ча́дны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ча́дны ча́дная ча́днае ча́дныя
Р. ча́днага ча́днай
ча́днае		 ча́днага ча́дных
Д. ча́днаму ча́днай ча́днаму ча́дным
В. ча́дны (неадуш.)
ча́днага (адуш.)		 ча́дную ча́днае ча́дныя (неадуш.)
ча́дных (адуш.)
Т. ча́дным ча́днай
ча́днаю		 ча́дным ча́днымі
М. ча́дным ча́днай ча́дным ча́дных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ча́дны уга́рный; ча́дный;

~нае паве́тра — уга́рный (ча́дный) во́здух;

~ная ла́зня — уга́рная ба́ня;

○ ч. газ — уга́рный газ

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ча́дны, ‑ая, ‑ае.

1. Насычаны, напоўнены чадам. Аднойчы, седзячы ў бруднай і чаднай карчомцы, якую наведвалі толькі «свае», цэдзячы праз зубы густое і горкае пітво, Юткевіч угледзеў новага наведвальніка. Мікуліч. І хоць заходзіў Дзіма да маткі на якую часіну, але заўсёды выходзіў адтуль [з тытунёвай фабрыкі] з перасохлым горлам і цяжкімі грудзьмі, нібы з чаднай лазні. Якімовіч.

2. Які чадзіць, куродыміць. Хутка чадныя языкі полымя ўзвіліся па вуглах хаты, перакінуліся на страху. Лынькоў. // Уласцівы чаду. І далятае пах смаляны І чадны гар да нас сюды. Звонак. Халадала. Але ад перагрэтага асфальту ўсё несла чадным духам. Вышынскі.

3. перан. Які дурманіць, затуманьвае свядомасць. Праз густы чадны палын з гаркатою ў сэрцы.. [Павел] выйшаў за вёску. Грахоўскі.

•••

Чадны газ гл. газ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чад, -у, М -дзе, м.

1. Удушлівы атрутны газ, які ўтвараецца пры няпоўным згаранні вугалю з прычыны недастатковага прытоку паветра.

Ад чаду балела галава.

2. Едкі, удушлівы дым, утвораны пры гарэнні (звычайна тлушчу).

3. перан. Стан самазабыцця, нястрымнага праяўлення якіх-н. пачуццяў.

|| прым. ча́дны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ча́дный прям., перен. ча́дны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

во́кіс, -у, мн. -ы, -аў, м. (спец.).

У хіміі: злучэнне элементаў сярэдняй ступені акіслення з кіслародам.

В. вугляроду (чадны газ).

|| прым. во́кісны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ча́дна,

1. Прысл. да чадны.

2. безас. у знач. вык. Пра наяўнасць чаду дзе‑н. У хаце ад пячуркі цяплынь і крыху чадна. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уга́рный​I

1. ча́дны;

в ко́мнате уга́рный во́здух у пако́і ча́днае паве́тра;

уга́рный газ хим. ча́дны газ;

2. перен. (безудержный) нястры́мны; (разнузданный) распу́шчаны; разбэ́шчаны; (лихорадочный) ліхама́нкавы;

уга́рное весе́лье нястры́мная весяло́сць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

газ I (род. га́зу) м. газ;

○ прыро́дны г. — приро́дный газ;

уду́шлівы г. — уду́шливый газ;

слёзатачы́вы г. — слезоточи́вый газ;

бало́тны г. — боло́тный газ;

вуглякі́слы г. — углеки́слый газ;

гарчы́чны г. — горчи́чный газ;

грыму́чы г. — грему́чий газ;

іне́ртныя ~зы — ине́ртные га́зы;

ча́дны г. — уга́рный газ;

◊ даць г. — дать газ;

зба́віць г. — сба́вить газ;

на по́ўным ~зе — на по́лном га́зе (газу́)

газ II (род. га́зу) м., текст. газ

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

газ ​1, ‑у, м.

1. Фізічнае цела, асобныя часціны якога, слаба звязаныя паміж сабой, рухаюцца свабодна і раўнамерна запаўняюць усю прастору, у якой знаходзяцца. Прыродны газ. Атмасферныя газы. // Агульная назва гаручых газападобных ці парападобных рэчываў, якія скарыстоўваюцца для ацяплення, асвятлення і пад. Газ — цудоўнае паліва. Ён з поспехам можа замяніць вугаль, дровы, нафту. «Беларусь». // Пра награвальныя і інш. прылады, якія скарыстоўваюць для свайго дзеяння такія рэчывы. Кватэра з газам.

2. толькі мн. (га́зы, ‑аў). Газападобныя страўнікавыя выдзяленні.

3. звычайна мн. (га́зы, ‑аў). Баявыя атрутныя газападобныя рэчывы. Вярнуўся Сцяпан з вайны, здаецца б, радасці колькі! Але вярнуўся чалавек хворым. Атруцілі яго газамі. Лынькоў.

•••

Балотны газ — бясколерны гаручы газ, які ўтвараецца ад гніення раслінных рэшткаў.

Вуглякіслы газ — бясколерны газ, які ўтвараецца пры поўным згаранні вугляроду.

Генератарны газ — газападобнае паліва, якое атрымліваецца з каменнага вугалю, торфу, коксу, дрэва ў спецыяльных печах — газагенератарах.

Грымучы газ — выбуховая сумесь вадароду з кіслародам.

Інертныя газы — газы, якія амаль не ўступаюць у хімічныя рэакцыі з іншымі элементамі.

Коксавы газ — гаручы газ, які атрымліваецца пры каксаванні каменнага вугалю.

Чадны газ — бясколерны ядавіты газ, прадукт няпоўнага акіслення вугляроду; вокіс вугляроду.

Даць газу гл. даць.

Збавіць газ гл. збавіць ​1.

На поўным газе — на самай вялікай скорасці.

[Фр. gaz.]

газ ​2, ‑у, м.

Лёгкая шаўковая празрыстая тканіна.

[Фр. gaze.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)