уве́рх
прыслоўе
| станоўч. |
выш. |
найвыш. |
| уве́рх |
- |
- |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
уве́рх, прысл.
1. У вышыню, увысь; у напрамку да верхняй часткі чаго-н.
Полымя ўзвіваецца ў.
Сцежка вяла ў. на ўзгорак.
2. Унутраным бокам наверх ці ніжняй часткай прадмета ўгору.
Вывернуць кажух у. шэрсцю.
На беразе ляжала лодка ў. дном.
3. У напрамку да вытоку ракі, супраць цячэння.
У. па Дняпры.
◊
Уверх дном (разм.) — не так, як трэба (пра ход спраў, парушэнне звычайнага парадку).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уве́рх нареч., в разн. знач. вверх;
у. па рацэ́ — вверх по реке́;
на бе́разе ляжа́ла ло́дка, паве́рнутая ўверх дном — на берегу́ лежа́ла ло́дка, повёрнутая вверх дном;
◊ перавярну́ць усё ўверх дном — переверну́ть всё вверх дном
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уве́рх, прысл.
1. У вышыню, угору; увысь; проціл. уніз. Струнамі гудуць правады, прагнае полымя шалёна ўзвіваецца ўверх. Лынькоў. Туман ірвануўся ўверх. Бядуля. // У напрамку да верхняй часткі чаго‑н. Перамагаючы страх, я пачынаю карабкацца па сцяне. Але ногі мае коўзаюцца, рукі зрываюцца, і хутка я лячу ўніз .. — Пачакай, — кажу я, — дай злаўчыцца. Зноў карабкаюся ўверх. Якімовіч.
2. (звычайна ў спалучэнні з наз. у Т). Унутраным бокам наверх, ніжняй часткай прадмета ўгору. Міхась скінуў кажух, вывернуў уверх шэрсцю і накінуў на сябе. Колас. [Рыбацкая лодка] не была прыкута, а ляжала ў кустах, перавернутая ўверх дном. Шамякін.
3. У напрамку да вытоку, вярхоўя ракі, супраць цячэння. Буксір узяў курс уверх па рацэ. «Маладосць». Дзіцячы гоман і плёскат вады чуўся .. далей, уверх па рэчцы. Брыль. — Дзядзька Мікола, — кажа [Настасся Ніліпаўна] старому, — не ўніз, а ўверх плывём. Бялевіч.
•••
Перавярнуцца ўверх дном гл. перавярнуцца.
Перавярнуць уверх дном гл. перавярнуць.
Уверх дном — не так, як трэба (ісці, пайсці і пад.) — пра ход спраў, парушэнне звычайнага парадку. [Марыля:] Як вярнуўся малады паніч недзе з далёкага краю, з навук, дык усё пайшло ўверх дном. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
увышыню́, прысл.
Уверх, угару.
Дубок падняўся ў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ві́ра². выкл.
У мове будаўнікоў, партовых грузчыкаў і інш.: падымай уверх!; проціл. майна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
усплёснуць, -ну, -неш, -не; -ні́; зак.
Плёснуць, з шумам узняць уверх (ваду, вадкасць).
Рыба ўсплёснула ў рацэ.
|| незак. усплёскваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вверх нареч.
1. (на высоту) угару́, уго́ру; (кверху) дагары́;
ру́ки вверх! ру́кі ўго́ру!;
2. (к истоку) уве́рх;
вверх по тече́нию уве́рх па цячэ́нні;
◊
вверх дном дагары́ нага́мі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
антраша́, нескл., н.
Балетнае па, лёгкі скачок уверх, у час якога танцор ударае некалькі разоў нагой аб нагу.
◊
Выкідваць антраша — рабіць мудрагелістыя рухі нагамі (разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узмахну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; зак., чым.
Махнуць (з рухам уверх).
У. крыламі.
|| мнагакр. узма́хваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. узма́х, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)