Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тары́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тару́ |
тары́м |
| 2-я ас. |
тары́ш |
тарыце́ |
| 3-я ас. |
тары́ць |
тара́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
тары́ў |
тары́лі |
| ж. |
тары́ла |
| н. |
тары́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тары́ |
тары́це |
Крыніцы:
dzsl2007,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
тары́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак., што.
Пракладваць яздой, хадзьбой (дарогу, шлях і пад.). Тарыць сцяжынку. / у перан. ужыв. Шчакаціхін тарыў шырокі шлях для беларускага выяўленчага мастацтва і навукі аб ім. Ліс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Та́рыць ’драць бульбу’ (Ян.), ’церці на тарцы’ (навагр., З нар. сл., Сцяшк. Сл.), ’таркаваць’ (капыл., Сл. ПЗБ). Магчыма, узыходзіць да прасл. *tariti, звязанага чаргаваннем з *terti ’церці’ і ітэратывам *toriti, параўн. серб.-харв. та̀рити ’церці (масла)’, укр. обта́ритися ’вымазацца’ і пад. (Варбат, Этимология–1970, 58).
Тары́ць ’пракладваць яздой, хадзьбой (дарогу, шлях і пад.)’ (ТСБМ, Растарг.). Параўн. укр. тори́ти ’пракладваць (шлях)’, рус. тори́ть ’пратоптваць, пракладваць дарогу’. Прасл. *toriti звязана чаргаваннем з *terti ’церці’ (Фасмер, 4, 81). Гл. тор 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Та́раны ’цёрты на тарцы’ (навагр., З нар. сл.). Гл. та́рыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́рыць ‘здзерці, надраць на тарцы’ (Ян.), старкава́ць ‘тс’ (Мат. Гом.). Да тарыць, таркаваць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ната́рыць ’надраць бульбу на тарцы’ (Жд. 1, Ян.), натарква́ць ’тс’ (Сл. ПЗБ). Гл. та́рыць, таркава́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перашны́харыць (піряшныхыріць) ’абшукаць хутка і старанна’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і шныпарыць* якое, відаць, у выніку кантамінацыі лексем нюхаць і um тарыць/ шныпарыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пераша́нарыць (пырышяпорыты) ’перарыць’, ’расходаваць, растраціць’ (Клім.). Звязана з шапортаць (пры ад’ідэйцы і тарыць ’шукаць, перабіраючы прадметы’), якое узыходзіць да гукапераймання шоргату, шастання шапор‑шапор! (Насовіч, 706).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Старава́ць ‘скамячыць’, старава́ны ‘скамечаны’ (Сцяшк. Сл.), ст.-бел. старовати ‘гнясці’ (Ст.-бел. лексікон). Магчыма, звязана чаргаваннем галосных з тор, церці, гл.; параўн. рус. дыял. соста́рить ‘ударыць’, параўн. Варбат, Зб. Вінаградаву₂, 81–82. Параўн. та́рыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)