і́дал, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Статуя бажаства, якому пакланяюцца.
2. перан. Пра таго, каго горача любяць, хто з’яўляецца прадметам нізкапаклонства.
3. Нягоднік (разм., лаянк.).
Гэты і. высадзіў шыбу.
|| прым. і́дальскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
і́дал
‘статуя’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
і́дал |
і́далы |
| Р. |
і́дала |
і́далаў |
| Д. |
і́далу |
і́далам |
| В. |
і́дал |
і́далы |
| Т. |
і́далам |
і́даламі |
| М. |
і́дале |
і́далах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
і́дал
‘чалавек’
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
і́дал |
і́далы |
| Р. |
і́дала |
і́далаў |
| Д. |
і́далу |
і́далам |
| В. |
і́дала |
і́далаў |
| Т. |
і́далам |
і́даламі |
| М. |
і́дале |
і́далах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
і́дал м., прям., перен., бран. и́дол, истука́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
і́дал, ‑а, м.
1. Статуй, скульптура, якім язычнікі пакланяліся як бажаству. Дзікунскі ідал. □ Не веру ідалам паганым, Што выразаюць разьбяры, Бажкам не веру маляваным, Што мажуць фарбай маляры. Купала.
2. перан. Пра таго, хто з’яўляецца прадметам абажання або нізкапаклонства. Жанчына павінна быць жанчынай, а не муміяй, якая дзеля свайго ідала адраклася ад усяго зямнога. Лобан.
3. Лаянк. Нягоднік. — Жартачкі — сто гусей перадушыў — ідал! Ваданосаў.
[Ад грэч. eidōlon — скульптура, малюнак.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
І́дал ’язычаскае бажаство; прадмет абажання або нізкапаклонства; нягоднік’ (ТСБМ), ’чорт, д’ябал’ (Нас., Касп., Шат.), і́дыл ’чорт’ (Бяльк.), і́дальшчына ’недарэчнасць, чартаўшчына’ (Нас.); параўн. рус. и́дол ’ідал, балван’ (Даль), смал. ’лаянка’, и́долыццна ’недарэчнасць’, укр. і́дол ’аб недарэчным, дурным або бяздушным чалавеку’, и́дал ’ідал, чорт’ (Грынч.). Ст.-бел. идолъ ’язычаскае бажаство’ (Скарына; Гіст. лекс., 121) < ст.-рус. идолъ ’язычаскае бажаство’ (XI ст., Сразн.), ’лаянка’ (XVII ст.) < ст.-слав. идолъ ’бажок, кумір’. Першакрыніца: грэч. εἴδωλον ’вобраз, падабенства, малюнак’. Фасмер, 2, 117; Шанскі, 2, I, 14. Ідалапакло́ннік, ідалапакло́нства — паўкалькі грэч. εἰδωλολάτρης, εἰδωλολατρεία. Шанскі, там жа, 14–15.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
поп-і́дал
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
поп-і́дал |
поп-і́далы |
| Р. |
поп-і́дала |
поп-і́далаў |
| Д. |
поп-і́далу |
поп-і́далам |
| В. |
поп-і́дала |
поп-і́далаў |
| Т. |
поп-і́далам |
поп-і́даламі |
| М. |
поп-і́дале |
поп-і́далах |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
и́дол прям., перен. і́дал, -ла м.;
◊
стоя́ть (сиде́ть) и́долом стая́ць (сядзе́ць) як і́дал;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кумі́р, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Статуя язычніцкага бажаства; ідал.
2. перан. Той (тое), хто (што) з’яўляецца прадметам асаблівага захаплення і пакланення (высок. і іран.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Стод ‘бажок, ідал’ (Ласт.), сто́дзік, сто́дзіва ‘статуя’ (там жа). Параўн. укр. арг. стод ‘статуя, фігура’, ‘бог’, стодонь ‘багач’, рус. арг. сто́да ‘царква, ікона; свята’, дыял. ‘ідал’. У якасці крыніцы прыводзіцца ст.-сканд. stoð ‘слуп, калона’ (Міклашыч, 323; Фасмер, 3, 764). Бязлай (Eseji, 139) далучае сюды і зах.-слав. stodor ‘крутая скала; слуп у азяродзе’. Магчыма, сюды ж няяснае каш. štaduna ‘мажная, высокая жанчына’, параўн. баба ‘каменны ідал’ (параўн. SEK, 4, 353). Беларускія словы, відаць, “рэканструяваныя” Ластоўскім на падставе аргатычных форм. Гл. таксама Горбач, Арго, 38.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)