утвары́ць, -вару́, -во́рыш, -во́рыць; -во́раны; зак., што.
1. Стварыць сабой, выклікаць сабой узнікненне чаго-н.
Лініі ўтварылі прамы вугал.
Вада ўтварыла ў зямлі паглыбленне.
2. Арганізаваць, заснаваць.
У. ваенна-палітычны саюз.
3. Зрабіць што-н. нечаканае, непажаданае, напракудзіць (разм.).
Ай, што вы, дзеці, тут утварылі!
|| незак. утвара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. утварэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
утвары́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
утвару́ |
утво́рым |
| 2-я ас. |
утво́рыш |
утво́рыце |
| 3-я ас. |
утво́рыць |
утво́раць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
утвары́ў |
утвары́лі |
| ж. |
утвары́ла |
| н. |
утвары́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
утвары́ |
утвары́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
утвары́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
утвары́ць сов., в разн. знач. образова́ть;
у. прамы́ ву́гал — образова́ть прямо́й у́гол;
рака́ ўтвары́ла дугу́ — река́ образова́ла дугу́;
у. вае́нна-паліты́чны саю́з — образова́ть вое́нно-полити́ческий сою́з;
у. камі́сію — образова́ть коми́ссию
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
утвары́ць, утвару, утворыш, утворыць; зак., што.
1. Надаўшы адпаведную форму, будову, выгляд, стварыць што‑н. Утварыць прамы вугал. □ Кусты спляліся і ўтварылі жывую вечназялёную агароджу, за якой стаялі вялікія дрэвы і маленькія блакітныя домікі атэля. Шамякін. Прарваўшы фронт, легіянеры абышлі Вільню і ўтварылі вакол горада агнявую падкову. Мехаў. // Выклікаць з’яўленне, узнікненне чаго‑н. На паверхні скалы вада ў гарачай крыніцы ўтварыла паглыбленне, якое мае форму.. сапраўднага катла. Матрунёнак.
2. Заснаваць, сфарміраваць што‑н.; арганізаваць. Пасля перамогі Кастрычніка працоўныя розных нацый нашай краіны ўтварылі ваенна-палітычны саюз, які адыграў велізарную ролю ў разгроме ворагаў Савецкай рэспублікі. «Звязда». У другой палавіне зімы настаўнік аддзяліў лепшую групу вучняў і ўтварыў чацвёрты клас. Кулакоўскі. З-пад ярма краіну Вызваліў маю І з рэспублік вольных Утварыў [Ленін] Саюз. Глебка.
3. Разм. Зрабіць што‑н. нечаканае, непажаданае; напракудзіць. [Кулік:] — Звальняць не будзем — будзем судзіць. Так-так, судзіць, калі хоць яшчэ што такое ўтворыш. Кірэйчык. Маці магла такое ўтварыць, што потым на вуліцу не пакажашся. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утво́раны в разн. знач. образо́ванный; см. утвары́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
утвара́ць несов., в разн. знач. образо́вывать; см. утвары́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
накарэ́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -э́е; зак. (разм.).
Засохшы, утварыць корку.
На ране накарэў струп.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
раствары́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -во́рыцца; зак.
Утварыць у злучэнні з вадкасцю аднародную сумесь.
|| незак. раствара́цца, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
утварэ́нне, -я, н.
1. гл. утварыцца, утварыць.
2. мн. -і, -яў. Тое, што ўтварылася з чаго-н.
Тлушчавыя ўтварэнні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адраі́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -і́цца; зак. (спец.).
Утварыць новы рой, аддзяліўшыся ад старога (пра пчол).
Пчолы адраіліся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)