чаргава́цца, -гу́юся, -гу́ешся, -гу́ецца; -гу́йся; незак.
1. Паслядоўна, па чарзе заменьваць адно другім; перыядычна паўтарацца.
2. У лінгвістыцы: заканамерна замяняцца адзін другім (пра гукі) у каранях або афіксах роднасных слоў або форм.
|| наз. чаргава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чаргава́цца
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
чаргу́юся |
чаргу́емся |
| 2-я ас. |
чаргу́ешся |
чаргу́ецеся |
| 3-я ас. |
чаргу́ецца |
чаргу́юцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
чаргава́ўся |
чаргава́ліся |
| ж. |
чаргава́лася |
| н. |
чаргава́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
чаргу́йся |
чаргу́йцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
чаргу́ючыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
чаргава́цца несов. чередова́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
чаргава́цца, ‑гуюся, ‑гуешся, ‑гуецца; незак.
1. Паслядоўна, па чарзе заменьваць адно другім. Мы вывучылі .. кожны крок [вартавых], ведалі, як яны чаргуюцца на пастах: ведалі, хто калі патрулюе за агароджай, калі стаіць ля ўваходу, калі адпачывае. С. Александровіч. Непаўторныя ап’яняючыя часіны шчасця чаргаваліся з часінамі роспачы і душэўнага болю. Краўчанка. // Перыядычна паўтарацца. Шорганне чаргавалася размерна і рытмічна — раз-два! раз-два! Колас. // Размяшчацца паслядоўна адно за другім. Сасновыя бары чаргаваліся з забалочанымі хмызнякамі. Няхай.
2. У лінгвістыцы — заканамерна замяняцца адзін другім (пра гукі) у каранях або афіксах роднасных слоў або форм.
3. Зал. да чаргаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чередова́ться возвр., страд. чаргава́цца, мяня́цца па чарзе́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наго́р’е, ‑я, н.
Спалучэнне пласкагор’яў, горных хрыбтоў і масіваў, якія могуць чаргавацца з шырокімі плоскімі катлавінамі. Спускацца з нагор’я.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тусава́цца ‘змяняцца па чарзе, чаргавацца’ (Мова Сен.). Гл. тасаваць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чаргава́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. чаргаваць і стан паводле знач. дзеясл. чаргавацца. Рух, дзеянне ў апавяданні перадаецца амаль выключна зменай, чаргаваннем настрояў героя і развіццём думкі. Каваленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Межава́ць ’пракладваць межы’, ’быць сумежным’, ’чаргавацца’ (ТСБМ; малар., Выг. дыс.), докш. межава́цца, тураў. межова́цца ’мець агульную мяжу, суседнічаць’ (Сл. ПЗБ, ТС), укр. межува́ти(ся), рус. межева́ть, ст.-рус. межевати ’тс’, в.-луж. mjezować, чэш. старое mezovati ’гранічыць’, балг. межо̀вам ’працую ў талацэ’. Відаць, старое паўн.-слав. утварэнне з суфіксам ‑ova‑ ад мяжа́ (гл.). Сюды ж межавік ’каморнік’ (Бяльк.), якое з рус. межевик ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
межава́цца, мяжуюся, мяжуешся, мяжуецца; незак.
1. з чым і без дап. Мець агульную мяжу, быць сумежным. Мяжуюцца сенажаці суседзяў. Сталовы пакой мяжуецца з кухняй. □ Жыта межавалася з бульбаю, ячмень з грэчкаю і пры аўсе ліпела палоска льну. Чорны. // перан.; з чым. Быць блізкім да чаго‑н. Даверлівасць .. да знаёмых і таварышаў межавалася з дзіцячай непасрэднасцю і наіўнасцю. Хведаровіч.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), з чым. Перамяжоўвацца, чаргавацца. Любіць [янот] вялікія пералескі, якія мяжуюцца з паплавамі. В. Вольскі. [Слабодкі] забудоўваюцца без плана.. Даўжэзныя баракі мяжуюцца з наспех збітымі хацінамі і зямлянкамі. Жычка.
3. Зал. да межаваць (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)