укаро́чваць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
укаро́чваю |
укаро́чваем |
| 2-я ас. |
укаро́чваеш |
укаро́чваеце |
| 3-я ас. |
укаро́чвае |
укаро́чваюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
укаро́чваў |
укаро́чвалі |
| ж. |
укаро́чвала |
| н. |
укаро́чвала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
укаро́чвай |
укаро́чвайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
укаро́чваючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
укаро́чваць несов. укора́чивать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
укаро́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да укараціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укараці́ць, -рачу́, -ро́ціш, -ро́ціць; -ро́чаны; зак., што.
Зрабіць карацейшым (у 1 і 3 знач.).
У. рукавы.
У. тэрмін.
|| незак. укаро́чваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. укарачэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
укора́чивать несов. укаро́чваць, пакаро́чваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
укаро́чванне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. укарочваць — укараціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укаро́чвацца, ‑аецца; незак.
1. Незак. да укараціцца.
2. Зал. да укарочваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Курна́ 1 ’кашэчае мурканне’, ’сапенне падчас дрымоты’ (Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Бір., Янк. БФ, Янк. БП). Балтызм. Параўн. літ. kurnė́ti ’муркаць (пра ката)’ (Фрэнкель, 317).
Курна́ 2: загнуць курну ’ступні ног прыгнуць да твару’ (КЭС, лаг., Нар. словатв., Сцяц.). Да карнаць (гл.) ’укарочваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Карадзі́цца ’курчыцца, сімуляваць курч, капрызіць’ (Нас., Гарэц., Сл. паўн.-зах., Байк. Некр.), укр. кородигися ’скардзіцца на боль’, польск. kródzić ’укарочваць’ семантычна далёкае і, магчыма, не звязана з беларускай і украінскай лексемамі (Слаўскі, 3, 152). Падрабязна аб гэтай групе слоў Мяркулава, Этимология, 1973, 55–58. Фактычная адсутнасць лексемы на рускай моўнай глебе гаворыць або аб вузкай інавацыі, або аб запазычанні. Менш верагоднымі з’яўляюцца генетычныя суадносіны з літ. skursti ’чэзнуць, марнець’, skurdus ’хваравіты, кволы’ (Мяркулава, там жа, 57).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Карна́ць ’укарочваць’ (Нас.). Укр. корнати, рус. корнать, чэш. krniti ’кастрыраваць’, серб.-харв. кр́њити ’абломліваць, рэзаць, шкодзіць’, славен. krniti ’абразаць, калечыць’; прасл. kъrniti/karnati. Магчыма, да прасл. *kъrpnǫti з наступным пераўтварэннем на дыялектнай глебе ў *kъrnǫti > *kъrniti, паколькі *kъrnǫti успрымалася як разавае дзеянне (для *kъrpnǫti > *kъrnǫti параўн. topnǫti > tonǫti ’тануць, тапіцца’). Калі дапусціць *kъrniti < *kъrnǫti < *kъrpnǫti, тады можна даць наступныя індаеўрапейскія паралелі да славянскіх слоў: літ. kir̃pti ’рэзаць’ (альтэрнацыя ir/ur у балтыйскіх мовах добра вядомая). Лат. cìrpt ’тс’, ст.-інд. kṛpāṇi ’нажніцы, кінжал’ ст.-грэч. κρώπιον ’серп’, ірл. corran ’тс’, cirrim ’рэжу’ (Фрэнкель, 257–258). Існуючыя этымалогіі (∼ літ. kur̃sti ’глухнуць’, лат. kurns ’глухі’ або ст.-інд. kírṇáḥ ’паранены’ і інш. гл. Фасмер, 2, 350) не задавальняюць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)