чыта́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; чы́таны; незак.

1. што і без дап. Адрозніваць і спалучаць літары ў словы, успрымаць што-н. напісанае, надрукаванае літарамі; вымаўляць для тых, хто слухае, што-н. напісанае, надрукаванае.

Ч. па складах.

Бегла ч.

Ч. унукам казку.

2. каго-што і без дап. Знаёміцца са зместам чаго-н. напісанага або надрукаванага (з якім-н. творам, аўтарам і пад.); атрымліваць звесткі з кніг, часопісаў і інш.

Ч. аповесці Васіля Быкава.

Ч. энцыклапедыю.

Хлопчык многа чытае.

3. што. Разумець, разбірацца ў якіх-н. знаках, абазначэннях.

Ч. ноты.

Ч. чарцяжы.

4. што і без дап. Па знешніх прыкметах распазнаваць, угадваць што-н. (перажыванні, думкі і пад.).

Ч. чужыя думкі.

Ён чытаў у яе вачах страх.

5. што. Пераказваць які-н. тэкст на памяць.

Ч. на памяць байкі.

6. што. Выкладаць вусна перад аўдыторыяй.

Ч. лекцыі.

◊

Чытаць мараль (натацыі, павучанні) — гаварыць з кім-н. строгім тонам, робячы вымову, дакараючы за што-н.

|| зак. прачыта́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -чы́таны.

|| наз. чыта́нне, -я, н., чы́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1—3 знач.) і прачыта́нне, -я, н. (да 1, 2, 5 і 6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чыта́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. чыта́ю чыта́ем
2-я ас. чыта́еш чыта́еце
3-я ас. чыта́е чыта́юць
Прошлы час
м. чыта́ў чыта́лі
ж. чыта́ла
н. чыта́ла
Загадны лад
2-я ас. чыта́й чыта́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час чыта́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

чыта́ць несов., в разн. знач. чита́ть;

уме́ць ч. — уме́ть чита́ть;

ч. усю́ ноч — чита́ть всю ночь;

ч. кні́гу — чита́ть кни́гу;

ч. чарцёж — чита́ть чертёж;

ч. сляды́ — охот. чита́ть следы́;

ч. чые́-не́будзь ду́мкі — чита́ть чьи́-л. мы́сли;

ч. ле́кцыі — чита́ть ле́кции;

ч. ве́ршы з эстра́ды — чита́ть стихи́ с эстра́ды;

◊ ч. у вача́х — по глаза́м ви́деть;

ч. памі́ж радко́ў — чита́ть ме́жду строк

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чыта́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., што.

1. і без дап. Успрымаць вачамі што‑н. напісанае, надрукаванае літарамі ці іншымі друкаванымі знакамі; вымаўляць для тых, хто слухае, што‑н. напісанае, надрукаванае. Чытаць пісьмо. Чытаць кнігу. Чытаць усю ноч. □ Віктар Сяргеевіч чытаў свежую вячэрнюю газету. Гамолка. // без дап. Умець успрымаць, разумець што‑н. надрукаванае, напісанае. Што навука трэба мужчынам (а навуку стараста разумеў, як уменне чытаць, пісанне ж — ліха яго бяры: без яго можна абысціся лягчэй!), стараста не спрачаўся. Колас. // і без дап. Знаёміцца з якім‑н. творам, аўтарам і пад.; атрымліваць звесткі з кніг, часопісаў і інш. Чыталі мсціўцы Пушкіна радкі. Аўрамчык. Потым Віктар чытаў Ясеніна. Шамякін. Пра зуброў чытаў і чуў я многа, толькі вось убачыць бы іх дзе. А. Вольскі.

2. Ведаць, разумець, разбірацца ў якіх‑н. абазначэннях, знаках. Туравец стаў з цікавасцю «чытаць».. [карту]. Мележ. Алег хутка авалодаў фрэзернай справай, навучыўся чытаць чарцяжы. «Беларусь».

3. перан.; і без дап. Па знешніх прыкметах угадваць, разумець унутраны сэнс, перажыванні і пад. Чытаць сляды. Чытаць чужыя думкі. □ Жыццё [Аўгінні] можна было чытаць па яе руках — найлепшы жыццяпіс працоўных людзей. Бядуля. [Назарэўскі] меў багатую практыку бачыць людзей навылёт, чытаць на іх тварах. Чорны. У гэтых блясках [пажараў] чыталі.. [Бусыга і яго прыяцелі] засцярогу сабе і свой уласны прысуд. Колас.

4. Пераказваць які‑н. тэкст напамяць, дэкламаваць. Чытаць вершы з эстрады.

5. Паведамляць у вуснай форме змест чаго‑н., якія‑н. звесткі. Тарашкевіч чытаў слухачом настаўніцкіх курсаў скарочаны практычны курс беларускай граматыкі. Ліс. Нейкі час я стаяў, як утрапёны, потым абліў галаву халоднай вадой і, не піўшы чаю, пайшоў чытаць лекцыю. Дуброўскі. // і без дап. Выкладаць у вну. Ён два гады чытаў у інстытуце.

•••

Чытаць мараль (натацыі, павучанні) — гаварыць з кім‑н. строгім тонам, робячы вымову, дакараючы за што‑н.

Чытаць паміж радкоў — здагадвацца пра скрыты сэнс напісанага.

Чытаць у вачах — бачыць, разумець унутраны стан каго‑н. (па выразу вачэй).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прачыта́нне гл. чытаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гра́мата

‘уменне чытаць і пісаць’

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз.
Н. гра́мата
Р. гра́маты
Д. гра́маце
В. гра́мату
Т. гра́матай
гра́матаю
М. гра́маце

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

чита́ть несов., в разн. знач. чыта́ць;

уме́ть чита́ть уме́ць чыта́ць;

чита́ть вслух чыта́ць уго́лас;

чита́ть всю ночь чыта́ць усю́ ноч;

чита́ть стихи́ чыта́ць ве́ршы;

чита́ть с листа́ муз. чыта́ць з ліста́;

чита́ть ле́кции чыта́ць ле́кцыі;

чита́ть докла́д чыта́ць дакла́д;

чита́ть нота́ции чыта́ць ната́цыі;

чита́ть следы́ охотн. чыта́ць сляды́;

чита́ть чьи́-л. мы́сли чыта́ць чые́-не́будзь ду́мкі;

◊

чита́ть в чьи́х-л. сердца́х чыта́ць у чыі́х-не́будзь сэ́рцах;

чита́ть ме́жду строк чыта́ць памі́ж радко́ў;

чита́ть мора́ль чыта́ць мара́ль;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адыхо́дная, -ай, ж.

Малітва па нябожчыку.

Чытаць адыходную.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

папераме́нна, прысл.

Змяняючы адзін аднаго, па чарзе.

Чытаць п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

услы́х, прысл.

Так, што чутно іншым, уголас.

Чытаць у.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)