’, ’рост, развіццё’, ’перамяшчэнне, рухавасць’, ’шум’ (Сл. ПЗБ), ’перамяшчэнне, рухавасць’ (ТС), ’перамяшчэнне’, ’трывога’ (Нас.). Борысь (Борысь, 526) тлумачыць прасл. дыял. *ruxъ ’рух’ як назву дзеяння ад вытворнага прасл. *rusti ’рыць, капаць, пераварочваць (напрыклад, зямлю)’ < *rušiti ’надаваць рух, піхаць, штурхаць, пераварочваць, звальваць’ (гл. рушыцца, рушыць). Паводле Фасмера (3, 524), наадварот — дзеяслоў рус. ру́шить выводзіцца ад рух.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рух, перамяшчэнне, прасоўванне, імчанне; хада, ход, поступ (выс., паэт.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
сокодвиже́ние ср., бот. рух со́каў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ру́ха, -і, ДМ ру́се, мн. -і, рух, ж.
Невялікі цыліндрычны драўляны валік для гульні ў гарадкі.
Адной бітой выбіў пяць рух.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
антыфашы́сцкі, -ая, -ае.
Накіраваны супраць фашызму.
А. рух.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вярча́льны враща́тельный;
в. рух — враща́тельное движе́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)